آيه ۱۰۸ یوسف و غدیر
«قُلْ هذِهِ سَبِيلِى أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِى وَ سُبْحانَ اللَّهِ...»[۱]
يكى از جلوه هاى قرآنى غدير كه مورد غفلت قرار گرفته، فرازهاى دعا و زياراتى است كه در آنها به تبيين و تفسير آيات مربوط به واقعه غدیر پرداخته شده است. در بسيارى از دعاها و زيارات - به خصوص آنچه مربوط به شب و روز غدير است - ناگفته هايى از مسئله غدير به چشم مى خورد كه در هيچ روايت ديگرى يافت نمى شود. در مواردى شأن نزول آيات و در مواردى استشهاد به آيه هاى قرآن و در مواردى مصداق قرار دادن غدير براى آيه مزبور مطرح شده است. از جمله اين موارد است:
«قُلْ هذِهِ سَبِيلِى أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِى وَ سُبْحانَ اللَّهِ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ»[۲] :
«بگو اين راه من است كه با بصيرت به سوى خدا دعوت مى كنم: من و آنان كه پيروان مناند. خدا منزه است و من از مشركين نيستم».
اين آيه و دعاى مربوط به آن از دو بُعد قابل بررسى است:
متن دعا
در دعايى كه بعد از نماز روز عيد غدير مى خوانيم چنين مىگ وييم:
رَبَّنا آمَنّا وَ اتَّبَعْنا مَوْلانا وَ وَلِيَّنا وَ هاديَنا وَ داعِيَنا وَ داعِىَ الانامِ، وَ صِراطَكَ السَّوِىَّ الْمُسْتَقيمَ وَ مَحَجَّتَكَ الْبَيْضاءَ، وَ سَبيلَكَ الدّاعِىَ الَيْكَ عَلى بَصيرَةٍ هُوَ وَ مَنِ اتَّبَعَهُ، وَ سُبْحانَ اللَّهِ عَمّا يُشْرِكُونَ بِوِلايَتِهِ وَ بِامْرِ رَبِّهِمْ وَ بِاتِّخاذِ الْوَلائِجِ مِنْ دُونِهِ[۳]:
پروردگارا، ما ايمان آورديم و از صاحب اختيار و ولىّ و هدايت كننده و دعوت كننده ما و مردم پيروى نموديم، همان راه درست و مستقيم تو، و جايگاه حجتِ واضح تو، و راه تو كه او و پيروانش با بصيرت به سوى تو دعوت مى كنند، و خدا منزه است از آنچه در ولايت على عليه السلام شرك مى ورزند و درباره امر پروردگارشان كسى را شريك مى كنند، و كسانى را جز او محبوب دل خود قرار مى دهند.
نتيجه اعتقادى
در اين فراز از دعاى روز غدير شش آيه گنجانده شده، كه يكى آيه «قُلْ هذِهِ سَبِيلِى» است. در اين آيه به پيامبر صلى الله عليه وآله دستور داده شده كه اعلام كند: «اين راه من است كه من و پيروانم با بصيرت به سوى خدا دعوت مى كنيم و از هر چه شرك است خدا را منزه مىدانيم» .
در دعاى روز غدير به موشكافى اين راه پرداخته كه اشاره «هذِهِ سَبِيلِى» به كدام سو است آنجا كه مى فرمايد: آمَنّا وَ اتَّبَعْنا ... ، سَبيلَكَ الدّاعى الَيْكَ عَلى بَصيرَةٍ هُوَ وَ مَنِ اتَّبَعَهُ ... : خدايا ما ايمان آورده و پيروى مى كنيم از مولايمان ... ، كه راه توست و او و پيروانش با بصيرت به سوى آن دعوت مى كنند.
آنگاه دو بُعد پذيرش و عدم قبول ولايت را طبق آنچه در آيه آمده به عنوان مظهر توحيد و شرك مطرح كرده است: در بُعد اول ايمان و پيروى از راه با بصيرت پيامبرصلى الله عليه وآله را مطرح مى كند، و در بُعد دوم بيزارى از شرك در ولايت يا شرك در امر پروردگار را مطرح مى كند، و يا شرك با پذيرفتن ولايت و صاحب اختيارى هر كسى جز ائمه عليهم السلام كه مورد اعتماد قرار گيرد.
در اين باره امام باقر عليه السلام مىفرمايد: منظور از «قُلْ هذِهِ سَبِيلِى ...» پيامبر و اميرالمؤمنين و اوصياء بعد از ايشان است.[۴]
امام صادق عليه السلام درباره همين آيه مى فرمايد: منظور ولايت ما اهلبيت است كه هيچ كس جز گمراه آن را انكار نمى كند.[۵]