آمار آیات غدیر به ترتیب زمانی و مکانی
آمار آیات غدیر نشانی برای این دانسته شده که غدير در بين وقايع اسلام بيشترين پشتوانه قرآنى را دارد، بهگونهاى كه از آغاز تا انجام آن بيش از ۳۰۰ آيه به این رخداد نسبت داده شده است. از اين تعداد، ۲۰۰ آيه در متن واقعه غدير نازل شده و ۱۰۰ آيه به‌صراحت يا كنايه تفسير به آن واقعه شده است.[۱]
از جمله آمارهاى غدير، آمار آياتى است كه از ابتداى سفر حجةالوداع و در مكه و سپس در مسير مكه تا غدير و در خطبه غدير و بعد از خطبه در مراسم سه روزه غدير و در ماجراهاى پس از غدير و بعد از آن در مدينه نازل شده و يا به نوعى مورد استشهاد قرار گرفته است.
اين آيات با جمع آورى و چكيده از اقوال و نقل هاى مختلف و پراكنده تاريخى و حديثى و تفسيرى و قرار دادن آنها در كنار يكديگر به دست مى آيد.
در مورد سفر حجةالوداع و غدير نيز اين مهم بسيار حائز اهميت است و زواياى خاصى را براى ما روشن مى كند.
در اين باره و از بُعد معارف قرآنى و تفسيرى و آمارى غدير، مسير نزول آيات قرآن در غدير به شكل سلسله وار جمع آورى شده و در عنوان قرآن آورده شده، كه به عنوان داستان واره حجةالوداع و غدير نيز قابل استفاده است، و براى پرهيز از تطويل در اينجا تكرار نمى شود.
ضرورت اين مبحث از آن جهت است كه ذهنيتى از مسير قرآنى ماجراى غدير پيدا شود و يک جمع بندى از مجموع آن را در نظر گرفته شود.
در اين باره بايد بدانيم كه واقعه غدير با مقدماتى حساب شده از مدينه آغاز شد و در طول سفر حج آماده سازى فكرى و عملى براى آن ادامه يافت، تا در روز چهاردهم ذى الحجة سال دهم هجرى رسماً فرمان اجراى آن صادر شد.
در همه اين مراحل آنچه به عنوان پيش بينى يک برنامه كامل عيار درباره اعلام ولايت لازم بود، در نظر گرفته شد.
اعجاب برانگيزتر از همه، نزول آيات قرآنى در رابطه با غدير بود كه خداوند آن را در متن قرآن جاى داد، و پيامبر صلى الله عليه و آله در سايه تفسير همان آيات مقدمه چينى لازم براى برنامه عظيم غدير را تدارک ديد.
بنابراين مسير نزول آيات غدير از مدينه آغاز مى شود و تا مكه مى رود و از آنجا با مراسم حج همراه مى شود. با پايان حج حركت به سوى غدير خم آغاز مى شود و با رسيدن به سرزمين خم، پيامبر صلى الله عليه و آله سخنرانى مفصل خود را برگزار مى كند و سپس مراسم سه روزه غدير آغاز مى شود.
وقايع متعددى در ارتباط با غدير در اين ايام رخ مى دهد تا هنگام خروج از غدير فرا مى رسد.
از غدير تا مدينه وقايعى اتفاق مى افتد و با وصول به مدينه ماجرا پايان نمى يابد، و تا روز رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله هنوز غدير در جريان است و آيات قرآن آن را پشتيبانى مى كند.
به تعبير ديگر در اينجا فقط آيه هايى كه در سفر غدير نازل يا تفسير شده به ترتيب مطرح شدن آنها آورده مى شود.
زمان بندى آيات از آغاز حركت از مدينه تا روز بازگشت از غدير به مدينه است، و به همين ترتيب مكان ها نيز در نظر گرفته شده اند؛ و در هر مورد نيز به ترتيب مطرح شدن آمده است:
در مدینه قبل از خروج برای حج، ۷ آیه
احزاب/۶. سبأ/۴۶.
