عید غدیر در زمان امیر المومنین علیه السلام
عيد غدير در زمان اميرالمؤمنين عليه السلام××× 1 چهارده قرن با غدير: ص 53 . اسرار غدير: ص 272 - 263. غدير در قرآن: ج 2 ص 362،361. غدير در قرآن: ج 1 ص 199 - 196. ×××
در دوران خلافت ظاهرى پنج ساله اميرالمؤمنين عليه السلام، يک سال روز غدير مقارن روز جمعه شد. حضرت خطبه نماز جمعه را به مسئله غدير اختصاص دادند و پس از حدود 25 سال - كه خلفاى غاصب سعى در فراموشى غدير داشتند - براى اولين بار آن روز را عيد رسمى قرار دادند و درباره آن سخن گفتند.
از جمله فرمودند: خداوند در اين روز دو عيد عظيم و بزرگ را براى شما جمع كرده است ... . خداوند دينى را قبول نمىكند مگر با ولايت آنكه به ولايتش دستور داده و اسباب اطاعتش با تمسك به دستاويزهاى او و اهل ولايتش نظام مىيابد.
اين است كه خداوند در روز غدير بر پيامبرش فرستاد آنچه بيانگر ارادهاش درباره انتخاب شدگانش بود و به او دستور ابلاغش را داد ... ، و براى او حفظ از منافقين را ضمانت نمود. خداوند دينش را كامل نمود و چشم پيامبرش و مؤمنين و تابعين را روشن ساخت. امروز روز عظيم الشأنى است ... ، و روز كمال دين است.
پس از نماز جمعه، حضرت به اتفاق اصحابشان به مجلس جشنى كه امام مجتبىعليه السلام در منزلشان گرفته بودند رفتند و در آنجا اطعام و پذيرايى مفصلى از شركت كنندگان به عمل آمد.××× 2 بحار الانوار: ج 94 ص 115 114. ×××
يكى از آياتى كه به صورت اقتباس و تضمين در خطبه غدير آمده و در شأن پذيرندگان ولايت اميرالمؤمنين على بن ابى طالبعليه السلام است آيه 137 سوره اعراف است:
»وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِى بارَكْنا فِيها وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى عَلى بَنِىإِسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ«××× 1 اعراف / 137. ×××:
»قومى را كه ضعيف شمرده مىشدند وارث مشرق و مغرب زمين نموديم كه آن را مبارك گردانيديم؛ و وعده نيك خدا براى بنىاسرائيل به انجام رسيد به خاطر صبرى كه كردند و آنچه فرعون و قومش ساخته بودند و بناهايى را كه بالا برده بودند در هم كوبيديم« .
اين آيه از دو بُعد قابل بررسى است:
1- متن خطبه غدير
فَأَنْزَلَ اللَّه عَلى نَبِيِّهِ يَوْمَ الدَّوْحِ ما بَيَّنَ عَنْ ارادَتِهِ فى خُلَصائِهِ وَ ذَوِى اجْتِبائِهِ وَ امَرَهُ بِالْبَلاغِ ... . فَكَمَّلَ اللَّه دينَهُ وَ اقَرَّ عَيْنَ نَبِيِّهِ وَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُتابِعينَ وَ كانَ ما قَدْ شَهِدَهُ بَعْضُكُمْ وَ بَلَغَ بَعْضُكُمْ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه الْحُسْنى عَلَى الصّابِرينَ وَ دَمَّرَ اللَّه ما صَنَعَ فِرْعَوْنُ وَ هامانُ وَ قارُونُ وَ جُنُودُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ:
خداوند در روز غدير بر پيامبرش نازل كرد آنچه از ارادهاش درباره بندگان خالص و انتخاب شدگانش پرده برداشت و به او دستور ابلاغ داد ... . پس خداوند دين خود را كامل كرد و چشم پيامبرش و مؤمنين و تابعين را روشن نمود، )واقعه غدير( اتفاق افتاد كه بعضى از شما در آن حاضر بوديد و براى بعضى از شما خبر آن رسيد، و وعده نيك خدا براى صابران به انجام رسيد؛ و آنچه فرعون و هامان و قارون و لشكريانش ساخته بودند و بناهايى را كه بالا برده بودند درهم كوبيد.××× 1 بحار الانوار: ج 94 ص 115 ح 8 . الاقبال: ص 462. مصباح المتهجد: ص 755. مصباح كفعمى: ص 698 . ×××
2- موقعيت تاريخى
حدود سى سال پس از واقعه غدير، در روز جمعهاى كه عيد غدير بود، اميرالمؤمنينعليه السلام در كوفه جشن غدير را بر پا كرد و به همين مناسبت شخصاً سخنرانى مفصلى ايراد نمود و در آن مطالب بسيار مهمى درباره غدير بيان فرمود.
