آيات ۹۶ و ۹۷ مریم و غدیر
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | مریم |
| شماره آیه | ۹۶ و ۹۷ |
| جزء | ۱۶ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم از جمله آیاتی است که در یک منزلی غدیر نازل شد پس از آنکه پیامبر صلی الله علیه و آله در دعاهایی برای امیرالمؤمنین علیه السلام از خداوند خواست که در قلب‌های مردم محبت امام را قرار دهد.
در قدید که آخرين منزل قبل از غدير بود ۱۴ آيه درباره غدير نازل شد که از جمله آنها آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم بود. نزول اين آيات در كنار دو برنامه دقيق براى آماده‌سازى فكرى مردم قبل از غدير بود كه عكس‌العمل‌هايى را نيز به همراه داشت. این رخدادها یکی دعا براى محبت اميرالمؤمنين عليه السلام در دل مردم بود که از سوی پیامبر انجام شد و پس از آن این دعاها به استجابت رسید و این دو آیه نازل شد.
اين مراسم دعا و استجابت فورى الهى با نزول آيه ۹۶ و ۹۷ سوره مریم در حضور مردم مقطعی استثنايى در زندگانى پيامبر صلى الله عليه و آله به‌شمار مىآمد كه همه را مبهوت و متعجب كرد. همچنین، در آستانه غدير مقام عظيم على بن ابىطالب عليه السلام را در پيشگاه خداوند روشن ساخت.
آیاتی نازل‌شده در غدیر
آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم از جمله آياتى دانسته شده كه در سفر حجةالوداع پيش از رسيدن به سرزمين غدير بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد: 
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا ﴿۹۶﴾ فَإِنَّما يَسَّرْناهُ بِلِسانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ وَ تُنْذِرَ بِهِ قَوْماً لُدًّا ﴿۹۷﴾؛ كسانى كه ايمان آورده عمل صالح انجام مى‌دهند به‌زودى خداوند براى آنان مودّت قرار مىدهد. ما آن را بر زبان تو آسان نموديم تا پرهیزگاران را بشارت دهى و قومى را كه در خصومت شديد هستند بترسانى 
.[۱]
موقعيت تاريخى نزول
موقعیت تاریخی نزول آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم در رخداد غدیر چنین ترسیم شده است: روز هفدهم ذىالحجه و پس از اتمام اعمال حج در حجةالوداع، كاروان پيامبر صلى الله عليه و آله در راه بازگشت به‌سوى غدير به وادى «قُدَيد» رسيد كه تا غدير كمتر از يک روز ديگر فاصله داشت.[۲] آبادى «قديد» در آغاز وادى قرار داشت و «غدير خم» در انتهاى همين وادى بود. با ورود به آبادى كاروان توقف كرد و مردم براى استراحت از راهى كه شبانه طى شده بود پياده شدند. با نزول كاروان در قديد و فرا رسيدن هنگام نماز، صفها آماده شد. پيامبر بعد از نماز صداى خود را بلند كرد بهگونهاى كه همه بشنوند و مطلبی درباره محبت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود.[۳]
در دو روايت تصريح شده كه نزول امر ولايت در موسم حج بوده و پيامبر صلى الله عليه و آله شش روز بعد از آن صبر كرد كه آيه ۱۲ سوره هود نازل شد و بعد از آن حضرت تا غدير صبر كرد. از يک سو كارشكنى‌هاى منافقين فكر پيامبر صلى الله عليه و آله را به خود مشغول داشت؛ از سوى ديگر اجراى دقيق مهم‌ترين برنامه رسالت، ايجاد و حفظ شرايط لازم براى اجراى آن را مىطلبید.
