آيه ۱۱ مطفّفین و غدیر
آيه «الَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ»[۱]
يكى از جلوه هاى قرآنى غدير كه مورد غفلت قرار گرفته، فرازهاى دعا و زياراتى است كه در آنها به تبيين و تفسير آيات مربوط به واقعه غدير پرداخته شده است.
در بسيارى از دعاها و زيارات - به خصوص آنچه مربوط به شب و روز غدير است - ناگفته هايى از مسئله غدير به چشم مى خورد كه در هيچ روايت ديگرى يافت نمى شود.
در مواردى شأن نزول آيات و در مواردى استشهاد به آيه هاى قرآن و در مواردى مصداق قرار دادن غدير براى آيه مزبور مطرح شده است. از جمله اين موارد است:
وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ ﴿١٠﴾ الَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ ﴿١١﴾ 
[۲]:
«واى در آن روز بر تكذيب كنندگان كه روز قيامت را تكذيب مى كنند» .
اين آيات در دو بُعد قابل بررسى است:
متن دعا
در فرازى از دعاى بعد از نماز روز غدير چنين مى خوانيم:
«فَلَكَ الْحَمْدُ عَلى ما مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الاخْلاصِ لَكَ بِوَحْدانِيَّتِكَ، وَ جُدْتَ عَلَيْنا بِمُوالاةِ وَلِيِّكَ الْهادى مِنْ بَعْدِ نَبِيِّكَ النَّذيرِ الْمُنْذِرِ، وَ رَضيتَ لَنَا الاسْلامَ ديناً بِمَوْلانا، وَ اتْمَمْتَ عَلَيْنا نِعْمَتَكَ بِالَّذى جَدَّدْتَ لَنا عَهْدَكَ وَ ميثاقَكَ، وَ ذَكَّرْتَنا ذلِكَ وَ جَعَلْتَنا مِنْ اهْلِ الاخْلاصِ وَ التَّصْديقِ لِعَهْدِكَ وَ ميثاقِكَ وَ مِنْ اهْلِ الْوَفاءِ بِذلِكَ، وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ النّاكِثينَ وَ الْمُكَذِّبينَ الَّذينَ يُكَذِّبُونَ، الْجاحِدينَ بِيَوْمِ الدّينِ، وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ الْمُغَيِّرينَ وَ الْمُبَدِّلينَ وَ الْمُحَرِّفينَ وَ الْمُبَتِّكينَ آذانَ الانْعامَ، وَ الْمُغَيِّرينَ خَلْقَ اللَّهِ، وَ مِنَ الَّذينَ اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ، وَ صَدَّهُمْ عَنِ السّبيلِ وَ الصِّراطِ الْمُسْتَقيمِ ...» .
پس تو را شكر بر آنچه بر ما منت نهادهاى از اخلاص به توحيدت و بر آنچه بر ما كرم كرده اى، با پذيرفتن ولايت ولىّ هدايت كننده ات بعد از پيامبر ترساننده منذرت، و با مولايمان اسلام را به عنوان دين ما راضى شدى، و نعمتت را با تجديد عهد و ميثاقت بر ما تمام كردى و آن پيمان را به ياد ما آوردى، و ما را از اهل اخلاص و تصديق نسبت به عهد و ميثاقت و از اهل وفا به آن قرار دادى، و ما را از عهدشكنان و تكذيب كنندگان قرار ندادى كه روز قیامت را تكذيب مى كنند، و ما را از تغيير دهندگان و تبديل كنندگان و تحريف كنندگان و زنده كنندگان اعمال جاهلیت و تغيير دهندگان خلق خدا قرار ندادى، و از كسانى كه شيطان بال خود را بر آنان گسترانده و ياد خدا را از خاطر آنان برده و از راه راست مانع شده، قرار ندادى.
خدايا، لعنت كن انكار كنندگان و پيمان شكنان و تغيير دهندگان و تبديل كنندگان و تكذيب كنندگانى كه روز قيامت را تكذيب مى كنند، از اولين و آخرين.
تفسير آيه در روايات
در آياتى از قرآن تكذيب به يوم الدِّينِ و در آياتى ديگر به الدِّينِ نسبت داده شده است. منظور از «دين» در اين موارد ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام است كه در روايات متعددى به آن تصريح شده است. آنچه به عنوان نتيجه گيرى از اين ارتباط به دست مى آوريم آن است كه انكار ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام يا به معناى انكار قيامت است كه از آن به يوم الدِّينِ تعبير شده، و يا انكار «دين» است كه به دين كامل الهى معنى شده است.[۳]
امام صادق علیه السلام درباره آيه فَما يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ مى فرمايد: «دين ولايت على بن ابى طالب است».[۴]
امام کاظم علیه السلام آيات قبل را هم مطرح كرده مى فرمايد: لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِى أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ، ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِينَ ، اين انسانى كه در بهترين صورت خلق شده به خاطر بغض اميرالمؤمنين عليه السلام تا اسْفَل السّافِلينَ مى رود. آنگاه از او مى پرسند: فَما يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ :
«چه چيزى باعث شد كه دين را تكذيب نمايى»؟ منظور از دين ولايت على بن ابى طالب عليه السلام است.[۵]
امام رضا علیه السلام در بيان آيه أَ رَأَيْتَ الَّذِى يُكَذِّبُ بِالدِّينِ ، فرمود: منظور كسى است كه ولايت على بن ابى طالب عليه السلام را نمى پذيرد و آن را انكار مى كند.[۶]