آیات قرآن در ایام سه روزه غدیر
پيامبرصلى الله عليه وآله عمامهاى داشت كه نام آن را »سَحاب« به معناى »ابر رحمت« گذاشته بود. در آن مراسم حضرت با دست مبارك خود آن عمامه را بر سر اميرالمؤمنينعليه السلام بست.
آنگاه با اشاره به آيه 124 سوره آل عمران: »وَ لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّه بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللَّه لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ. إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَ لَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُنْزَلِينَ« ، و آيه 25 سوره توبه: »و لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّه فِى مَواطِنَ كَثِيرَةٍ وَ يَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ ... وَ أَنْزَلَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها« فرمود: خداوند در روز بدر و حنين مرا با ملائكهاى كه چنين عمامهاى بر سر داشتند تأييد و كمك نمود.××× 1 عوالم العلوم: 3 / 15 ص 201 - 199. الغدير: ج 1 ص 291. تاج العروس: ج 8 ص 410. ×××
در آن لحظات گامهاى بلند محمد و علىعليهما السلام فرود از منبر غدير را آغاز كرد. همزمان مردم نيز مشتاقانه از جا برخاستند و از هر سو با ازدحام به طرف منبر آمدند؛ و در حالى كه دستها را به نشانه بيعت بالا برده بودند اشاره مىكردند و مىگفتند: آرى پذيرفتيم و طبق امر خدا و رسولش از صميم قلب و با زبان و دستانمان اطاعت مىكنيم.
ابراز احساسات مردم با پاسخهاى پيامبرصلى الله عليه وآله آرامتر شد در حالى كه آن حضرت با اميرالمؤمنينعليه السلام به پلههاى پايين منبر رسيده بودند. در آن حال پيامبرصلى الله عليه وآله بار ديگر آيه كمال دين را به مردم يادآور شده فرمود: اللَّه اكْبَرُ عَلى اكْمالِ الدّينِ وَ اتْمامِ النِّعْمَةِ وَ رِضَى الرَّبِّ بِرِسالَتى وَ الْوِلايَةِ لِعَلِىِّ بْنِ ابىطالِبٍ: اللَّه اكبر به خاطر كامل شدن دين و تمامى نعمت و رضايت پروردگار به رسالت من و ولايت على بن ابى طالب.
سپس سه بار آيه »الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً« را قرائت كرد، و بعد از آن فرمود: كمال دين و تمام نعمت و رضايت رب با اين است كه مرا براى ابلاغ ولايت على بن ابىطالب بعد از من فرستاده است« .××× 2 تفسير فرات: ص 495. ×××
در آن لحظات ابوبكر و عمر سه آيه »أُولِى الْأَمْرِ« و »إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّه« و »وَلِيجَةً« را كه هنگام حركت از مدينه نيز سؤال شده بود مطرح كردند. اين آيات عبارت بود از آيه 59 سوره نساء: »يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّه وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِى الْأَمْرِ مِنْكُمْ« و آيه 55 سوره مائده: »إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّه وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ« ، و آيه 16 سوره توبه: »أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّه الَّذِينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ لَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّه وَ لا رَسُولِهِ وَ لا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً« .
آنان پرسيدند: يا رسولاللَّه، آيا اين سه آيه مخصوص على است؟ حضرت فرمود: آرى، درباره او و جانشينان من تا روز قيامت است. گفتند: يا رسولاللَّه، آنان را براى ما بيان فرما. فرمود: على برادرم و وزيرم و وارثم و وصيم و خليفهام در امتم و صاحب اختيار هر مؤمنى بعد از من، سپس پسرم حسن، و سپس حسين، و بعد از او نُه نفر از فرزندان پسرم حسين، يكى پس از ديگرى كه قرآن با آنان است و آنان با قرآناند. از آن جدا نمىشوند و قرآن از آنان جدا نمىشود تا بر سر حوض كوثر بر من وارد شوند.
در آن لحظات خداوند سپاسى بلند براى حضرت فرستاد و از آن همه تلاش و فداكارى و تسليم محض او تشكر كرد. جبرئيل نازل شد و آيه 3 سوره قلم را به عنوان رضايت خداوند از كيفيت عمل به آيه »يا أَيُّهَا الرَّسُولُ« براى پيامبرصلى الله عليه وآله آورد، آنجا كه مىفرمايد: »وَ إِنَّ لَكَ لَأَجْراً غَيْرَ مَمْنُونٍ« : »براى تو اجرى بىمنت خواهد بود«××× 1 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 163. بحار الانوار: ج 37 ص 134. ×××.