روند رخدادها
در قدید که آخرين منزل قبل از غدير بود ۱۴ آيه درباره غدير نازل شد كه از دو سوره قرآن از جمله آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم بود. نزول اين آيات در كنار دو برنامه دقيق براى آماده‌سازى فكرى مردم قبل از غدير بود كه عكس‌العمل‌هايى را نيز به همراه داشت. برخی محققان با مطالعۀ دقيق و جمع‌بندى كامل روايات، آنچه در اين مرحله از واقعۀ غدير در قُدَيد به وقوع پيوسته را چنین صورت‌بندی کرده‌اند:[۴]
دعا براى محبت اميرالمؤمنين عليه السلام در دل مردم
«اللّهُمَّ هَبْ لِعَلِىٍّ الْمَوَدَّةَ فِى صُدُورِ الْمُؤْمِنينَ وَ الْهَيْبَةَ وَ الْعَظَمَةَ فى صُدُورِ الْمُنافِقينَ؛ خدايا، به على محبت در سينه مؤمنان و هيبت و عظمت در سينه منافقان عنايت فرما».[۵] آنگاه براى زمينهسازى جدى براى غدير على عليه السلام را فرا خواند و در حضور مردم فرمود: «يا على، دستان خويش را به‌سوى آسمان بلند كن و دعا كن تا من آمين بگويم». يا على، بگو: «اللّهُمَّ اجْعَلْ لى عِنْدَكَ عَهْداً وَ اجْعَلْ لى عِنْدَكَ وُدّاً وَ اجْعَلْ لى فى قُلُوبِ الْمُؤْمِنينَ مَوَدَّةً؛ خدايا، براى من نزد خود عهد و پيمانى قرار ده و براى من در پيشگاه خود دوستى و مودت قرار ده، و براى من در قلب مؤمنان محبتى قرار ده». اميرالمؤمنين عليه السلام هم اين دعا را تكرار كرد و پيامبر صلى الله عليه و آله آمين گفت.[۶]
همچنين پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «يا على، هر دعايى براى خود دوست دارى بنما تا آمين بگويم». اميرالمؤمنین علیه السلام هم سه بار اين دعا را تكرار كرد: «اللّهُمَّ ثَبِّتْ مَوَدَّتى فى قُلُوبِ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ؛ خدايا، مودت و محبت مرا تا روز قيامت در قلوب مردان و زنان مؤمن ثابت و پايدار فرما» و پيامبر صلى الله عليه و آله آمين گفت.[۷]
استجابت دعا و نزول آیات
پس از دعاى اميرالمؤمنين عليه السلام و آمين پيامبر صلى الله عليه و آله در حضور مردم، آيات ۹۶ و ۹۷ سوره مريم در همين راستا نازل شد. نزول اين آيات به‌معناى استجابت دعاى پيامبر صلى الله عليه و آله و اميرالمؤمنين عليه السلام بود كه مردم از سرعت استجابت اين دعا تعجب كردند.[۸] پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «يا على، خداوند آيه‌اى از كتابش درباره تو نازل كرده و براى تو در قلب هر مؤمنى محبت قرار داده است».[۹] سپس فرمود: «شكر خدايى را كه قلوب مؤمنين را با محبت مشتاق تو قرار داد».[۱۰] آنگاه فرمود: «هيچ مؤمنى را نمىبينى مگر آنكه در قلب او محبت على عليه السلام است».[۱۱]
در همين موقعيت پيامبر صلى الله عليه و آله خبر از خواسته قلبى خود داد و به اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: «من از پروردگارم خواستم كه بين من و تو ولايت قرار دهد و خدا پذيرفت؛ و از او خواستم بين من و تو برادرى قرار دهد، او پذيرفت؛ و از او خواستم تو را جانشين من قرار دهد، و او پذيرفت».[۱۲]
مسخره‌کردن دعاى پيامبر صلى الله عليه و آله توسط ابوبكر و عمر
اين مراسم دعا و استجابت فورى الهى با نزول آيه ۹۶ و ۹۷ سوره مریم در حضور مردم مقطعی استثنايى در زندگانى پيامبر صلى الله عليه و آله به‌شمار مىآمد كه همه را مبهوت و متعجب كرد. همچنین، در آستانه غدير مقام عظيم على بن ابىطالب عليه السلام را در پيشگاه خداوند روشن ساخت.