توبه/۱۶.
مائده/۷، ۸، ۵۵.
نساء/۵۹.
در مِنا روز های حج، ۱۱ آیه
زخرف/۴۱-۴۴، ۵۷-۶۱. مؤمنون/۹۳، ۹۴.
آخرین روز حج در مِنا، ۵ آیه
نصر/۱-۳. انشراح/۷، ۸.
در پایان مراسم حج و قبل از بازگشت به مکه، ۳ آیه
زخرف/۱۹، ۲۸، ۳۹.
در مکه پس از بازگشت از حج، ۲۴ آیه
بقره/۱۶۷. آل عمران/۱۱۸.
نمل/۵۰، ۵۱.
حج/۲۵.
سبأ/۴۶.
زخرف/۷۴-۸۰.
محمّد صلی الله علیه و آله/۲۲-۲۶.
مجادله/۷، ۱۰.
تحریم/۳-۷.
روز ۱۳ ذی الحجه در مکه قبل از حرکت به سوی غدیر، ۴ آیه
عنکبوت/۲-۴. کهف/۶.
سه روز بعد از خروج از مکه قبل از رسیدن به غدیر، ۴ آیه
حجر/۹۲-۹۵.
چهار روز بعد از خروج از مکه قبل از رسیدن به غدیر، ۱۵ آیه
هود/۱۲-۲۴. مریم/۹۶، ۹۷.
شب ۱۸ ذی الحجه بین راه قبل از رسیدن به غدیر، ۳ آیه
مائده/۷، ۸، ۶۷.
در خطابه غدیر[۲]، ۱۲۶ آیه
بقره/۲۴، ۴۳، ۱۵۸، ۲۸۵. نساء/۱۰، ۴۷، ۸۲، ۱۴۵.
آل عمران/۷، ۲۲، ۸۵، ۸۸، ۱۰۲، ۱۴۴، ۱۷۹.
مائده/۳، ۱۹، ۳۷، ۵۵، ۵۶، ۶۷.
فتح/۱۱.
نور/۱۵.
توبه/۶۱، ۱۰۰، ۱۲۰.
یس/۱۲.
یونس/۳۵، ۶۲.
منافقون/۶.
کهف/۸۷.
حشر/۱۸.
نحل/۲۹، ۹۱، ۹۴.
ق/۲۹.
انسان/۱-۳۱.
عصر/۱-۳.
نور/۵۴.
محمّد صلی الله علیه و آله/۹.
الرحمن/۳۱، ۳۵.
فجر/۱۴.
قصص/۴۱.
صافات/۷۱.
مرسلات/۱۶-۱۹.
انعام/۸۲، ۱۱۲، ۱۵۳.
اعراف/۴۳، ۱۸۱.
حمد/۱-۸.
مجادله/۲۲.
حجرات/۱۵، ۱۷.
حجر/۴۵، ۴۶.
انبیاء/۱۰۳.
زمر/۵۶، ۷۳.
غافر/۴۰.
ملک/۶، ۷.
هود/۱۰۶.
فرقان/۱۲.
اعراف/۳۸.
ملک/۸-۱۱، ۱۲.
رعد/۷.
فتح/۱۰.
حج/۱، ۴۱.
زخرف/۲۸.
اسراء/۱۵، ۵۸، ۹۶.
احزاب/۷۱.
لقمان/۸.
ابراهیم/۸.
در اثناء خطابه غدیر، ۱۱ آیه
مائده/۳. قلم/۱-۸، ۵۱، ۵۲.
هنگام بستن عمامه سحاب، ۵ آیه
آل عمران/۱۲۳-۱۲۵. توبه/۲۵، ۲۶.
بعد از خطابه غدیر، ۱۸ آیه
حاقه/۴۳-۵۲. نجم/۱-۴.
قلم/۳.
ناس/۴-۶.