با پايان خطابه غدير و به انجام رسيدن تبليغ ولايت منافقين گفتند: »بَطَلَ كَيْدُنا« :
»حيلههاى ما باطل شد و نقشههاى ما بر باد رفت« . اينجا بود كه اين قسمت از آيه 3 سوره مائده در شأن اين شكست منافقين نازل شد: »الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ« : »امروز كافران از تخريب دين شما نااميد شدند. ديگر از آنان نترسيد و از من بترسيد« .××× 2 بحار الانوار: ج 35 ص 394 و ج 37 ص 221 172 160. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 222 149 141 55. ×××
برنامه دوم بيعت بود كه بايد آن را اصلىترين قسمت مراسم بعد از خطابه دانست. از اولين افرادى كه براى بيعت حضور يافتند ابوبكر و عمر و عثمان و طلحه و زبير و معاويه و مغيره و ابوموسى اشعرى بودند كه پيامبرصلى الله عليه وآله تأكيد خاصى بر بيعت آنان داشت. پس از بيعت وقتى از خيمه فاصله گرفتند سخنان ناروايى بر زبان جارى كردند.
جبرئيل خبر اين دهنكجى آنان را به پيامبرصلى الله عليه وآله داد و آيه 91 و 92 سوره نحل را درباره آنان نازل كرد: »وَ أَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّه إِذا عاهَدْتُمْ وَ لا تَنْقُضُوا الْأَيْمانَ بَعْدَ تَوْكِيدِها وَ قَدْ جَعَلْتُمُ اللَّه عَلَيْكُمْ كَفِيلاً إِنَّ اللَّه يَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ. وَ لا تَكُونُوا كَالَّتِى نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكاثاً تَتَّخِذُونَ أَيْمانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ« :
»به پيمان خدا وفا كنيد هر گاه عهد كرديد و قسمها را بعد از مؤكد كردن آن نشكنيد در حالى كه خدا را بر خود ضامن و شاهد قرار دادهايد. خدا مىداند شما چه مىكنيد. مانند آن زنى نباشيد كه رشتههاى خود را بعد از تابيدنِ محكم باز مىكند، كه عهد و قسمها را براى فريب يكديگر به كار بريد« .
آنان را به دستور پيامبرصلى الله عليه وآله آوردند و حضرت پرسيد: لحظاتى پيش چه گفتيد و چه باعث شد آن سخنان را بگوييد؟ گفتند: قسم به خدايى كه جز او خدايى نيست، ما چيزى نگفتيم! پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: به خدا قسم، خدا گفته شما را به من خبر داده و درباره اين انكار شما آيهاى از قرآن بر من فرستاده است. آنگاه آيه 74 سوره توبه را خواندند:
»يَحْلِفُونَ بِاللَّه ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ بَعْدَ إِسْلامِهِمْ ...« : »به خدا قسم ياد مىكنند كه نگفتهاند در حالى كه سخن كفر را بعد از اسلامشان بر زبان جارى ساختند و تصميم بر كارى گرفتند كه به آن نرسيدند، و از چيزى ناراحت نبودند جز آنكه خدا و رسولش آنان را از فضل خويش مستغنى سازند. پس اگر توبه كنند براى آنان بهتر خواهد بود و اگر اعراض كنند خداوند آنان را به عذاب دردناكى در دنيا و آخرت معذب مىنمايد، و آنان در زمين دوست و ياورى نخواهند داشت« .
از سوى ديگر معاويه و مغيرة بن شعبه و ابوموسى اشعرى نيز از اين همه شكست در توطئههايشان سخت كلافه شده بودند، و در حالى كه از خيمه بيعت بيرون مىآمدند غرغر كنان زير لب سخنانى مىگفتند.××× 1 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 127. بحار الانوار: ج 16 ص 210 و ج 37 ص 173. ×××
ابوذر و حذيفه شاهد اين حالت آنان بودند، و خبر اين كارشان فوراً به پيامبرصلى الله عليه وآله رسيد. همزمان آيه 31 تا 35 سوره قيامت درباره معاويه نازل شد: »فَلا صَدَّقَ وَ لا صَلَّى، وَ لكِنْ كَذَّبَ وَ تَوَلَّى، ثُمَّ ذَهَبَ إِلى أَهْلِهِ يَتَمَطَّى، أَوْلى لَكَ فَأَوْلى ثُمَّ أَوْلى لَكَ فَأَوْلى« : »نه تصديق كرد و نه سر تسليم فرود آورد، ولى تكذيب نمود و روى گردانيد، و سپس با تكبر به سوى دوستانش رفت. عذاب بر تو سزاوار و سزاوارتر است. بار ديگر عذاب بر تو سزاوار و سزاوارتر است« .
در آن لحظات حساس پيامبرصلى الله عليه وآله تصميم بر قتل معاويه گرفت، اما بار ديگر وحى الهى - به خاطر مهلتى كه به ظالمين داده شده - نازل شد و آيه 16 سوره قيامت را آورد: »لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ« : »درباره او زبانت را به سخنى باز مكن كه درباره او عجله كرده باشى« ، حكايت از آنكه هنوز از مهلت او مانده است. اين بود كه پيامبرصلى الله عليه وآله سكوت كرد و درباره او چيزى نفرمود.
