آيه ۷ رعد و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | رعد |
| شماره آیه | ۷ |
| جزء | ۱۳ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
آیه ۷ سوره رعد در برای معرفی امامان امت در خطبه غدیر که در آن امیرالمؤمنین علیه السلام بهعنوان هدایت‌کننده امت معرفی شده است.
در تفسیر آیه ۷ سوره رعد در برخی روایات این‌گونه آمده که با شناختن «مُنْذِرٌ»، كه پيامبر صلى الله عليه و آله است، نوبت به شناختن «هادى» مىرسد. در این قسمت حضرت مىفرمايد: على هادى است.
از تحلیل اعتقادی آمدن آیه ۷ سوره رعد در خطبه غدیر مطالب زیر برداشت شده است: اینکه هم پیامبر صلی الله علیه و آله و هم امیرالمؤمنین علیه السلام مُنذر و هادی هستند، اما ظهور مُنذر در پیامبر و ظهور هادی در امیرالمؤمنین بیشتر است؛ اینکه منذربودن پيامبر صلى الله عليه و آله و هادى‌بودن على عليه السلام در یک راستا هستند؛ اینکه امیرالمؤمنین على علیه السلام پرچم هدايت امت است؛ منصب هدايت وقتى با عنوان على عليه السلام مطرح مىشود همه دوازده امام عليهم السلام را شامل است.
آیه‌ای برای معرفی امامت و ولایت
آیه ۷ سوره رعد از جمله آیاتی است که برای معرفی مقام امامت و ولایت در خطبه غدیر به‌کار گرفته شده است. گفته شده علاوه بر آياتى كه مستقيماً در ایام غدیر نازل شده، آياتى هم براى بيان بيشتر شئون امامت و خلافتِ الهى در برابر ریاست سقیفه به‌صورت استشهاد، اشاره و اقتباس در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله تركيب شده و آيه مستقلاً ذكر نشده است.[۱]
اين آیات ۶ آيه هستند كه يكى از اين آنها آيه ۷ سوره رعد است:
وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ؛ آنان كه کافر شدند مى‌گويند: اى كاش آيتى از پروردگارش بر او نازل شود. تو ترساننده هستى و براى هر قومى هدايتكنندهاى هست 
.
آیه در متن خطبه
آیه ۷ سوره رعد در متن خطبه غدیر چنین گزارش شده است: «مَعاشِرَ النّاسِ، الا و انّى مُنْذِرٌ وَ عَلِىٌّ هادٍ (در نسخه‌ای دیگر: انِّى الْمُنْذِرُ وَ عَلِىٌّ الْهادى)؛ اى مردم، بدانيد كه من ترساننده از عذابم و على هدايت‌كننده است».[۲]
موقعيت تاريخى استناد به آیه
موقعیت تاریخی استناد به آیه ۷ سوره رعد در خطابه غدير از سوی برخی محققان چنین تصویر شده است: پس از آنکه پیامبر صلی الله علیه و آله در اواسط خطبه دوستان و دشمنان على عليه السلام را معرفى كرد، بهعنوان مقدمه براى معرفى حضرت مهدی علیه السلام، در چند جمله كوتاه، خود و على عليه السلام و امامان را معرفی می‌کند تا بفرمايد: خاتم الائمة حضرت مهدى از ماست. برای همین آیه ۷ سوره رعد را با تغییراتی در كلام خود تركيب کرد.[۳]
موقعيت قرآنى آیه
آيه ۷ سوره رعد در اوايل سوره است كه خداوند از منکران قيامت و درخواست‌كنندگان عذاب دنيا ذكر یاد کرده است. در این قسمت، نمونهاى از مخاصمه آنان را اين‌گونه بيان مى‌كند: اى كاش آيت و معجزه‌اى بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شود. خداوند بهعنوان پاسخ آنان، كه پس از اين همه معجزه در كنارِ كلام حق، باز هم آيتى مىطلبند، مطلب را به اينجا ختم مى‌كند كه تو وظيفه ترساندن مردم از عذاب را به انجام رساندهاى و هر قومى هدایتكنندهاى دارند.[۴]
تحليل اعتقادى آیه
آمدن آیه ۷ سوره رعد در این قسمت خطبه غدیر چنین تفسیر و تحلیل اعتقادی شده است: در خطبه غدير این آیه تفسیر شده است؛ به این صورت که با شناختن «مُنْذِرٌ»، كه پيامبر صلى الله عليه و آله است، نوبت به شناختن «هادى» مىرسد. در این قسمت حضرت مىفرمايد: على هادى است.[۵]
فرق منذر و هادى
«منذر» يعنى آنكه ديگرى را از عواقب سوء كارى آگاه مى‌كند و «هادى» يعنى آنكه به راه درست راهنمايى و ارشاد مى‌كند، در مقابل كسى كه گمراه مىنمايد. از اين معناى لغوى با يک تحليل ادبى چنين بر مىآيد كه در مرحله اولِ ظهور اسلام، مسئله «انذار» كارآيى بيشترى داشته تا مردم از جاهلیت، كفر و شرک بيرون آيند. آگاهى‌دادن به مردم نسبت به عواقب جهل، كفر و شرک و ترساندن از عواقب آن در شكلهاى مختلف تبليغى، برنامهاى بود كه در طول ۲۳ سال توانست مردم را از فضاى جهل و شرک بيرون آورد و به‌سوی اسلام سوق دهد.
