آيه ۱۱ مطفّفین و غدیر

آیه ۱۱ سوره مطففین از جمله آیاتی است که در ادعیه مربوط به غدیر آمده و در انکار ولایت امام علی علیه السلام به‌معنای انکار قیامت یا انکار دین تفسیر شده است.

آیه ۱۱ مطففین و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	مطففین
شماره آیه	۱۱
جزء	۳۰
محتوای آیه
مکان نزول	مکه
موضوع	تکذیب‌کنندگان روز جزا
ترتیل آیه ترجمه صوتی

به نقل از برخی محققان، آیه ۱۱ سوره مطففین در قسمتی از دعای بعد از نماز روز غدیر قرار گرفته است. در این آیه تکذیب به یوم الدِّینِ نسبت داده شده است. منظور از «دین» در این موارد ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام دانسته شده که در روایات متعددی به آن تصریح شده است. به‌عنوان نتیجه‌گیری از این آیه از سوی برخی محققان چنین گفته شده است: انکار ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام یا به‌معنای انکار قیامت است، که از آن به یوم الدِّینِ تعبیر شده، یا انکار «دین» است که به دین کامل الهی معنی شده است.

آیه‌ای در متن یک دعای غدیری

به‌گفته برخی محققان آیه ۱۱ سوره مطففین آیه‌ای است که در متن یکی از ادعیه مربوط به غدیر آمده است. یکی از جلوه‌های قرآنی غدیر دعاها و زیاراتی است که در آنها به تبیین و تفسیر آیات مربوط به واقعه غدیر پرداخته شده است. در بسیاری از دعاها و زیارات -به‌خصوص آنچه مربوط به شب و روز غدیر است- ناگفته‌هایی از مسئله غدیر به‌چشم می‌خورد که در هیچ روایت دیگری یافت نمی‌شود. در مواردی شأن نزول آیات و در مواردی استشهاد به آیه‌های قرآن و در مواردی مصداق قرار دادن غدیر برای آیه مزبور مطرح شده است. از جمله این موارد آیه ۱۱ سوره مطففین است:

الَّذِینَ یُکَذِّبُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ ﴿۱۱﴾؛ [وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان] که روز قیامت را تکذیب می‌کنند.

آیه در متن دعا

به نقل از برخی محققان، آیه ۱۱ سوره مطففین در قسمتی از دعای بعد از نماز روز غدیر قرار گرفته است:

فَلَكَ الْحَمْدُ عَلى ما مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الاخْلاصِ لَكَ بِوَحْدانِيَّتِكَ، وَ جُدْتَ عَلَيْنا بِمُوالاةِ وَلِيِّكَ الْهادى مِنْ بَعْدِ نَبِيِّكَ النَّذيرِ الْمُنْذِرِ، وَ رَضيتَ لَنَا الاسْلامَ ديناً بِمَوْلانا، وَ اتْمَمْتَ عَلَيْنا نِعْمَتَكَ بِالَّذى جَدَّدْتَ لَنا عَهْدَكَ وَ ميثاقَكَ، وَ ذَكَّرْتَنا ذلِكَ وَ جَعَلْتَنا مِنْ اهْلِ الاخْلاصِ وَ التَّصْديقِ لِعَهْدِكَ وَ ميثاقِكَ وَ مِنْ اهْلِ الْوَفاءِ بِذلِكَ، وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ النّاكِثينَ وَ الْمُكَذِّبينَ الَّذينَ يُكَذِّبُونَ، الْجاحِدينَ بِيَوْمِ الدّينِ، وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ الْمُغَيِّرينَ وَ الْمُبَدِّلينَ وَ الْمُحَرِّفينَ وَ الْمُبَتِّكينَ آذانَ الانْعامَ، وَ الْمُغَيِّرينَ خَلْقَ اللَّهِ، وَ مِنَ الَّذينَ اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ، وَ صَدَّهُمْ عَنِ السّبيلِ وَ الصِّراطِ الْمُسْتَقيمِ …؛ پس تو را شكر بر آنچه بر ما منت نهاده‌اى از اخلاص به توحيدت و بر آنچه بر ما كرم كرده‌اى، با پذيرفتن ولايت ولىّ هدايت كننده‌ات بعد از پيامبر ترساننده منذرت، و با مولايمان اسلام را به عنوان دين ما راضى شدى، و نعمتت را با تجديد عهد و ميثاقت بر ما تمام كردى و آن پيمان را به ياد ما آوردى، و ما را از اهل اخلاص و تصديق نسبت به عهد و ميثاقت و از اهل وفا به آن قرار دادى، و ما را از عهدشكنان و تكذيب‌كنندگان قرار ندادى كه روز قیامت را تكذيب مى‌كنند، و ما را از تغييردهندگان و تبديل‌كنندگان و تحريف‌كنندگان و زنده‌كنندگان اعمال جاهلیت و تغييردهندگان خلق خدا قرار ندادى، و از كسانى كه شيطان بال خود را بر آنان گسترانده و ياد خدا را از خاطر آنان برده و از راه راست مانع شده، قرار ندادى. خدايا، لعنت كن انكاركنندگان و پيمان‌شكنان و تغييردهندگان و تبديل‌كنندگان و تكذيب‌كنندگانى كه روز قيامت را تكذيب مى‌كنند، از اولين و آخرين.

تفسیر «دین» در آیه توسط روایات

در آیه ۱۱ سوره مطففین تکذیب به یوم الدِّینِ نسبت داده شده است. منظور از «دین» در این موارد ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام دانسته شده که در روایات متعددی به آن تصریح شده است. به‌عنوان نتیجه‌گیری از این آیه از سوی برخی محققان چنین گفته شده است: انکار ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام یا به‌معنای انکار قیامت است، که از آن به یوم الدِّینِ تعبیر شده، یا انکار «دین» است که به دین کامل الهی معنی شده است.

در متون روایی، احادیثی درباره تفسیر این آیه آمده است؛ از جمله:

• امام صادق علیه السلام: «دین ولایت علی بن ابی‌طالب است».
• امام کاظم علیه السلام آیات قبل را هم مطرح کرده می‌فرماید: لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ، ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِینَ، این انسانی که در بهترین صورت خلق شده به‌خاطر بغض امیرالمؤمنین علیه السلام تا اسْفَل السّافِلینَ می‌رود. آنگاه از او می‌پرسند: فَما یُکَذِّبُکَ بَعْدُ بِالدِّینِ «چه چیزی باعث شد که دین را تکذیب نمایی»؟ منظور از دین ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام است.
• امام رضا علیه السلام در بیان آیه أَ رَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ، فرمود: منظور کسی است که ولایت علی بن ابی‌طالب علیه السلام را نمی‌پذیرد و آن را انکار می‌کند.

منابع

• الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ علی بن موسی (ابن‌طاووس)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۱۸ق.
• بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.