در فرصتى كه براى پيامبرصلى الله عليه وآله پيش آمد آن حضرت لازم دانست رفتارهاى منافقين در اثناء خطبه را به آنان گوشزد فرمايد.××× 2 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 277 97. بحار الانوار: ج 30 ص 315 و ج 33 ص 163 و ج 37 ص 194 161. ××× حضرت كسى را فرستاد و آنان را فرا خواند و گفتههاى جسارتآميز آنان را برايشان يادآور شد و در اين باره از آنان سؤال فرمود.
آنان به شدت انكار كردند و جالبتر اينكه بر انكار خود قسم ياد كردند كه هيچ سخن ناروايى نگفتهاند.
پيامبرصلى الله عليه وآله در اثبات جرم آنان و ردّ قسم دروغشان آيه 74 سوره توبه را قرائت فرمود: »يَحْلِفُونَ بِاللَّه ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ بَعْدَ إِسْلامِهِمْ ...« : »به خدا قسم ياد مىكنند كه چنين سخنى نگفتهاند، در حالى كه كلمه كفر را بعد از اسلامشان گفتهاند ...«××× 1 كتاب سليم: ص 145. الكافى: ج 8 ص 345. تفسير القمى: ج 2 ص 201. تأويل الآيات: ج 2 ص 474 473 ح 6 5 . تفسير العياشى: ج 2 ص 301 ح 111. الاقبال: ج 2 ص 249. شرح الاخبار: ج 2 ص 236. مدينة المعاجز: ج 2 ص 243. بحار الانوار: ج 28 ص 256 ح 40 و ج 31 ص 637 ح 147 و ج 37 ص 168 164 135 119 و ج 63 ص 256. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 303 141 125. ×××، و اين گونه حضرت دروغشان را بر آنان ثابت كرد.
آنگاه پيامبرصلى الله عليه وآله سخن اصحاب صحيفه يعنى ابوبكر و عمر و سالم و ابوعبيده را يادآور شد××× 2 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 53 52 . بحار الانوار: ج 37 ص 151 ح 37. اثبات الهداة: ج 3 ص 546 . ××× كه هنگام بالا بردن اميرالمؤمنينعليه السلام به يكديگر گفته بودند: چشمانش را بنگريد كه چگونه مىگردد، گويا چشمان ديوانه است!! و نزول آيه 51 و 52 سوره قلم را درباره آنان يادآور شد كه مىفرمايد: »وَ إِنْ يَكادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَ يَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ وَ ما هُوَ إِلا ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ« : »كسانى كه كافر شدهاند آنگاه كه ذكر را مىشنوند از روى غضب نگاههاى تندى به تو مىكنند و مىگويند: او ديوانه است، ولى آن جز ذكرى براى جهانيان نيست« .
سپس نوبت گروه ديگرى از منافقين بود كه نسبت مغرور شدن و جنون را به آن حضرت دادند××× 3 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 196 194 63 40. ××× و گفتند: او به پسر عمويش مغرور شده است، و جلمه »قَدِ افْتَتَنَ بِابْنِعَمِّهِ« يا »لَقَدْ فَتَنَ بِهذَا الْغُلامِ« را بر زبان آوردند.
حضرت ضمن توبيخ آنان، آيات اول سوره قلم را كه درباره آنان نازل شده بود برايشان قرائت فرمود: »بِسْمِ اللَّه الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ ن وَ الْقَلَمِ وَ ما يَسْطُرُونَ، ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ« : »قسم به قلم و آنچه مىنويسند، كه تو با نعمت پروردگارت مجنون نيستى« ، و سپس ادامه آيات كه مىفرمايد: »فَسَتُبْصِرُ وَ يُبْصِرُونَ بِأَيِّكُمُ الْمَفْتُونُ« : »به زودى تو خواهى ديد و آنان نيز خواهند ديد كه كداميك مغرور شدهايد« تا آيه 8 سوره قلم كه مىفرمايد: »إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ« : »پروردگار تو داناتر است كه چه كسى از راه او گمراه شده و او به هدايت يافتگان آگاهتر است« .
روز نوزدهم برگ ديگرى بر پرونده غدير افزوده شد. حَسّان بن ثابت شاعر زبردست عرب كه در غدير حضور داشت شعرى زيبا با تضمين آيه 67 سوره مائده در ده بيت سرود كه ترسيم كننده واقعه غدير بود. سپس با اجازه پيامبرصلى الله عليه وآله آن را براى مردم قرائت كرد، كه اين سه بيت حاكى از آيات سوره مائده بود:
وَ قَد جاءَهُ جِبْريلُ مِنْ عِنْدِ رَبِّهِ
بِأَنَّكَ مَعْصُومٌ فَلا تَكُ وانِياً
وَ بَلِّغْهُمُ ما انْزَلَ اللَّه رَبُّهُمْ
وَ انْ انْتَ لَمْ تَفْعَلْ وَ حاذَرْتَ باغِياً
عَلَيْكَ فَما بَلَّغْتَهُمْ عَنْ الهِهِمْ
رِسالَتَهُ انْ كُنْتَ تَخْشَى الاعادِيا :
جبرئيل از طرف خداوند پيامآورده بود كه در اين امر سستى مكن كه تو محفوظ خواهى بود، و آنچه از طرف خداوند بر تو نازل شده به مردم برسان، و اگر نرسانى و از ظالمان بترسى و از دشمنان حذر كنى رسالت پروردگارشان را نرساندهاى.