بعد از بیعت در روز اول غدیر، ۱۶ آیه
توبه/۷۴. حجر/۴۲.
نحل/۹۱-۹۴.
قیامت/۱۶، ۳۱-۳۵.
اسراء/۷۲، ۷۲.
سبأ/۲۰.
یونس/۱۵.
قبل از ماجرای سنگ آسمانی، ۱ آیه
زخرف/۵۸.
در ماجرای سنگ آسمانی، ۱۸ آیه
انفال/۳۲، ۳۳. ابراهیم/۱۵-۱۷.
یونس/۱۱.
معارج/۱-۳.
شعراء/۲۰۱-۲۰۴.
اعراف/۴۹.
توبه/۷۲.
رعد/۲۳، ۲۴.
زخرف/۷۱.
پس از توطئه قتل پیامبر صلی الله علیه و آله در کوه هرشی، ۴ آیه
لقمان/۲۴. بقره/۱۴۰.
فجر/۱۳، ۱۴.
پس از بازگشت به مدینه، ۸ آیه
بقره/۸-۱۵.
پس از ماجرای صحیفه ملعونه دوم در مدینه، ۱ آیه
بقره/۷۹.
البته هر كدام از وقايع و رويدادها در عنوان خود و به تفصيل آمده، و در اينجا صرفاً با اشاره اجمالى به آن و سير نزول و حضور قرآن و آيات از ابتداى سفر حجةالوداع تا غدير و پس از آن تا مدينه مورد بررسى قرار مى گيرد.
همچنين هر كدام از اين آيات در محل خود در عنوان «قرآن» آمده و توضيح داده شده است.
در نگاهى ديگر، ترتيب نزول و تفسير آيات قرآن در غدير را مىتوان اين گونه بيان كرد:
- نزول آيات قرآن از مدينه تا مكه.
- نزول آيات قرآن در ايام حج.
- نزول آيات قرآن در مكه پس از حج.
- نزول آيات قرآن از مكه تا غدير.
- نزول آيات قرآن در خطابه غدير.
- نزول آيات قرآن در ايام سه روزه در غدير.
- نزول آيات قرآن از غدير تا مدينه.
- نزول آيات قرآن پس از بازگشت به مدينه.
با در نظر داشتن اين مسير كلى، يک يک اين مراحل به شكل آمارى و ذكر آيه بدين شرح است:
- نزول آیات قرآن از مدینه تا مکه، ۶ آیه:
احزاب/۶.
مائده/۷، ۵۵.
نساء/۵۹.
توبه/۱۶.
حج/۲۲.
نزول آیات قرآن در ایام حج، ۲۳ آیه
بقره/۱۹۶، ۲۰۳. بیّنه/۷.
انشراح/۷، ۸.
مائده/۷.
مؤمنون/۹۳، ۹۴.
زخرف/۱۹، ۳۹، ۴۱، ۴۲، ۴۳، ۴۴، ۶۱.
نصر/۱ تا آخر سوره.
توبه/۳۶، ۳۷.
حجرات/۱۰، ۱۳.
سبأ/۴۶.
نزول آیات قرآن در مکه پس از حج، ۲۱ آیه
عنکبوت/۱. کهف/۶.
تحریم/۱-۳، ۴، ۷.
حج/۲۵.
مجادله/۷، ۱۰.
نمل/۵۰، ۵۲.
آل عمران/۱۱۸.
بقره/۱۶۷.
توبه/۷۴.
زخرف/۷۹، ۸۰.
محمّد صلی الله علیه و آله/۱۳، ۲۴، ۲۵.
نزول آیات قرآن در خطابه غدیر، ۲۱۵ آیه
بروج/۱۳.
توحيد/۴.
ملک/۱.
بقره/۲۸۵، ۲۱۷، ۱۵۸، ۴۳، ۲۴.
مائده/۶۷،۵۶،۵۵،۵۴،۳.
فتح/۱۱،۱۰.
