آيه ۱۰۸ یوسف و غدیر

آیه‌ای در متن یک دعای غدیری

به گفته برخی محققان آیه ۱۰۸ سوره یوسف آیه‌ای است که در متن یکی از ادعیه مربوط به غدیر آمده است. يكى از جلوه‏‌هاى قرآنى غدير دعاها و زياراتى است كه در آنها به تبيين و تفسير آيات مربوط به واقعه غدیر پرداخته شده است. در بسيارى از دعاها و زيارات -به‌خصوص آنچه مربوط به شب و روز غدير است- ناگفته‌‏هايى از مسئله غدير به‌چشم مى‏‌خورد كه در هيچ روايت ديگرى يافت نمى‏‌شود. در مواردى شأن نزول آيات و در مواردى استشهاد به آيه‏‌هاى قرآن و در مواردى مصداق قرار دادن غدير براى آيه مزبور مطرح شده است. از جمله اين موارد آیه ۱۰۸ سوره یوسف است.

قُلْ هذِهِ سَبِيلِى أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِى وَ سُبْحانَ اللَّهِ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ؛ بگو اين راه من است كه با بصيرت به‌سوى خدا دعوت مى‌كنم: من و آنان كه پيروان من‏ هستند. خدا منزه است و من از مشرکان نيستم

آیه در متن دعا

به گفته برخی محققان، در دعايى كه بعد از نماز روز عيد غدير خوانده می‌شود چنين آمده است: «رَبَّنا آمَنّا وَ اتَّبَعْنا مَوْلانا وَ وَلِيَّنا وَ هاديَنا وَ داعِيَنا وَ داعِىَ الانامِ، وَ صِراطَكَ السَّوِىَّ الْمُسْتَقيمَ وَ مَحَجَّتَكَ الْبَيْضاءَ، وَ سَبيلَكَ الدّاعِىَ الَيْكَ عَلى بَصيرَةٍ هُوَ وَ مَنِ اتَّبَعَهُ، وَ سُبْحانَ اللَّهِ عَمّا يُشْرِكُونَ بِوِلايَتِهِ وَ بِامْرِ رَبِّهِمْ وَ بِاتِّخاذِ الْوَلائِجِ مِنْ دُونِهِ؛ پروردگارا، ما ايمان آورديم و از صاحب اختيار و ولىّ و هدايت‌كننده و دعوت‌كننده ما و مردم پيروى نموديم، همان راه درست و مستقيم تو، و جايگاه حجتِ واضح تو، و راه تو كه او و پيروانش با بصيرت به‌سوى تو دعوت مى‏‌كنند، و خدا منزه است از آنچه در ولايت على ‏عليه السلام شرک مى‏‌ورزند و درباره امر پروردگارشان كسى را شريک مى‏‌كنند و كسانى را جز او محبوب دل خود قرار مى‏‌دهند».

تحلیل اعتقادى آیه در دعا

برخی محققان استفاده از آیه ۱۰۸ سوره یوسف در دعای بعد از نماز روز غدیر چنین تحلیل کرده‌اند: در اين قسمت از دعا شش آيه گنجانده شده كه يكى آیه ۱۰۸ سوره یوسف است. در اين آيه به پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داده شده كه اعلام كند: «اين راه من است كه من و پيروانم با بصيرت به‌سوى خدا دعوت مى‏‌كنيم و از هر چه شرک است خدا را منزه مى‏ دانيم». در دعاى روز غدير به تبیین این را پرداخته شده است: «آمَنّا وَ اتَّبَعْنا...»، «سَبيلَكَ الدّاعى الَيْكَ عَلى بَصيرَةٍ هُوَ وَ مَنِ اتَّبَعَهُ ...؛ خدايا ما ايمان آورده و پيروى مى‏‌كنيم از مولايمان...، كه راه توست و او و پيروانش با بصيرت به‌سوى آن دعوت مى‏‌كنند».

آنگاه دو بُعد پذيرش و عدم قبول ولايت، طبق آنچه در آيه آمده، به‌عنوان مظهر توحيد و شرک مطرح شده است: در بُعد اول، ايمان و پيروى از راه روشنگرانه پيامبر صلى الله عليه و آله مطرح شده است؛ در بُعد دوم، بيزارى از شرک در ولايت يا شرک در امر پروردگار مطرح شده و يا شرک با پذيرفتن ولايت و صاحب‌اختيارى هر كسى جز ائمه ‏عليهم السلام كه مورد اعتماد قرار گيرد. در اين باره امام باقر علیه السلام مى‌‏فرمايد: منظور از قُلْ هذِهِ سَبِيلِى ... پيامبر و اميرالمؤمنين و اوصياء بعد از ايشان است. امام صادق‏ علیه السلام درباره همين آيه مى‌‏فرمايد: منظور ولايت ما اهل ‏بيت است كه هيچ‌كس جز گمراه آن را انكار نمى‏‌كند.

منابع

• الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ علی بن موسی (ابن‌طاووس)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۱۸ق.
• بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله‏ بحرانى اصفهانى‏، م قرن ۱۲ق، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى‏، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، دوم، ۱۳۸۲ش.