آيه ۱ نصر و غدیر
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | نصر |
| شماره آیه | ۱ |
| جزء | ۳۰ |
| محتوای آیه | |
| موضوع | وعده یاری الهی و پیروزی نهایی |
موقعیت نزول آیه
از سوی برخی محققان موقعیت نزول آیه ۱ سوره نصر چنین ترسیم شده است:[۱] در روز آخر حج در سفر حجةالوداع، يعنى دوازدهم ذىالحجة، پيامبر صلى الله عليه و آله به مسجد خيف (مسجد ساخته شده توسط حضرت ابراهیم علیه السلام) در مِنا رفت. در آنجا بار ديگر دستور ابلاغ ولايت بر پيامبر نازل شد، ولى هنوز وعده حفظ او از شر دشمنان نازل نشده بود. با توجه به فورى‌نبودن اين دستور، بار ديگر حضرت اعلام آن را به فرصتى مناسب موکول کرد.[۲]
در چنين موقعيتى، بار ديگر وحى الهى نازل شد و آخرين سوره كاملى كه در يک نزول جبرئيل فرود آمد بر پيامبر نازل شد و آن سوره نصر و از جمله آیه اول آن بود: «به‌نام خداى بخشنده مهربان، وقتى يارى خدا و پيروزى آمد...».
پیامدهای نزول آیه
پیامدهای نزول آیه اول سوره نصر در جریان رخداد غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: به‌محض نزول اين آيه، پيامبر صلى الله عليه و آله به‌طور رسمى نزديكى مرگ خويش را خبر داد و گفت: «نَفْسم به من خبر مىدهد كه در اين سال قبض روح خواهم شد»، يعنى اين سالى كه در پيش است.[۳]
گفته شده که اولين مسئلهاى كه پس از نزول آیه اول سوره نصر و شنيدن خبر رحلت پيامبر به ذهن همه رسید جانشينى حضرت بود. این موضوع صريحترين زمينه فكرى براى غدير بود. اصحاب پيامبر سراغ سلمان فارسى رفتند و از او خواستند تا از حضرت بپرسد: «امور ما را به كه مى سپارى و محل رجوع ما چه كسى خواهد بود و محبوبترين افراد نزد تو كيست»؟ حضرت تا سه بار پاسخ نداد تا مردم را نسبت به مسئله حساستر و نسبت به پاسخ تشنهتر کند. سپس گفت: «برادرم و وزيرم و جانشينم در اهل بيتم و بهترين كسى كه بعد از خود باقى مىگذارم كه دَيْن مرا ادا مىكند و به وعدههاى من وفا مىنمايد، على بن ابىطالب است».[۴]
دومين پيامد نزول آیه اول سوره نصر آن بود كه پيامبر صلى الله عليه و آله اميرالمؤمنين عليه السلام را فرا خواند و با اشاره به سزاوارى على عليه السلام به مقام خلافت به او گفت: «يا على، آنچه به من وعده داده شده بود محقق گشت: فتح آمد و مردم گروه‌گروه به دين خدا داخل شدند. هيچ‌كس از تو سزاوارتر به قرار گرفتن در مقام من نيست، به‌خاطر پيشتر بودن تو در اسلام و نزديكى تو با من و دامادى تو نسبت به من و اينكه سيده زنان جهان نزد توست و قبل از آن حمايتهايى كه پدرت ابوطالب درباره من داشت و گرفتارىهايى كه هنگام نزول قرآن متحمل شد...».[۵]
سومين عكس العمل پيامبر صلى الله عليه و آله به نزول آیه اول سوره نصر آن بود كه در فرصت باقيمانده از آخرين روز حج، مردم را كنار مسجد خيف جمع كرد برای آنان سخنرانی كرد. او پس از حمد الهى به چند مسئله اجتماعى اشاره نمود: با ذكر آيات ۳۶ و ۳۷ سوره توبه اشاره به ابطال برخى سنت‌های جاهلى، مانند ربا و خونریزی‌های قبیله‌ای، کرد.[۶]
پانویس
- ↑ واقعه قرآنى غدير، ص۳۳.
- ↑ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۱۷۷.
- ↑ تفسير القمى، ج۲، ص۴۴۷؛ الاقبال، ج۲، ص۲۴۲؛ تفسير نور الثقلين، ج۵، ص۶۸۹؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۱۴؛ عوالم العلوم، ج۳/۱۵، ص۱۷۱؛ عوالم العلوم، ج۳/۱۵، ص۲۹۸.
- ↑ تفسير فرات الکوفی، ص۶۱۳؛ شرح الاخبار، ج۱، ص۲۱۱، ح۱۸۳؛ ترجمة الامام على عليه السلام من تاريخ مدینة دمشق، ج۱، ص۱۳۰.
- ↑ شرح نهج‌البلاغه، ج۹، ص۱۷۴؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۸۵-۸۶؛ ينابيع الموده، ج۲، ص۴۹۵، ح ۳۸۹.
- ↑ تفسير فرات الکوفی، ص۲۸۰؛ الامالی، ص۵۰۳؛ مجمع البيان، ج۷، ص۱۸۶؛ بحارالانوار، ج۹، ص۱۵۰؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۲۳؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۱۴.
منابع
- الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ علی بن موسی (ابن‌طاووس)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۱۸ق.
- الامالی؛ محمد بن حسن طوسی، قم: دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- ترجمة الإمام علی بن أبی‌طالب علیه السلام من تاریخ مدینه دمشق؛ علی بن حسن (ابن‌عساکر)، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت: مؤسسة المحمودی للطباعة و النشر، ۱۳۹۸ق.
- تفسير فرات الکوفی؛ فرات بن ابراهیم کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۰ق.
- تفسير القمى؛ علی بن ابراهیم قمی، تحقیق: طیب موسوی جزایری، قم: دار الكتاب، ۱۴۰۴ق.
- تفسير نور الثقلين؛ عبدعلی بن جمعه، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم: انتشارات اسماعيليان، ۱۴۱۵ق.
- شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار؛ نعمان بن محمد (قاضی نعمان مغربی)، تحقیق: محمد حسینی جلالی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- شرح نهج‌البلاغة؛ عبدالحمید بن هبة الله (ابن ابی‌الحدید معتزلی)، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، بی‌تا.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانى اصفهانى، م قرن ۱۲ق، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، دوم، ۱۳۸۲ش.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن ؛ فضل بن حسن طبرسی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت: دار المعرفة، ۱۴۰۸ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- ینابیع المودة لذوی القربی ؛ سلیمان بن ابراهیم قندوزی، قم: دار الأسوة للطباعة و النشر، ۱۴۲۲ق.