در اين باره در خطبه حضرت زهرا عليها السلام چنین آمده است: پيامبر مردم را ديد كه هر گروهى داراى دين مخصوص به خود است و به آتش‌هاى افروخته خود روى آورده و بُتان خود را پرستش مىنمايند، و با آنكه فطرتاً معرفت خدا را دارند، ولى منكر او هستند. آنگاه بود كه خداوند متعال به بركت پدرم حضرت محمد صلى الله عليه و آله ظلمت‌ها را به نورانيت مبدّل ساخت و از قلبها قساوت را بر طرف نمود و از ديدهها تحير را زايل كرد...، و مردم را از گمراهى نجات داد و از لجاجتها آگاهى بخشيد.[۶]
هر دو مُنذر، هر دو هادى
معنای کلام پيامبر صلى الله عليه و آله این نیست که او «هادى» نبوده است، بلكه جهت منذربودن به‌اقتضاى موقعيت نقش اول را بر عهده داشته است. آنچنان كه منظور آن نيست كه على عليه السلام منذر نبوده و فقط نقش هدايتگر را بر عهده داشته، بلكه چنانكه از خطبه‌هاى آن حضرت پيداست، هدايت برای حضرت بيش از انذار كارآيى داشته است. اين مطلب شبيه آن چيزى است كه در القاب هر يک از امامان عليهم السلام معتقديم كه مثلاً صفت «باقر»، «صادق» و «كاظم» ذاتاً در همه ائمه عليهم السلام يكسان وجود داشته، ولى ظهور عملى هر يک به اقتضاى شرايط موجود در عصر آن امام بيشتر بوده است. پيامبر هنگامى كه مىخواست اين آيه را تلاوت كند فرمود: به‌وسيله من انذار شُديد و به وسيله على بن ابى طالب عليه السلام هدايت شديد.[۷]
موازات انذار و هدايت
نكته‌ای كه از اين حدیث استفاده مىشود موازات منذربودن پيامبر صلى الله عليه و آله و هادى‌بودن على عليه السلام است؛ يعنى هدايتگرى آن حضرت مربوط به دوران بعد از شهادت پيامبر صلى الله عليه و آله نيست و در طول ۲۳ سال بعثت نيز مطرح بوده است. توجه خاص پيامبر صلى الله عليه وآله به اين مطلب در حديثى آمده است: شب معراج در گوشم اين آيه طنين‌انداز شد: إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ . گفتم: خدايا، من منذر هستم، پس هادى كيست؟ خداوند فرمود: اى محمد، هادى على بن ابى‌طالب است.[۸]
براى تأكيد بيشتر پيامبر صلى الله عليه و آله عملاً اين دو منصب تبليغى را خاطر نشان كرد و آن هنگامى بود كه اين آيه نازل شد. در آنجا حضرت دست بر سينه مبارک خويش گذاشت و فرمود: منذر من هستم. سپس با دست بر شانه على عليه السلام اشاره كرد و فرمود: يا على، هادى تو هستى. هدايت‌شوندگان بعد از من به‌وسيله تو هدايت مىشوند.[۹]
على عليه السلام پرچم هدايت
از اين احاديث و سياق آیخ ۷ سوره رعد مىتوان اين نتيجه را گرفت كه حضرت على عليه السلام ضابطه و پرچم هدايت بوده، چه در حيات پيامبر صلى الله عليه و آله و چه بعد از آن حضرت؛ زیرا در آيه و دو حديث از سه موردِ ذكرشده هدايتگرى حضرت على عليه السلام به بعد از رحلت آن حضرت مقيد نشده، اگرچه ظهور اين جهت پس از رحلت آن حضرت طبعاً بيشتر مىشود، چرا كه اسباب ضلالت حاکمیت می‌یابد.
