آيات ۱۴ تا ۱۹ مجادله و غدیر

آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	مجادله
شماره آیه	۱۴ تا ۱۹
جزء	۲۸
محتوای آیه
مکان نزول	مدینه
موضوع	اقتباس از چند آيه و تضمين آياتى ديگر براى اين منظور،

آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله آیاتی هستند که در دعایی مربوط به غدیر آمده‌اند و با استفاده از آنها دشمنان غدیر از حزب شیطان قلمداد شده‌اند.

آیاتی در متن یک دعای غدیری

به‌گفته برخی محققان آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله آیاتی هستند که در متن یکی از دعاهای مربوط به غدیر آمده است. يكى از جلوه‏‌هاى قرآنى غدير دعاها و زياراتى است كه در آنها به تبيين و تفسير آيات مربوط به واقعه غدیر پرداخته شده است. در بسيارى از دعاها و زيارات -به‌خصوص آنچه مربوط به شب و روز غدير است- ناگفته‌‏هايى از مسئله غدير به‌چشم مى‏‌خورد كه در هيچ روايت ديگرى يافت نمى‏‌شود. در مواردى شأن نزول آيات و در مواردى استشهاد به آيه‏‌هاى قرآن و در مواردى مصداق قرار دادن غدير براى آيه مزبور مطرح شده است.

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مَا هُمْ مِنْكُمْ وَلَا مِنْهُمْ وَيَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿١٤﴾ ااتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ فَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ ﴿١٦﴾ لَنْ تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا ۚ أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿١٧﴾يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعًا فَيَحْلِفُونَ لَهُ كَمَا يَحْلِفُونَ لَكُمْ ۖ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ عَلَىٰ شَيْءٍ ۚ أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْكَاذِبُونَ ﴿١٨﴾ اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنْسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ ۚ أُولَٰئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ ۚ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿١٩﴾ .

آیا به کسانی که قوم مورد خشم خدا را به دوستی گرفتند، ننگریستی؟ اینان نه از شمایند و نه از آنان، و به دروغ سوگند می‌خورند [که از شمایند] و خود آگاهند [که دروغ می‌گویند.] (۱۴) خدا برای آنان عذاب سختی آماده کرده است؛ زیرا آنچه را که همواره انجام می‌دادند، بسیار بد است. (۱۵) آنان سوگندهایشان را [برای تبرئه خود از خیانت به پیامبر و مؤمنان] سپر قرار داده‌اند، در نتیجه [مردم را] از راه خدا بازداشتند پس برای آنان عذابی خوارکننده است. (۱۶) هرگز اموال و اولادشان چیزی از عذاب خدا را از آنان دفع نمی‌کند، آنان اهل آتش‌اند و در آن جاودانه‌اند. (۱۷) روزی که خدا همه آنان را برمی‌انگیزد، پس همان‌گونه که برای شما سوگند دروغ می‌خوردند، برای خدا هم سوگند دروغ می‌خورند، و گمان می‌کنند که با سوگند دروغ می‌توانند در عرصه محشر، سودی را برای خود جلب کنند و زیانی را از خویش بگردانند، آگاه باش که آنان همان دورغگویانند! (۱۸) شیطان بر آنان چیره و مسلط شده و یاد خدا را از خاطرشان برده است، آنان حزب شیطانند، آگاه باش که حزب شیطان یقیناً همان زیان کارانند! (۱۹)

آیات در متن دعا

به نقل از برخی محققان، آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله در قسمتی از دعاى بعد از نماز روز غدير قرار گرفته است:

«فَلَكَ الْحَمْدُ عَلى ما مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الاخْلاصِ لَكَ بِوَحْدانِيَّتِكَ، وَ جُدْتَ عَلَيْنا بِمُوالاةِ وَلِيِّكَ الْهادى مِنْ بَعْدِ نَبِيِّكَ النَّذيرِ الْمُنْذِرِ، وَ رَضيتَ لَنَا الاسْلامَ ديناً بِمَوْلانا، وَ اتْمَمْتَ عَلَيْنا نِعْمَتَكَ بِالَّذى جَدَّدْتَ لَنا عَهْدَكَ وَ ميثاقَكَ، وَ ذَكَّرْتَنا ذلِكَ وَ جَعَلْتَنا مِنْ اهْلِ الاخْلاصِ وَ التَّصْديقِ لِعَهْدِكَ وَ ميثاقِكَ وَ مِنْ اهْلِ الْوَفاءِ بِذلِكَ، وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ النّاكِثينَ وَ الْمُكَذِّبينَ الَّذينَ يُكَذِّبُونَ، الْجاحِدينَ بِيَوْمِ الدّينِ، وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ الْمُغَيِّرينَ وَ الْمُبَدِّلينَ وَ الْمُحَرِّفينَ وَ الْمُبَتِّكينَ آذانَ الانْعامَ، وَ الْمُغَيِّرينَ خَلْقَ اللَّهِ، وَ مِنَ الَّذينَ اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ، وَ صَدَّهُمْ عَنِ السّبيلِ وَ الصِّراطِ الْمُسْتَقيمِ». «اللَّهُمَّ الْعَنِ الْجاحِدينَ وَ النّاكِثينَ وَ الْمُغَيِّرينَ وَ الْمُبَدِّلينَ وَ الْمُكَذِّبينَ الَّذينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدّينِ مِنَ الْأَوَّلينَ وَ الْآخِرينَ؛ پس تو را شكر بر آنچه بر ما منت نهاده‌‏اى از اخلاص به توحيدت و بر آنچه بر ما كرم كرده‌‏اى، با پذيرفتن ولايت ولىّ هدايت‌كننده‌‏ات بعد از پيامبر ترساننده منذرت، و با مولايمان اسلام را به‌عنوان دين ما راضى شدى، و نعمتت را با تجديد عهد و ميثاقت بر ما تمام كردى و آن پيمان را به ياد ما آوردى، و ما را از اهل اخلاص و تصديق نسبت به عهد و ميثاقت و از اهل وفا به آن قرار دادى، و ما را از عهدشكنان و تكذيب‌كنندگان قرار ندادى كه روز قيامت را تكذيب مى‏‌كنند، و ما را از تغييردهندگان و تبديل‌كنندگان و تحريف‌كنندگان و زنده‌كنندگان اعمال جاهليت و تغيير‌دهندگان خلق خدا قرار ندادى، و از كسانى كه شيطان بال خود را بر آنان گسترانده و ياد خدا را از خاطر آنان برده و از راه راست مانع شده، قرار ندادى. خدايا، لعنت كن انكاركنندگان و پيمان‌شكنان و تغييردهندگان و تبديل‌كنندگان و تكذيب‌كنندگانى كه روز قيامت را تكذيب مى‏‌كنند، از اولين و آخرين».