شياطين و در رأس آنان ابليس ايام غدير را در غوغايى به سر مىبردند.××× 1 بحار الانوار: ج 31 ص 635 و ج 37 ص 154 119. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 140 134. ××× در آن روز ابليس گفت: اين پيامبر كارى كرد كه اگر به نتيجه برسد هرگز خدا معصيت نخواهد شد! اينجا بود كه آيه 20 سوره سبأ نازل شد: »وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلا فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ« : »ابليس گمان خود را به باور آنان رسانيد، و به جز گروهى از مؤمنين پيرو او شدند« .
با نزول اين آيه بار ديگر ابليس فريادى زد، و آنان بازگشتند و گفتند: اى آقاى ما، اين فرياد دوم چه بود؟! او گفت: واى بر شما، به خدا قسم خداوند سخن مرا در آيهاى از قرآن نقل كرد و اين آيه را نازل كرد: »وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ ...« . بعد از اين خبر باز هم شياطين متفرق شدند.
ابليس كه از نقل سخن خود در آيهاى از قرآن خرسند بود، با شنيدن »إِلا فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ« سخت برآشفت و سر به سوى آسمان بلند كرد و خطاب به خداوند گفت: قسم به عزت و جلالت، اين گروه مؤمن را هم به بقيه ملحق خواهم كرد!
در اينجا آيه 42 سوره حجر نازل شد و پيامبرصلى الله عليه وآله كه شاهد گفتگوى ابليس با لشكريانش بود، اين آيه را خطاب به ابليس تلاوت فرمود: »إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ ...« : »تو را بر بندگان واقعى من راهى نيست« .
در روز نوزدهم ذىالحجة سال دهم مراسم بيعت همچنان ادامه داشت، و هر گروه از مردم كه بيعت مىكردند به خيمههاى خود باز مىگشتند. منافقين نيز در خيمههاى خود جمع شده بودند و از آن همه سربلندى غدير كه خط نفاق را خرد مىكرد و پيش مىرفت، اظهار تأسف و نگرانى مىكردند و اسرار دل خود را براى يكديگر بازگو مىكردند.××× 1 بحار الانوار: ج 7 ص 209 و ج 22 ص 96 ح 49 و ج 28 ص 122 و ج 31 ص 635 633 . ×××
حذيفه از گفتار آنان غضبناك شد و به آنان گفت: در حالى كه پيامبرصلى الله عليه وآله زنده است و وحى خدا نازل مىشود چنين كارى مىكنيد؟! به خدا قسم صبح گفتار شما را به آن حضرت خبر خواهم داد.
صبح روز بيستم پس از نماز و قبل از شروع مراسمِ بيعت حذيفه نزد پيامبرصلى الله عليه وآله آمد در حالى كه علىعليه السلام با شمشير حمايل كرده در كنار حضرت بود. او گفتار منافقين را به حضرت خبر داد. پيامبرصلى الله عليه وآله هم سراغ آنان فرستاد و آمدند. حضرت پرسيد: شما چه گفتهايد؟ گفتند: به خدا قسم ما چيزى نگفتهايم. اگر خبرى درباره ما به تو رسيده به ما دروغ بسته شده است!!
در اينجا جبرئيل بار ديگر آيه 74 سوره توبه را براى تكذيب آنان آورد: »يَحْلِفُونَ بِاللَّه ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ بَعْدَ إِسْلامِهِمْ« : »قسم ياد مىكنند كه نگفتهاند در حالى كه سخن كفر را بعد از اسلامشان بر زبان آوردهاند« .
با طلوع آفتاب روز بيستم مراسم بيعت ادامه يافت. مقداد از كنار گروهى از منافقين عبور مىكرد كه گفتگوهاى فتنهآميز آنان را شنيد.××× 1 بحار الانوار: ج 37 ص 162 161 160 154 151. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 139. ××× او نزد پيامبرصلى الله عليه وآله آمد و به آن حضرت خبر داد.
پيامبرصلى الله عليه وآله دستور داد ندا دهند: »الصلاة جامعة« ، و اين بدان معنى بود كه همه جمع شوند. منافقين گفتند: مقداد كار ما را گزارش داده است!! اكنون برخيزيم كه بر ضد گزارش او قسم ياد كنيم!
آنان آمدند تا در مقابل پيامبرصلى الله عليه وآله نشستند و گفتند: پدران و مادرانمان به قربانت يا رسولاللَّه! قسم به آن كه تو را به حق مبعوث كرده و به پيامبرى كرامت داده و تو را از همه بشر برگزيده! آنچه به تو خبر رسيده ما نگفتهايم!