در قسمتى از اين خطابه، حضرت با اشارهاى به گذشته خلافت مغصوب و سردمداران آن اجمالى از نزول آيه »بَلِّغْ« و آيه »اكْمال« را ذكر فرمود و براى بيان چگونگى اتمام حجت الهى آيه 137 سوره اعراف را به صورت اقتباس در كلام خويش آورد.
در قرآن »كَلِمَتُ رَبِّكَ« آمده كه حضرت »كَلِمَةُ اللَّه« تعبير كرد، و نيز در قرآن »بِما صَبَرُوا« آمده كه حضرت »عَلَى الصّابِرينَ« فرمود و سپس بقيه آيه را كه »دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ ...« است از صيغه متكلم به صورت غايب آورد. آنگاه به جاى »فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ« فرعون و هامان و قارون و لشكريان آنان را ذكر كرد و فرمود: »وَ دَمَّرَ اللَّه ما صَنَعَ فِرْعَوْنُ وَ هامانُ وَ قارُونُ وَ جُنُودُهُ« ، و سپس آخر آيه را عيناً آورد كه »وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ« است.
براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: قرآن / آيه »وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِى بارَكْنا فِيها...« .
همچنين مراجعه شود به عنوان: عيد غدير / اتمام حجت با عيد غدير.
گاهى سؤال و سخن يك مخالف ذهن انسان را نسبت به نكتهاى بيدار مىكند. شايد اگر آن يهوديان اين جهت را نزد دشمن معروف غدير يعنى عمر بن الخطاب مطرح نمىكردند ما هم متوجه حساسيت آن نمىشديم و به اهميت فوقالعاده آن پى نمىبرديم.
يهوديان به عمر گفتند: اگر اين آيه »الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ ...«××× 1 مائده / 3. ××× بر ما يهوديان نازل شده بود و ما روز نزول آن رامى دانستيم، آن روز را عيد خود قرار مىداديم.××× 2 بحار الانوار: ج 37 ص 156. ×××
صاحبان هر دينى وقتى به عنوان آن اعتقاد به مجموعه خود توجه كنند، به خوبى در مىيابند كه بالاترين عيد و جشنشان بايد مهمترين روزى باشد كه با دين آنان ارتباط دارد، و آن روزى خواهد بود كه دينشان به اعلا درجه كمال برسد و از طرف خداوند امضاى نهايى بر آن زده شود.
از اين ديدگاه يهوديت و مسيحيت سندى براى كامل شدن دينشان ندارند؛ ولى ما مسلمانان در متن قرآن نه فقط سند كامل شدن دينمان را داريم بلكه رضايت و امضاى پروردگار را هم از اسلام به صراحت در دست داريم و روز نزول اين تأييد نهايىِ خدا را هم خوب مىدانيم؛ و آن روز غدير است كه خداوند لوح »أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ« را بدست پيامبرش داد و امضاى »رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً« را بر پاى آن گذاشت.
با اين مقدمه گوش مىسپاريم به كلام پيامبرصلى الله عليه وآله كه غدير را به خاطر كمال دين بالاترين عيد معرفى كرد:
يَوْمُ غَديرِ خُمٍّ افْضَلُ اعْيادِ امَّتى ... ، وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذى اكْمَلَ اللَّه فيهِ الدّينَ وَ اتَمَّ عَلى امَّتى فيهِ النِّعْمَةَ وَ رَضِىَ لَهُمُ الاسْلامَ ديناً: روز غدير خم مهمترين عيد امت من است ... ، و آن روزى است كه خداوند دين را در آن كامل كرد و نعمت را در آن روز بر امتم تمام نمود و اسلام را به عنوان دين آنان راضى شد.××× 3 بحار الانوار: ج 94 ص 110 ح 2. امالى الصدوق: ص 76. ×××
اميرالمؤمنينعليه السلام همين نكته را با اشاره به ثمره آن بيان مىفرمايد كه كامل شدن دين باعث چشم روشنى متديّنين خواهد بود و چه جشنى شيرينتر از آنكه انسان در روز روشنى چشم خود جشن بگيرد.