تحلیل اعتقادی آیات

در اين قسمت از دعاى روز غدير، پنج آيه به‌تصريح يا تضمين و يا اشاره گنجانده شده است؛ از جمله آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله که از سوی برخی محققان استفاده از آن مورد تحلیل اعتقادی گرفته است:

معنای تسلط شیطان چیست؟

خداوند در آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله گروهى را معرفى مى‏‌كند كه مورد غضب او هستند. آنگاه به بيان حيله‏‌هاى آنان مى‏‌پردازد و سپس اعلام مى‌كند كه شيطان كاملاً بر آنان مسلط شده و به همین دلیل از حزب شیطان هستند. با در نظر گرفتن اينكه در اين قسمت از دعاى غدير آيات مزبور به مخالفان اميرالمؤمنين‏ عليه السلام و برگزينندگان راهى غير از غدير تفسير شده، مى‏‌توان آيات مزبور را چنين معنى كرد: آيا نمى‌‏نگرى به قومى كه ولايت سقیفه را پذيرفته‏‌اند كه خدا بر آنان غضب كرده است. اين پيروان سقيفه نه از شمايند و نه از آنان. از شگردهاى آنان قسمِ دروغ است، در حالى كه در باطنْ حقيقت را مى‏‌دانند. آنان قسم‏‌هاى خود را سپرى در برابر اميرالمؤمنين ‏عليه السلام قرار داده‌‏اند و با اين روش بر سر راه خدا مانع ايجاد مى‏‌كنند.

بنابراين طرفداران سقيفه بايد منتظر عذاب خواركننده‌‏اى باشند: آنان جهنمى‌‏اند و دائم در آنجا خواهند بود. آنان حتى در روز قيامت كه در پيشگاه الهى براى محاكمه آورده مى‏‌شوند دست از قسم‏‌هاى دروغين خود بر نمى‏‌دارند و هنوز بر اين باورند كه ره توشه‌‏اى براى قيامت آورده‌‏اند. واقعيت آن است كه شيطان چنان بر آنان مسلط بود كه ياد خدا را از خاطر آنان محو كرده است. آنچه مى‌ماند آن است كه اينان حزب شيطانند و حزب شيطان جز خسارت هيچ نتيجه‏‌اى به‌دست نخواهد آورد.

اميرالمؤمنين‏ عليه السلام درباره شگردهاى سقيفه، كه باعث گمراهى مردم شد، مى‏‌فرمايد: بدانيد كه اگر حق خالص بود در آن اختلافى نبود و اگر باطل خالص بود بر هيچ صاحب عقلى مخفى نمى‌‏ماند؛ ولى قسمتى از حق و قسمتى از باطل گرفته م‏ی‌شود و با يكديگر مخلوط مى‌شود. آنجاست كه هر دو با هم به‌صورت يک مطلب ديده مى‌‏شوند. در اين هنگام است كه «شيطان بر اوليائش بال مى‏‌گستراند» و آنان كه از سوى خداوند حسن عاقبت برايشان در نظر گرفته شده نجات مى‌يابند.

لعنت بر حزب شيطان

با تطبيق آيات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله بر مخالفان اميرالمؤمنين ‏عليه السلام، در روز غدير دستور داده ‏شده كه مصداق اين آيات مورد لعن قرار داده شوند. اگر سردمداران سقيفه لعن می‌شوند، به استناد قرآن اوصافى دارند كه مستحق لعن هستند و عين همان صفات مذكور در قرآن در عبارت لعن آمده است. در اين قسمت از دعا، دشمنان و منكران ولايت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام لعن می‌شوند به‌خاطر آنكه در برابر ولايتى كه در غدير توسط پيامبر صلى الله عليه و آله از طرف خداوند اعلام شد، دست به اقدامات كينه‏‌توزانه عظيمى زدند كه آثار آن محوشدنى نيست. آنان طبق اين آيات متصف به اين اوصافند: منكر، عهدشكن، تغييردهنده، تبديل‌كننده، تكذيب‌كننده، تحريف‌كننده، فراموش‌كننده ياد خدا، مانع‌شونده از صراط مستقيم و نهايتاً حزب شيطان كه زير بال او قرار گرفته‌‏اند.

منابع

• الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ سید علی بن موسی بن طاووس، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۱۸ق.
• عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله‏ بحرانى اصفهانى‏، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى‏، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
• الكافی‏؛ محمد بن يعقوب بن اسحاق‏ كلينى، م۳۲۹ق، تحقیق: على‌اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق.
• کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاءالدین الموسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامية)، ۱۴۰۷ق.