در اينجا بار ديگر پيامبرصلى الله عليه وآله آيه 74 سوره توبه را تلاوت فرمود: »بسم اللَّه الرحمن الرحيم، يَحْلِفُونَ بِاللَّه ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ بَعْدَ إِسْلامِهِمْ ...« : »به خدا قسم ياد مىكنند كه نگفتهاند در حالى كه سخن كفر را بعد از اسلامشان گفتهاند ...« .
در حالى كه عدهاى از منافقين كنار يكديگر جمع شده بودند، سوسمارى از كنار آنان عبور كرد.××× 2 بحار الانوار: ج 37 ص 163. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 163. مناقب ابن شهرآشوب: ج 2 ص 242. ××× يكى از آنان گفت: اى كاش محمد اين سوسمار را به جاى على امير ما قرار مىداد! ابوذر سخن آنان را شنيد و براى پيامبرصلى الله عليه وآله نقل كرد. حضرت سراغ آنان فرستاد و آنان را حاضر نمود و خبر ابوذر را برايشان بازگو كرد.
آنان در حالى كه ابوذر را در برابر خود مىديدند انكار كردند و بر اين انكار خود قسم ياد كردند! ولى از طرف خداوند بار ديگر آيه 74 سوره توبه در ردّ آنان آمد:
»يَحْلِفُونَ بِاللَّه ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ بَعْدَ إِسْلامِهِمْ« : »به خدا قسم ياد مىكنند كه نگفتهاند در حالى كه سخن كفر را بعد از اسلامشان بر زبان آوردهاند« .
اولين شيوه منافقين وسوسهاندازى در قلوب مردم بود××× 1 مثالب النواصب )ابن شهرآشوب، نسخه خطى( : ص 356. ××× كه قابل اجرا در جاى جاى بيابان غدير در ميان تجمعات مردم بود. در رأس اين توطئه عمر بن الخطاب بود كه هر گاه گروهى از مردم را به دور از چشم پيامبرصلى الله عليه وآله و اصحاب باوفايش مىيافت، براى سستسازى اعتقاد آنان مىگفت: از اينكه قريش را براى پسر ابوطالب و فرزندانش ذليل كند هيچ كوتاهى نمىكند!
آيه 4 و 5 سوره ناس درباره اوست كه مىفرمايد: »مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذِى يُوَسْوِسُ فِى صُدُورِ النَّاسِ« : »بگو به خدا پناه مىبرم از شر وسوسهاندازى كه از ياد خدا باز گرفته شده و در سينههاى مردم وسوسه مىكند« .
گروهى از منافقين با كلماتى سست كننده اعتقاد گفتند××× 2 بحار الانوار: ج 23 ص 391 و ج 37 ص 160. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 141. ×××: محمد هر از چند گاه ما را به امرى جديد دعوت مىكند، و اكنون درباره اهلبيتش آغاز كرده كه اختيار ما را به دست آنان بسپارد. عدهاى ديگر گفتند: تا كى محمد اين واجبات را يكى پس از ديگرى بر ما واجب مىكند؟!
در برابر اين گروه پيامبرصلى الله عليه وآله بار ديگر آيه 46 سوره سبأ را خواند: »قُلْ إِنَّما أَعِظُكُمْ بِواحِدَةٍ« : »بگو من شما را به يك چيز )ولايت( موعظه مىكنم« ، و سپس فرمود: من ادا كردم آنچه پروردگارتان بر شما واجب كرده است. سپس دنباله آيه را خواند: »أَنْ تَقُومُوا للَّه مَثْنى وَ فُرادى« : »تا به خاطر خدا دو نفرى و به تنهايى بپا خيزيد« .
دومين روش در شبههاندازى نسبتِ ساختگى بودن مراسم غدير از سوى پيامبرصلى الله عليه وآله و حقيقى نبودن نسبت آن به خدا بود.××× 3 بحار الانوار: ج 9 ص 228 و ج 24 ص 337 و ج 36 ص 149 101 و ج 37 ص 160 120. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 196 141. ××× اين توطئه و شبهه فوراً از سوى خداوند تعالى در نطفه خفه شد و ده آيه از سوره حاقّه در تأييد پيامبرصلى الله عليه وآله و وَحْيانى بودن غدير نازل شد و بنيانى محكم براى غدير را تا ابد در متن قرآن پايهگذارى كرد. آيه 43 تا 52 سوره حاقه كه مىفرمايد:
»تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِينَ. وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاوِيلِ. لَأَخَذْنا مِنْهُ بِالْيَمِينِ. ثُمَّ لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتِينَ. فَما مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حاجِزِينَ. وَ إِنَّهُ لَتَذْكِرَةٌ لِلْمُتَّقِينَ. إِنَّا لَنَعْلَمُ أَنَّ مِنْكُمْ مُكَذِّبِينَ وَ إِنَّهُ لَحَسْرَةٌ عَلَى الْكافِرِينَ. وَ إِنَّهُ لَحَقُّ الْيَقِينِ. فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ« :
»نازل شده از پروردگار عالم است. اگر بعضى گفتهها را به ناحق به ما نسبت دهد دست راست او را مىگيريم و سپس رگ گردن او را قطع مىكنيم، و هيچ يك از شما نمىتواند ما را از چنين برخوردى مانع شود. اين يادمانى براى متقين است. ما مىدانيم كه در ميان شما تكذيب كنندگان وجود دارند. اين حسرت بر كافران است و يقين حقيقى است. پس به نام پروردگار عظيمت تسبيح بگو« .