اين مطلب را حضرت در جشن غديرى كه بعد از 25 سال براى اولين بار در كوفه گرفته شد چنين بيان فرمود: فَكَمَّلَ اللَّه دينَهُ وَ اقَرَّ عَيْنَ نَبِيِّهِ وَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُتابِعينَ ... ، وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه الْحُسْنى عَلَى الصّابِرينَ: خداوند دين خود را كامل كرد و چشم پيامبرش و مؤمنين و پيروان اسلام را روشن فرمود ... ، و وعده نيك خدا بر صابرين به انجام رسيد.××× 1 بحار الانوار: ج 94 ص 115. مصباح المتهجد: ص 524 . ×××
امام صادقعليه السلام عيد بودن اين روز را به نزول چنين آيهاى نسبت مىدهد و در پاسخ كسى كه از حضرت مىپرسد: آيا مسلمانان عيدى با فضيلتتر از فطر و قربان و جمعه و روز عرفه دارند؟ مىفرمايد:
نَعَمْ، افْضَلُها وَ اعْظَمُها وَ اشْرَفُها عِنْدَ اللَّه مَنْزِلَةً هُوَ الْيَوْمُ الَّذى اكْمَلَ اللَّه فيهِ الدّينَ وَ انْزَلَ عَلى نَبِيِّهِ مُحَمَّدٍصلى الله عليه وآله: »الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً« . ... وَ انَّهُ الْيَوْمَ الَّذى نَصَبَ فيهِ رَسُولُ اللَّهصلى الله عليه وآله عَلِيّاً لِلنّاسِ عَلَماً وَ انْزِلَ فيهِ ما انْزِلَ وَ كَمَلَ فيهِ الدّينُ وَ تَمَّتْ فيهِ النِّعْمَةُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ:
آرى، با فضيلتترين و با عظمتترين و شريفترين آنها نزد خداوند روزى است كه خداوند در آن دين را كامل كرد و اين آيه را بر پيامبرش نازل فرمود: »الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ ...« . و آن روزى است كه پيامبرصلى الله عليه وآله على را به عنوان عَلَم و علامت براى مردم منصوب فرمود و درباره او مطالبى نازل شد و دين در آن روز كامل شد و نعمت بر مؤمنين به اعلاترين درجه رسيد.××× 2 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 145 ح 213، ص 210 ح 291. بحار الانوار: ج 37 ص 169 ح 46. تفسير فرات: ص 12. مستدرك الوسائل: ج 6 ص 277 ح 4. ×××
اين باور آنگاه عميقتر مىشود كه بدانيم پيامبران هم پيشاپيش اين روز را جشن مىگرفتهاند، چنانكه امام صادقعليه السلام مىفرمايد: خداوند هيچ پيامبرى را نفرستاده مگر آنكه اين روز را عيد گرفته و حرمت آن را نگه داشته است.××× 1 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 214. ×××
و اين اعتقاد در زمانى به اوج خود مىرسد كه بدانيم اين روز را ملائكه و اهل آسمانها جشن مىگيرند چنانكه امام صادقعليه السلام مىفرمايد: روز غدير نزد اهل آسمان مشهورتر از اهل زمين است.××× 2 بحار الانوار: ج 37 ص 163. عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 221. ×××
و مىفرمايد: و نام روز عيد غدير در آسمانها روز عهد معهود است.××× 3 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 214. ×××
و مىفرمايد: در روز غدير تختى از كرامت خداوند مقابل بيت المعمور قرار مىدهند و همه ملائكه كنار آن جمع مىشوند و جشن عظيم غدير را بر پا مىكنند.××× 4 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 222. ×××
و براى نشان دادن بالاترين درجه فضيلت مىفرمايد: شايد گمان كنى كه خداوند روزى با حرمتتر از روز غدير خلق كرده است! نه به خدا قسم! نه به خدا قسم! نه به خدا قسم!××× 5 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 215. ×××