آيه ۳ قلم و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | قلم |
| شماره آیه | ۳ |
| جزء | ۲۹ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| ترتیل آیه | |
آیه ۳ سوره قلم آیه‌ای نازل‌شده پس از رخداد غدیر برای سپاس الهی از پیامبر صلی الله علیه و آله برای رساندن پیام الهی غدیر.
هنگامى كه دستور اعلان ولايت على عليه السلام نازل شد، پيامبر صلى الله عليه و آله آن حضرت را معرفى كرد و ولايت او را اعلام نمود. در آن موقعیت خداوند سپاسى براى آن پیامبر، به‌عنوان مبلِّغ غدير، فرستاد و از تلاش، فداكارى و تسليم محض او در برابر فرمانش تشكر كرد. جبرئيل نازل شد و آيه ۳ سوره قلم را به‌عنوان رضايت خداوند از كيفيت عمل به آيه تبلیغ براى پيامبر آورد.
برخی محققان، از موقعيت نزول آيه ۳ سوره قلم سه نكته را به‌دست داده‌اند: نكته اول: اینکه این آیه بیان اجر و مزد الهی برای پيامبر صلى الله عليه و آله برای اعلام حکم ولایت در غدیر است؛ اینکه این آیه سند سپاس الهی از انجام كارى پر مخاطره و سنگين در غدیر است؛ اینکه چنین تقدیری نشان‌دهنده عظمت غدیر است.
موقعیت تاریخی نزول آیه
به گفته برخی محققان، آیه ۳ سوره قلم يكى از آياتى بود که در ماجراى غدير و پس از اعلان ولايت در غدير بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد: 
وَ إِنَّ لَكَ لَأَجْراً غَيْرَ مَمْنُونٍ؛ و بى‌گمان، تو را پاداشى بى‌منت خواهد بود 
.
موقعیت تاریخی نزول آیه ۳ سوره قلم از سوی برخی محققان چنین توصیف شده است: پس از اتمام خطبه غدير، برنامه نبوت برای اعلام ولايت تکمیل شد و رسالتى كه بر دوش پيامبر صلى الله عليه و آله قرار داده شده بود طى مراحلى به انجام رسید. اما هنوز مراسم غدير پايان نيافته بود و همه منتظر برنامه‌هاى بعدى بودند.
يكى از مراحل اين تبليغ هنگامى بود كه تشكر الهى از انجام چنين وظيفه خطير اعلام شد، كه به‌معناى تحقق اهداف از پيش‌تعيين‌شده غدير بود. در روايت مربوط به اين قسمت از رخدا غدير چنين آمده است: هنگامى كه دستور اعلان ولايت على عليه السلام نازل شد، پيامبر صلى الله عليه و آله آن حضرت را معرفى كرد و ولايت او را اعلام نمود. در آن موقعیت خداوند سپاسى بلند براى آن پیامبر، به‌عنوان مبلِّغ اعظم غدير، فرستاد و از تلاش، فداكارى و تسليم محض او در برابر فرمانش تشكر كرد. جبرئيل نازل شد و آيه ۳ سوره قلم را به‌عنوان رضايت خداوند از كيفيت عمل به آيه تبلیغ براى پيامبر آورد. و منظور خدا آن بود كه اين اجر به خاطر تبليغى است كه درباره على عليه السلام به انجام رساندى.[۱]
تحليل اعتقادى آیه
برخی محققان، از موقعيت نزول آيه ۳ سوره قلم سه نكته را به‌دست داده‌اند:
نكته اول: اجر و مزد پيامبر صلى الله عليه و آله
خداوند در هيچ جاى قرآن براى پيامبرش اجر و مزدى معین نکرده و فقط در يک جمله از قول پيامبر صلى الله عليه و آله مىفرمايد: إِنْ أَجْرِىَ إِلاَّ عَلَى اللَّه وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ شَهِيدٌ؛ اجر من بر خداوند است، و او بر هر چيزى شاهد است .[۲]
اما آيه ۳ سوره قلم خداوند بدون آنكه پرده از اين اجر بردارد مىفرمايد: «براى تو اجر بى منّتى است». به دليل عظمت مسئله اعلان ولايت است كه تنها در اين مورد خدا نام اجر و مزد را به‌ميان مىآورد و در جملهاى آكنده از تأكيد آن را بيان می‌کند.
نكته دوم: سند سپاس الهى
اين اجر و پاداش عنوان «مُزد» ندارد، بلكه به‌عنوان تشكر الهى از انجام كارى پر مخاطره و سنگين است. عبارت «غير ممنون» به‌عنوان صفت «اجر» دلالت بر اين مطلب دارد و حاكى از آن است كه خداوند بىهيچ منّتى و بدون آنكه اين پاداش را با عمل انجام‌شده مقايسه كند به‌عنوان سپاس و سند افتخار آن را تقديم پيامبرش مىنمايد.
نكته سوم: تقدیری نشان‌دهنده عظمت غدير
در حديثى كه شأن نزول اين آيه را بيان مىکند تصريح شده كه اين پاداش بىمنّت كه تقديمى پروردگار به خاتم پيامبران است، دقيقاً پس از اعلان «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ؛ هر کس من مولای اویم، پس علی مولای اوست» در غدير صورت گرفته است. اين نشان‌دهنده عظمت غدیر است که به‌خاطر آن نشان تقدير به پيامبر صلى الله عليه و آله اعطا مى‌گردد.[۳]
پانویس
منابع
- تفسير فرات الکوفی؛ فرات بن ابراهیم کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۰ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.