سومين روشى كه منافقين براى شبههاندازى در پيش گرفتند و به عنوان شگردى تازه آن را به ميان آوردند مسئله تبديل علىعليه السلام به شخص ديگرى بود.××× 1 بحار الانوار: ج 23 ص 210 و ج 36 ص 148 و ج 37 ص 161 160. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 297. تفسير فرات: ص 177. الصراط المستقيم: ج 1 ص 314. ××× خداوند نيز بى درنگ پاسخ آنان را با آيه 15 سوره يونس داد و آن را بر پيامبرصلى الله عليه وآله چنين نازل كرد:
»وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ قالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ ما يَكُونُ لِى أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِى إِنْ أَتَّبِعُ إِلا ما يُوحى إِلَىَّ إِنِّى أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّى عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ« : »هنگامى كه آيات روشن ما بر آنان تلاوت مىشود، كسانى كه اميد ملاقات ما را ندارند مىگويند: قرآنى غير از اين براى ما بياور يا آن را تبديل كن. بگو: براى من چنين حقى نيست كه آن را از پيش خود تبديل نمايم. جز آنچه بر من وحى مىشود تابع چيز ديگرى نيستم. من اگر عصيان پروردگارم را نمايم از عذاب روزى عظيم مىترسم« .
پنجمين مسئلهاى كه منافقين در كورسوى ذهنشان بدان دست يافتند مسئله شركت ديگران با علىعليه السلام در خلافت بود!××× 2 بحار الانوار: ج 23 ص 362 و 380، ج 36 ص 152 و ج 37 ص 161 160 120. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 149 136 85 67. ×××
در اينجا هم فوراً آيه 65 و 66 سوره زمر نازل شد كه خطاب آن به پيامبرصلى الله عليه وآله بود، ولى در واقع پيشنهاد كنندگان را هدف گرفته بود: »وَ لَقَدْ أُوحِىَ إِلَيْكَ وَ إِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ. بَلِ اللَّه فَاعْبُدْ وَ كُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ« : »به تو و به آنان كه قبل از تو بودند وحى شده كه اگر شريك نمايى عمل تو ساقط مىشود و از زيانكاران خواهى بود. بلكه خدا را عبادت كن و از شكرگزاران باش« .
پيامبرصلى الله عليه وآله امر كرد تا سند مكتوبى براى غدير آماده شود.××× 1 بحار الانوار: ج 35 ص 282. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 151. ××× همزمان آيه 1 تا 4 سوره نجم نازل شد تا از يك سو تأييد ديگرى بر وَحْيانى بودن غدير باشد و از سوى ديگر مشتى محكم بر دهان ياوهگويانى باشد كه نسبت گمراهى و اغوا و هواى نفس به مبلغ اعظم غدير مىدادند. آيات چنين بود:
»وَ النَّجْمِ إِذا هَوى ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلا وَحْىٌ يُوحى« : »قسم به ستاره هنگامى كه سقوط كرد، صاحب شما )پيامبرصلى الله عليه وآله( گمراه نشده و اغوا نشده و از روى هواى نفس سخن نمىگويد. آنچه مىگويد وحيى است كه بر او نازل مىشود« .
عصر روز بيستم ذىالحجة روز سوم غدير و ساعات پايانى برنامه سه روزه بود.××× 2 الكافى: ج 1 ص 422 ح 47 و ج 8 )الروضة( ص 57 ح 18. تفسير القمى: ج 2 ص 286. الفضائل )شاذان( : ص 84 . تفسير فرات: ص 505 190 ح 663 . مناقب ابن شهرآشوب: ص 3 ح 40. اربعين منتجب الدين: ص 83 . العمدة )ابن بطريق( : ص 101. الاقبال: ص 459 - 453. حلية الابرار: ج 2 ص 125. مدينة المعاجز: ج 2 ص 276 - 367. بحار الانوار: ج 8 ص 6 ح 10 و ج 15 ص 6 ح 6 و ج 35 ص 323 - 320 ح 22 و ج 37 ص 176 173 166 162 و ج 42 ص 42 - 40 ح 14 و ج 94 ص 13 ح 22. عوالم العلوم: ج 3/15 ص 56 ح 22، ص 68 ح 45، ص 130 ح 185، ص 306. تفسير الثعالبى: ج 3 ص 239. تفسير القرطبى: ج 8 ص 316 315 و ج 10 ص 225. زاد المسير )ابن جوزى( : ج 4 ص 10. ××× پيامبرصلى الله عليه وآله فضيلت بلندى از مناقب علىعليه السلام بر زبان جارى فرمود و همين كلام حضرت جرقهاى بر دل منافقين شد كه كينهتوزانه سخنانى بر زبان جارى كنند.
