آيات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر

آيه«... اَحَسِبَ النّاسُ اَنْ يُتْرَكُوا اَنْ يَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ...»

   از جمله آياتى كه پس از انجام حجةالوداع و پيش از غدير در مكه بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد اين آيات بود:

»بِسْمِ اللَّه الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، الم. أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّه الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ. أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ أَنْ يَسْبِقُونا ساءَ ما يَحْكُمُونَ« :

»به نام خداوند بخشنده مهربان، الف لام ميم، آيا مردم گمان كرده‏اند كه رها مى‏شوند با همين كه بگويند ايمان آورديم، بدون آنكه امتحان شوند؟ ما كسانى را كه قبل از آنان بودند امتحان كرديم، زيرا خدا بايد بداند كسانى را كه راست مى‏گويند و كسانى را كه دروغ مى‏گويند. و يا كسانى كه كارهاى زشت را انجام مى‏دهند گمان كرده‏اند كه از دست ما پيشى مى‏گيرند )و دست ما به آنان نمى‏رسد( ؟ چه بد حكم مى‏كنند« .

اين آيات از دو بُعد قابل بررسى است:

1-  موقعيت تاريخى

با پايان مراسم حج در اوايل روز سيزدهم ذى الحجه كاروان غدير به مكه بازگشتند، و قرار شد روز چهاردهم قافله به سوى غدير حركت كند. اين سرعت عمل واقعاً براى مردم غافلگير كننده بود كه پيامبرصلى الله عليه وآله در اين اولين سفر حج خود، پس از پايان مراسم هيچ فرصتى نداشته باشد كه لا اقل چند روزى در مكه اقامت كند و مردمِ گرد آمده از نقاط مختلف با حوصله نزد حضرتش آيند و سؤالات خود را مطرح كنند.

چنين عجله‏اى حكايت از اهميت فوق العاده مراسمى داشت كه در نيمه راه مكه تا مدينه بايد انجام شود و روز آن از قبل تعيين شده، و براى حضور به موقع در غدير بايد از هم اكنون پيش بينى مى‏كرد.

اين پيش بينى به محض بازگشت از مِنا به مكه با نزول چهار آيه قرآن آغاز شد.

آياتى كه خبر از امتحان الهى مى‏داد و مَحَك اين امتحان ولايت على‏عليه السلام بود، چنانكه پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: »لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى« : »اى على، اگر تو نبودى مؤمنين بعد از من شناخته نمى‏شدند« .××× 1 بحار الانوار: ج 37 ص 273. ×××

با نزول اين آيات در مكه و پرسش پيامبرصلى الله عليه وآله از جبرئيل درباره آن، شش مطلب اساسى روشن شد: 1. نزديكى رحلت آن حضرت. 2. دستور معرفى و منصوب كردن اميرالمؤمنين‏عليه السلام. 3. ولايت على‏عليه السلام محك شناخت صادق و كاذب در ايمان. 4. خبر از فتنه گران درباره خلافت. 5 . دستور سپردن ودايع علم و حكمت به على‏عليه السلام. 6 . انتخاب الهى در وصايت على‏عليه السلام.

متن حديث را كه گوياى همه اين جوانب است، مى‏خوانيم:

پيامبرصلى الله عليه وآله وارد مكه شد و يك روز در آن اقامت گزيد. اينجا بود كه جبرئيل اول سوره عنكبوت را آورد و فرمود: اى محمد، بخوان: »بِسْمِ اللَّه الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، الم. أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّه الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ. أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ أَنْ يَسْبِقُونا ساءَ ما يَحْكُمُونَ« :

»به نام خداوند بخشنده مهربان، الف لام ميم، آيا مردم گمان كرده‏اند كه رها مى‏شوند با همين كه بگويند ايمان آورديم، بدون آنكه امتحان شوند؟ ما كسانى را كه قبل از آنان بودند امتحان كرديم، زيرا خدا بايد بداند كسانى را كه راست مى‏گويند و كسانى را كه دروغ مى‏گويند. و يا كسانى كه كارهاى زشت را انجام مى‏دهند گمان كرده‏اند كه از دست ما پيشى مى‏گيرند )و دست ما به آنان نمى‏رسد( ؟ چه بد حكم مى‏كنند« .

پيامبرصلى الله عليه وآله پرسيد: اى جبرئيل، اين فتنه كدام است؟ جبرئيل گفت: اى محمد، خداوند سلامت مى‏رساند و مى‏فرمايد: من قبل از تو پيامبرى نفرستاده‏ام مگر آنكه هنگام سر آمدن روزگارش به او امر كرده‏ام كسى را بر امتش خليفه قرار دهد كه قائم مقام او باشد و سنت و احكامش را براى آنان احيا كند.

كسانى كه مطيع خدا باشند در آنچه پيامبر به آنان امر مى‏كند صادقين و راستگويانند، و كسانى كه مخالف امر او )و بر ضد او( باشند كاذبين و دروغگويانند.