آيه ۳۸ اعراف و غدیر

«قالَ ادْخُلُوا فِى أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِى النَّارِ...»

در غدير۱۸ آيه قرآن به صراحت تفسير شده است؛ به اين معنى كه پيامبر صلى الله عليه و آله متن آيه را جداگانه در خطبه بيان فرموده و قبل يا بعد از آن به تفسيرش پرداخته است. اين موارد در مقابل آياتى است كه به صورت تضمين در كلام و اقتباس در خطابه حضرت آمده است.

يكى از اين آيات، آيه ۳۸ سوره اعراف است:

«قالَ ادْخُلُوا فِى أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِى النَّارِ كُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها حَتَّى إِذَا ادَّارَكُوا فِيها جَمِيعاً قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ، قالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَ لكِنْ لا تَعْلَمُونَ» :

«گفت: همراه امت‏ هايى از جن و انس كه قبل از شما بوده ‏اند داخل آتش شويد، كه هر گروهى داخل آتش جهنم مى‏ شوند همتاى خود را لعنت مى‏ كنند تا هنگامى كه همه كنار يكديگر خود را در آتش مى ‏يابند آخرين آنها به اولينشان مى ‏گويد: پروردگارا، اينان ما را گمراه كردند، پس عذاب چند برابرى از آتش به آنان بده. خداوند در پاسخ مى ‏فرمايد: براى همه عذاب چند برابر است ولى شما نمى ‏دانيد».

اين آيه از سه بُعد قابل بررسى است:

متن خطبه غدير

الا انَّ اعْداءَهُمُ الَّذينَ قالَ اللَّه فيهِمْ: «كُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها حَتَّى إِذَا ادَّارَكُوا فِيها جَمِيعاً قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ قالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَ لكِنْ لا تَعْلَمُونَ» :

بدانيد دشمنان اهل‏بيت كسانى هستند كه خدا درباره آنان فرموده: «هر گروهى كه داخل آتش جهنم مى‏ شوند همتاى خود را لعنت مى‏ كنند تا هنگامى كه همه كنار يكديگر خود را در آتش مى‏ يابند آخرين آنها به اولينشان مى‏ گويد پروردگارا اينان ما را گمراه كردند پس عذاب چند برابرى از آتش به آنان بده خداوند در پاسخ مى‏ فرمايد براى همه عذاب چند برابر است ولى شما نمى‏ دانيد».

موقعيت تاريخى

نيمى از وقت خطبه بلند غدير سپرى شده بود. پيامبر گرامى اسلام‏ صلى الله عليه وآله در اين مرحله، يك فراز از دوستان على بن ابى ‏طالب‏ عليه السلام و يك فراز از دشمنانش مى‏ گويد، تا اين فراز كه صحنه روز قيامت را درباره دشمنان او بيان مى‏ كند. آيه ‏اى كه حضرت از اواسط آن در كلامش آورده از آيه۳۶ سوره اعراف آغاز مى‏شود و به آيه ۴۱ ختم مى ‏شود.

و طبق تفسيرى كه فرموده چنين بيان مى ‏گردد: دشمنان على‏ عليه السلام كه آيات خدا را تكذيب نموده و نسبت به آنها سركشى كردند و خود را بالا گرفتند اهل آتش ‏اند و در آن دائمى خواهند بود. چه كسى ظالم‏تر از دشمنان على‏ عليه السلام است كه به خدا افترا و دروغ بستند يا نشانه‏ هاى خدا را تكذيب كردند. آن هنگام كه مرگشان فرا رسد فرستادگان خدا از آنان مى ‏پرسند: كجايند آنچه غير از خدا صدا مى‏ زديد؟ در پاسخ مى‏ گويند: از نزد ما گم شده‏ اند، و سپس بر عليه خود شهادت مى‏ دهند كه كافر بوده ‏اند!

آنگاه به دشمنان على‏ عليه السلام گفته مى ‏شود: شما هم نزد امت‏ هاى قبلى كه در آتش هستند برويد كه آنچنان دچار نكبت‏ اند كه يكديگر را لعنت مى‏ كنند و گناه را بر عهده پيشينيانشان قرار مى‏ دهند، ولى خداوند به دشمنان على‏ عليه السلام خواهد فرمود: عذاب پيروان سقيفه همانند بنيانگذاران آن است، كه به پيروان خود خواهند گفت: شما هم مانند ما تخفيفى از عذاب نداريد، پس مانند ما بچشيد و دست رنج خود را ببينيد.

دشمنان على‏ عليه السلام كه آيات خدا را تكذيب كرده و خود را بالا گرفته ‏اند درهاى رحمت آسمان برايشان باز نخواهد شد، و بهشت رفتنشان محال است، همان گونه كه اگر شترى بخواهد از سوراخ سوزنى عبور كند!! بلكه فرش و روانداز اعداء آل محمد عليهم السلام در جهنم گسترانده شده است.

تحليل اعتقادى

تا اينجا خلاصه شش آيه بود كه پيامبر صلى الله عليه وآله به دشمنان اهل‏بيت‏ عليهم السلام تفسير فرمود و معلوم گرديد خداوند چگونه آينده اينان را ترسيم نموده است. اكنون معناى كلمات مبارک معصومين‏ عليهم السلام را درباره دشمنانشان درک مى‏كنيم آنجا كه پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود:

يا على، اگر بنده‏اى هزار سال خدا را عبادت كند، خدا از او قبول نمى‏ كند جز با ولايت تو و امامان از فرزندانت، و ولايت تو پذيرفته نمى‏ شود جز با برائت از دشمنانت و دشمنان امامان از فرزندانت.

و اميرالمؤمنين ‏عليه السلام مى‏ فرمايد: بر عهده آن دو است گناه امت محمد صلى الله عليه وآله؛ تا روز قيامت هر خونى كه به ناحق ريخته شود و هر مالى كه به حرام خورده شود و هر ناموسى كه به حرام تصرف شود و هر حكمى كه به ظلم داده شود، بر عهده آن دو است بدون آنكه از گناه انجام دهنده آن چيزى كم شود.