در اين حال پيامبرصلى الله عليه وآله خطاب به اميرالمؤمنينعليه السلام فرمود: انَّ فيكَ شِبْهاً مِنْ عيسَى بْنِ مَرْيَمَ. لَوْ لا انْ تَقُولَ فيكَ طَوائُفٌ مِنْ امِّتى ما قالَتِ النَّصارى فى عيسَى بْنِ مَرْيَمَ لَقُلْتُ فيكَ قَوْلاً لا تَمُرُّ بِمَلَأٍ مِنَ النّاسِ الاّ اخَذُوا التُّرابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَيْكَ يَلْتَمِسُونَ بِذلِكَ الْبَرَكَةَ:
در تو شباهتى به عيسى بن مريم وجود دارد. اگر نبود كه گروههايى از امتم درباره تو سخنى را بگويند كه مسيحيان درباره عيسى گفتند، درباره تو سخنى مىگفتم كه از كنار هر دسته از مردم مىگذشتى خاك پاى تو را بر مىداشتند و بدان تبرك مىجستند.
شنيدن اين منقبت بر منافقين گران آمد و مسخرهكنان در بين خود سخنانى گفتند. در پى اين حركات منافقين آيه 58 تا 61 سوره زخرف نازل شد:
»وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلاً إِذا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ . وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَيْرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَكَ إِلا جَدَلاً بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ . إِنْ هُوَ إِلا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَيْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلاً لِبَنِىإِسْرائِيلَ . وَ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْنا مِنْكُمْ مَلائِكَةً فِى الْأَرْضِ يَخْلُفُونَ . وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ« :
»هنگامى كه عيسى بن مريم مثال زده مىشود قوم تو از آن رويگردان مىشوند و مىگويند: آيا اين بهتر است يا خدايان ما؟! اين سخن را جز از روى جدل بر زبان جارى نمىكنند، چرا كه اينان گروهى مخاصمهگر هستند. او نيست جز بندهاى كه بر او تفضّل كردهايم و او را مثالى براى بنىاسرائيل قرار دادهايم. اگر مىخواستيم از شما ملائكهاى را قرار مىداديم كه در زمين جانشين مىشدند. اين علمى براى آن زمان است پس درباره آن شك نداشته باشيد و از من پيروى كنيد كه اين صراط مستقيم است« .
اينجا بود كه حارث فهرى برخاست و با لسانى تند و با جسارت در برابر پيامبرصلى الله عليه وآله قرار گرفت و گفت: وقتى قرار شد تو رسولاللَّه باشى و على جانشين بعد از تو باشد و فاطمه دخترت سيده زنان عالم و حسن و حسين سيد جوانان اهل بهشت باشند، پس براى ساير قريش چيزى باقى نگذاشتهاى؟! پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: من اين مقامات را تعيين نكردهام بلكه خداوند معين فرموده است.
حارث گفت: تو را به خدايى كه خدايى جز او نيست، آيا اين حتماً از طرف خداست و از طرف خودت نيست؟! حضرت فرمود: به خدايى كه جز او خدايى نيست، اين از طرف خداست نه از پيش خودم.
حارث سر به سوى آسمان بلند كرد و گفت: خدايا، اگر محمد در آنچه مىگويد صادق و راستگوست سنگى از آسمان بر ما ببار يا عذابى بر ما نازل كن كه انتقامى در اولينِ ما )منكرين ولايت( و نشانهاى براى آيندگان ما باشد؛ و اگر آنچه محمد مىگويد دروغ است عذابى بر او نازل كن« .××× 1 بحار الانوار: ج 8 ص 6 ح 10 و ج 15 ص 6 ح 6 و ج 35 ص 323 - 320 ح 22 و ج 37 ص 176 173 166 162 و ج 42 ص 42 - 40 ح 14 و ج 94 ص 13 ح 22. تفسير القمى: ص 695 . الفضائل )شاذان( : ص 84 . تفسير فرات: ص 505 190 ح 663 . مناقب ابن شهرآشوب: ص 3 ح 40. اربعين منتجبالدين: ص 83 . العمدة )ابن بطريق( : ص 101. الاقبال: ص 459 - 453. حلية الابرار: ج 2 ص 125. مدينة المعاجز: ج 2 ص 276 - 267. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 56 ح 22، ص 68 ح 45، ص 130 ح 185، ص 306. تفسير الثعالبى: ج 3 ص 239. تفسير القرطبى: ج 8 ص 316 315 و ج 10 ص 225. زاد المسير )ابن جوزى( : ج 4 ص 10. الكافى: ج 1 ص 422 ح 47 و ج 8 )الروضة( ص 57 ح 18. ×××
خداوند فوراً سخن حارث را با آيه 33 سوره انفال براى پيامبرصلى الله عليه وآله فرستاد: »وَ إِذْ قالُوا اللّهمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ ائْتِنا بِعَذابٍ أَلِيمٍ« : »خدايا اگر اين حقى از طرف توست بر ما سنگى از آسمان ببار يا عذاب دردناكى بر ما بفرست« .