در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله و بعد از آن حضرت بسيارى از مردم پيامبر صلى الله عليه و آله و دين او را پذيرفتند، ولى ولايت على عليه السلام را نپذيرفتند. على عليه السلام خط هدايتِ تعيين‌شده از سوى شخص پيامبر صلى الله عليه و آله است و آن حضرت در زمان حيات خود نيز به امامت و ولايت و محبت او امر کرد؛ ولى در همان شرايط نيز عده‌ای از آن حضرت فاصله گرفتند. ادامه اين روند پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله ناگهان خود را نشان داد؛ يعنى همان منافقينى كه در حيات پيامبر صلى الله عليه و آله تن به راه هدايت نمى‌دادند و دشمنى مىكردند، با فقدان «منذر» به ايجاد جاده ضلالت و تخريب راه هدايت پرداختند. قرآن براى هميشه مردم را متوجه كرد كه چراغ راه هدايت على عليه السلام است و هر كس در راه ديگرى باشد در ضلالت خواهد بود. اين اعتقادى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله آن را در يک جمله خلاصه كرده است: ای على، اگر تو نبودى، مؤمنان پس از من شناخته نمىشدند.[۱۰]
ادامه روند هدايت
نتیجه دیگر از آمدن آیه ۷ در خطبه غدیر این است که اگر حضرت على عليه السلام هدايت‌كننده مردم است، روزى كه او نباشد، آيا ديگر مردم هدايتكنندهاى نخواهند داشت؟ خط امامت و ولايت كه در غدير تعيين شد چنان است كه با معرفى جانشينان على عليه السلام ادامه آن تا آخرين روز دنيا نشان داده است. پس اين منصب هدايت وقتى با عنوان على عليه السلام مطرح مىشود همه دوازده امام عليهم السلام را شامل است. در این باره و در ذیل آیه روایاتی در برخی منابع آمده است؛ از جمله:
- اميرالمؤمنين عليه السلام: بنابر اين پيامبر صلى الله عليه و آله منذر و ترساننده است و من هدايتكنندهام به آنچه حضرتش آورده است.[۱۱]
- امام باقر علیه السلام: در هر زمانى امامى از ما هست كه مردم آن زمان را به آنچه پيامبر صلى الله عليه و آله آورده هدایت مى‌كند.[۱۲]
- امام صادق علیه السلام: هر امامى هدايت‌كننده مردم قرنى است كه در آن زندگى مى‌كند.[۱۳]
- اميرالمؤمنين عليه السلام: هيچ يک از ما امامان نيست، مگر آنكه همه اهل ولايت خود را مىشناسد، و اين همان است كه خداوند مىفرمايد: إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ .[۱۴]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۶۹.
- ↑ اسرار غدير، ص۱۵۳، بخش۷ و پاورقى ۵ از نسخه «ب».
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۷۰.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۷۰.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۷۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۹، ص۲۴۰-۲۴۱.
- ↑ المائة منقبه، ص۴۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۰۱.
- ↑ المسترشد، ص۳۵۹.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۹، ص۱۹؛ بحارالانوار، ج۹۹، ص۱۰۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۸۹، ص۷۹.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۳، ص۵.
- ↑ الغيبة، ص۱۱۰.
- ↑ اليقين، ص۴۸۹.
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- الغیبة؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: مکتبة الصدوق، ۱۳۹۷ق.
- مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين علي بن أبي طالب و الأئمة من ولده (عليهم السلام)؛ محمد بن احمد بن شاذان، تحقیق: نبیل رضا علوان، قم: انتشارات انصاریان، ۱۴۱۳ق.
- المسترشد في إمامة أمير المؤمنين علي بن أبي طالب عليه السلام؛ محمد بن جریر طبری امامی، تحقیق: احمد محمودی، تهران: مؤسسة الثقافة الإسلامیة لکوشانپور، ۱۴۱۵ق.
- اليقين باختصاص مولانا علی عليه‌السلام بامرة المؤمنين؛ سيد على بن موسی بن طاووس، تحقیق: محمدباقر انصاری، قم: مؤسسه دار الکتاب الجزائری، ۱۴۱۳ق.