براى شكستن اين عظمت، برخی منافقان از روی ذلت و حسادت شروع به فعالیت کردند: از ميان آن جمعيت ابوبكر و عمر به كنايه گفتند: به خدا قسم! يک پيمانه خرما در مشكى پوسيده نزد ما محبوبتر است از آنچه محمد از پروردگارش خواسته است. چه مىشد اگر از پروردگارش درخواست فرشته‌ای مىكرد كه او را در برابر دشمنانش كمک كنند، يا گنجى كه فقر او را جبران كند. به خدا قسم، على را به هر كارى دعوت مىكند او هم مىپذيرد.[۱۳]
عكس العمل وحى و نزول آياتی درباره گفته ابوبكر و عمر
اين حركت تخريب‌كننده كه با هدف كاستن از اهميت غدير و ولايت انجام شد بر قلب پيامبر صلى الله عليه و آله سنگينى كرد؛ پیامبر از كسانى كه به‌عنوان اصحابش گِرد او را گرفته بودند چنين انتظارى نداشت.[۱۴] در حضور مردمى كه تازه از جاهليت رها شده و هنوز تعصبات جاهلی در ذهن آنان وجود داشت، اين‌گونه سخن گفتن و رسول الهى را به مسخره گرفتن، سد راه غدیر و اعلام ولایت به‌نظر می‌رسید. به همین دلیل پيامبر صلى الله عليه و آله به جبرئيل فرمود: «خدايم مىداند كه من از قريش چه كشيدهام، آن هنگام كه نبوت مرا نپذيرفتند تا به من دستور جهاد با آنان را داد، و لشكريانى از آسمان به كمک من فرستاد كه مرا يارى كردند. پس چگونه بعد از من اقرار خواهند كرد».[۱۵] اينجا بود كه آيات ۱۲ تا ۲۴ از سوره هود نازل شد.
اين‌گونه بود كه يک در منزل قبل از غدير، نزول آيات الهى موجب بيداری مردم شد، تا فرداى آن روز با چشم و گوش باز به استقبال غدير بروند؛ همان‌گونه كه تسلاى قلب پيامبر صلى الله عليه و آله در برابر اعمال منافقين بود، كه عزم راسخ آن حضرت را براى اعلان ولايت در آيندهاى به فاصله كمتر از ۲۴ ساعت به همه نشان مىداد.[۱۶]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۷۱.
- ↑ عوالم العلوم؛ ج۲/۱۵، ص۳۹؛ عوالم العلوم؛ ج۲/۱۵، ص۵۱.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۷۴.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۷۴.
- ↑ تفسير العياشى، ج۲، ص۱۴۲؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۳، ح۲.
- ↑ تفسير فرات الكوفی، ص۲۴۸-۲۴۹؛ شواهد التنزيل، ج۱، ص۴۷۴؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۴، ح۴؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۵-۳۵۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۳، ح۲؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۹، ص۲۹۰، ح۹۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۵.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۹، ص۲۸۹، ح۸۸ .
- ↑ تفسير العياشى، ج۲، ص۱۴۱؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۴؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۰۰، ح۴۳.
- ↑ تفسير العياشى، ج۲، ص۱۴۱-۱۴۲؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۴۷، ح۱۱۹.
- ↑ تفسير فرات الکوفی، ص۱۸۶-۱۸۷، ح۲۳۶؛ شواهدالتنزيل، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ تفسير العياشى، ج۲، ص۹۷، ح۸۹؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۵۱، ح۳۷؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۵۱.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۸۱.
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.* تفسير العياشى؛ محمد بن مسعود عیاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبة العلمية الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
- تفسير فرات الکوفی؛ فرات بن ابراهیم کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۰ق.
- شواهد التنزيل لقواعد التفضيل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم؛ عبیدالله بن عبدالله حسکانی، تحقیق: محمدباقر حسکانی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۱ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانى اصفهانى، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.