نور/۱۵.
توبه/۱۰۰،۶۱،۲۱،۲۰.
يس/۱۲.
طلاق/۸.
كهف/۸۷.
حشر/۱۸.
نحل/۹۴،۲۹.
زمر/۵۶.
نساء/۱۴۵،۸۲،۴۷.
آل عمران/۱۷۹،۱۴۴،۱۰۲،۸۸،۸۵،۱۹،۷.
ق/ ۵.
بيش از ۹۰ مورد خطاب «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»، «الَّذِينَ آمَنُوا»، سوره «هَلْ أَتى»، از جمله آيه ۱۲، سوره «عصر»، از جمله آيه ۳، نور۵۴، تغابن/۸، حجرات/۱۷، محمّد صلى الله عليه و آله/۲۸، فجر/۱۴، قصص/۴۱، الرحمن/۳۵، ۳۱، صافات/۷۱، مرسلات/۱۹-۱۶، انعام/۱۵۳، ۱۱۲، ۱۰۳، ۸۲، سوره «حمد» و از جمله آيه ۶، ۷، يونس/۶۲، مجادله/۲۲، حجرات/۱۵، حجر/۴۶، زمر/۷۳، غافر/۴۰، انشقاق/۱۲، ملک/۷، فرقان/۱۲، اعراف/۱۸۸،۱۸۶،۱۵۷،۵۴،۴۳،۳۸، ملک/۸ - ۱۲، رعد/۷، حج/۱، ۴۱، زخرف/۲۸، اسراء/۹۶، ۵۸،۱۵، احزاب/۷۱، ابراهيم عليه السلام/۸.
نزول آيات قرآن در ايام سه روزه در غدير، ۶۰ آيه
آل عمران/ ۱۲۴.
توبه / ۷۴،۷۲،۲۵،۱۶.
مائده / ۶۷،۵۵،۳.
نحل / ۹۲،۹۱.
قيامت / ۱۶، ۳۱ - ۳۵.
قلم / ۵۲،۵۱،۶،۵،۳،۲،۱.
سبأ / ۴۶،۲۰.
حجر / ۴۲.
ناس /۵،۴.
حاقه / ۴۳ - ۵۲.
يونس/۱۵،۱۲.
زمر / ۶۶،۶۵.
نجم / ۱ - ۴.
زخرف / ۵۸ - ۶۱، ۷۱.
انفال / ۳۴،۳۲.
معارج / ۱ - ۳.
ابراهيم / ۱۵.
شعراء / ۲۰۵.
اعراف / ۴۹.
رعد/۲۴.
نزول آيات قرآن از غدير تا مدينه، ۱۳ آيه
فجر / ۱۴.
لقمان/ ۲۴.
توبه / ۷۴،۶۶،۶۵،۶۴،۴۸.
بقره / ۱۴۰.
احزاب / ۱۵.
نساء / ۱۵۰.
صافات / ۱۷۷.
مجادله / ۷.
آل عمران / ۱۰۶.
نزول آيات قرآن پس از بازگشت به مدينه، ۱۱ آيه
بقره / ۸ - ۱۵، ۷۹.
نساء / ۱۰۸.
تحريم / ۱۰.[۳]
منبع
دانشنامه غدیر،جلد ۲،صفحه ۳۲
پانویس
- ↑ در این باره مراجعه شود به کتاب: غدیر در قرآن: ج۳ ص۲۳۵.
- ↑ آنچه به عنوان خطابه غدیر در نظر گرفته شده فقط خطبه بلند و معروف غدیر نیست، بلکه تمام روایاتی است که خطبه را مفصلاً و مختصراً با متون مختلف نقل کرده است. نکته دیگر اینکه چینش آدرس آیات در این عنوان به ترتیب مطرح شدن آن در خطابه غدیر است.
- ↑ غدیر در قرآن: ج۳ ص۱۱-۱۴۹، ۲۲۹-۲۳۲، ۲۹۸.