اينجا بود كه غدير وارد مباهله شد، و اين سخن حارث به معناى درخواست پاسخ الهى براى نشان دادن حق و باطل بود، و بايد معجزهاى رخ مىداد تا ثابت شود غدير »هُوَ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِكَ« است.
به دنبال آن آيه 12 سوره يونس وحى شد: »وَ لَوْ يُعَجِّلُ اللَّه لِلنَّاسِ الشَّرَّ اسْتِعْجالَهُمْ بِالْخَيْرِ لَقُضِىَ إِلَيْهِمْ أَجَلُهُمْ فَنَذَرُ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنا فِى طُغْيانِهِمْ يَعْمَهُونَ« : »اگر خداوند براى مردم شر را فوراً مىفرستاد - همان گونه كه خير را فوراً مىفرستد اجل آنان را مقدر مىفرمود. ما رها مىكنيم كسانى را كه اميد ملاقات ما را ندارند، تا در طغيان خود متحير بمانند« .
آنگاه آيه 34 سوره انفال نازل شد: »وَ ما كانَ اللَّه لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّه مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ« : »خدا آنان را عذاب نمىكند در حالى كه تو در ميان آنان باشى، و خدا آنان را عذاب نمىكند در حالى كه استغفار كنند« .
با اين آيه در حضور پيامبرصلى الله عليه وآله عذابى نازل نمىشد، و در صورتى درخواست حارث عملى مىشد كه از حضور آن حضرت خارج شود. راه ديگر توبه بود كه حارث از سخن خود باز گردد. لذا پيامبرصلى الله عليه وآله به او فرمود: اى حارث، يا توبه كن و يا از پيش ما برو! حارث گفت: اگر اين گونه است اعلام مىكنم كه قلبم توبه را نمىپذيرد، ولى از حضور تو مىروم! آنگاه برخاست و به سرعت به طرف شترش رفت و سوار شد و حركت كرد.
به محض فاصله گرفتن حارث از پيامبرصلى الله عليه وآله دو عذاب الهى با هم بر او نازل شد در حالى كه پيامبرصلى الله عليه وآله و اصحابش از دور او را مىديدند. در آن لحظات جبرئيل نازل شد و سند قرآنىِ اين معجزه غدير را با آيه 1 تا 3 سوره معارج آورد: »سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ، لِلْكافِرينَ لَيْسَ لَهُ دافِعٌ، مِنَ اللَّه ذِى الْمَعارِجِ« : »درخواست كرد درخواست كنندهاى عذاب واقع را كه كافران قدرت دفع آن را ندارند، و اين از طرف خداوند بود« .
پيامبرصلى الله عليه وآله به اصحابش فرمود: اكنون به طرف او برويد كه آنچه از خدا خواست بر او فرود آمد. آنگاه حضرت آيه 15 سوره ابراهيم را شاهد آورده فرمود: چنانكه خداوند عز و جل مىفرمايد: »وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ« : »ابتدا خودشان درخواست كردند، و اين گونه هر جبار معاندى ضرر كرد و به هدف خود نرسيد« .
سپس آيه 205 سوره شعراء در توبيخ گستاخى حارث و امثال او نازل شد: »أَ فَبِعَذابِنا يَسْتَعْجِلُونَ« : »آيا به عذاب ما عجله مىكنند« .
حضرت در ادامه سخنانش به آيه 49 سوره اعراف »ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ« اشاره كرده فرمود: »ترسى بر آنان نيست و محزون نمىشوند« . سپس به آيه 72 سوره توبه »وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّه أَكْبَرُ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ« اشاره كرده فرمود: »آنان با رضايت بزرگ خدا تأييد شدهاند و اين رستگارى بزرگ است، تا هنگامى كه در مقام قدس در محضر رب العالمين ساكن شوند« .
آنگاه به آيه 71 سوره زخرف »فِيها ما تَشْتَهِيهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْيُنُ« اشاره كرده فرمود: بهشتى كه »آنچه دل طلب كند و چشم لذت ببرد در آن آماده است« ، و در آنجا هميشگى خواهند بود.
بعد از آن به آيه 24 سوره رعد »سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ« اشاره كرده فرمود: ملائكه به آنان مىگويند: »سلام بر شما به خاطر صبرى كه كرديد و اين عاقبت نيكويى است« .
بدين ترتيب با غروب روز بيستم ذىالحجة××× 1 بحار الانوار: ج 37 ص 136 و ج 39 ص 336 و ج 41 ص 228. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 68 . ×××، پس از سه روز مراسم پرشور غدير پايان يافت و آن روزها به عنوان »ايام الولاية« در ذهنها نقش بست.