آيات ۳۶ تا ۳۹ زخرف و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | زخرف |
| شماره آیه | ۳۶–۳۹ |
| جزء | ۲۵ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | وضع دشمنان غدیر در قیامت و آرزوی دوری آنان از همراهان دنیایی خود |
آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف آیاتی درباره وضع دشمنان غدیر در قیامت است که از کرده خود پشیمان هستند و همراهان خود در غصب خلافت را همراهان بد میخوانند.
آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف از جمله آیاتی دانسته شدهاند که در سفر حجةالوداع و پیش از اتمام مراسم حج در مورد اصحاب صحیفه ملعونه اول نازل شدند. از نظر برخی محققان این آیات نازل شد تا شاید منافقان و اصحاب صحیفه از تصمیم خود بازگردند. این آیه هشدار نسبت به روزی است که پشیمانی در آن فایده ندارد و هر کس به آنان کمکی کرده باشد در عذابشان مشترک خواهد بود.
از نظر برخی محققان مخاطب آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف اصحاب صحیفه و اهل سقیفه بودند که در برابر صراط مستقیم خداوند راهی را اختراع کردند. آنان سعی کردند دیگران را به این باور برسانند که راهی که پیامبر صلی الله علیه و آله از طرف خدا بهعنوان ولایت امامان دوازدهگانه علیهم السلام آورده صحیح نیست و راه هدایت راه سقیفه است.
بر اساس آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف و بنا بر روایتی از امام باقر علیه السلام، منظور «همنشین بد» در آیه ۳۸ ابوبکر و عمر است که در دنیا آنچه خواستند کردند و در آخرت که نتیجه طولانی اعمال خود را میبینند از یکدیگر بیزاری میجویند. آن دو که در دنیا اساس صحیفه را به یاری هم بنیان گذاشتند، آن روز آرزوی دوری از یکدیگر را دارند و هر یک دیگری را با عنوان «همنشین بد» از خود میراند.
آیاتی نازلشده درباره صحیفه ملعونه
آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف از جمله آیاتی دانسته شدهاند که در سفر حجةالوداع و پیش از اتمام مراسم حج در مورد اصحاب صحیفه ملعونه اول نازل شدند.[۱] در این آیات خداوند این توطئه را به پیامبر صلی الله علیه و آله خبر دادند:
وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ. وَ إِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ. حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ. وَلَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذَابِ مُشْتَرِکُونَ؛ هر کس از ذکر خداوند رحمان غافل شود شیطانی را برای او برمیانگیزیم که قرین او خواهد بود. و چنین کسانی آنان را از راه راست مانع میشوند و گمان میکنند که هدایت یافتهاند. تا هنگامی که نزد ما میآید خواهد گفت: ای کاش بین من و تو فاصله مشرق و مغرب بود، و چه بد همنشینی بودی. و امروز هرگز [پشیمانی] برای شما سود نمیبخشد، چون ستم کردید؛ در حقیقت، شما در عذاب، مشترک خواهید بود
.
آیاتی برای هشدار به منافقان
از نظر برخی محققان آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف نازل شد تا شاید منافقان و اصحاب صحیفه از تصمیم خود بازگردند. این آیه هشدار نسبت به روزی است که پشیمانی در آن فایده ندارد و هر کس به آنان کمکی کرده باشد با آنان در عذابشان مشترک خواهد بود.
امام باقر علیه السلام در بیان این آیات، ارتباط آن با آیه بعد را مطرح میکند و مجموع این آیات را جمله به جمله تفسیر میفرماید: «امروز دیگر هیچ فایدهای برایتان ندارد چرا که ظلم کردهاید» به آل محمد علیهم السلام درباره حق آنان «شما در عذاب شریک خواهید بود». این آیه جواب و دنباله مطلب درباره کسانی است که قبل از این ذکر شدهاند، و آن کلام خداوند عزوجل است که میفرماید: «هرکس از ذکر خداوند رحمان غافل شود، شیطانی را برای او بر میانگیزیم که قرین او خواهد بود. و چنین کسانی آنان را از راه راست مانع میشوند و گمان میکنند که هدایت یافتهاند. تا هنگامی که نزد ما میآید خواهد گفت: ای کاش بین من و تو فاصله مشرق و مغرب بود، و چه بد قرینی بودی». پشت سر این کلام به آنان گفته خواهد شد: «امروز برای شما هیچ نفعی ندارد»؛ یعنی این روزی که صحیفه را امضا کردید؛ «چرا که ظلم کردید» به حق آل محمد علیهم السلام. «شما در عذاب شریک هستید»؛ یعنی کسانی که تابع اصحاب صحیفه شدند، و خود اصحاب صحیفه که متبوع دیگران قرار گرفتند، آنان که اصل ظلم بودند و کسانی که فرع ظلم شدند.[۲]
سقیفه گمراهی در برابر صراط مستقیم غدیر
از نظر برخی محققان مخاطب آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف اصحاب صحیفه و اهل سقیفه بودند که در برابر صراط مستقیم خداوند راهی را اختراع کردند. آنان سعی کردند دیگران را به این باور برسانند که راهی که پیامبر صلی الله علیه و آله از طرف خدا بهعنوان ولایت امامان دوازدهگانه علیهم السلام آورده صحیح نیست و راه هدایت راه سقیفه است.
آنان برای باوراندن این راه به مردم روایاتی جعل کردند و بهانههایی از قبیل قتل بزرگان قریش بهدست علی علیه السلام، سنّ او و تعصّبات عربی در نپذیرفتن خلافت و نبوت در یک خاندان را مطرح کردند. معنای این اقدامات همان است که خدا در آیه ۳۷ سوره زخرف میفرماید: «آنان بر سر راه مستقیم مانع ایجاد میکنند و نزد خود گمان میکنند که فکر درست نزد آنان است».[۳]
منافقان همنشینان بد یکدیگر در آخرت
بر اساس آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف و بنا بر روایتی از امام باقر علیه السلام، منظور «همنشین بد» در آیه ۳۸ ابوبکر و عمر است[۴] که در دنیا آنچه خواستند کردند و در آخرت که نتیجه طولانی اعمال خود را میبینند از یکدیگر بیزاری میجویند. آن دو که در دنیا نزدیکترین افراد نسبت به یکدیگر بودند و اساس صحیفه را به یاری هم بنیان گذاشتند، آن روز آرزوی فاصله مشرق تا مغرب نسبت به یکدیگر خواهند داشت. آنان در آن روز یکدیگر را با عبارت «همنشین بد» از خود میراند.
در انتهای آیات هم میفرماید: «در حقیقت، شما در عذاب، مشترک خواهید بود». در حدیث امام باقر علیه السلام است که تابع و متبوع و اصول و فروعِ ظلم در عذاب مشترک خواهند بود، اگر چه هر کس به درجهای که اعمالش اقتضا کند سزای آن را خواهد دید.[۵]
امام باقر علیه السلام آیات ۳۸ و ۳۹ سوره زخرف را در این رابطه چنین تفسیر فرمود: «تا هنگامی که نزد ما آیند» یعنی ابوبکر و عمر، آنگاه که یکدیگر را میبینند یکی به دیگری خواهد گفت: «ای کاش! بین من و تو فاصله مشرق و مغرب باشد که بد رفیقی بودی»! آنجاست که خدا به پیامبرش میفرماید: به ابوبکر و عمر و پیروانشان بگو: «اکنون که ظلم کردهاید امروز دیگر برای شما هیچ فایدهای نخواهد داشت در اینکه در عذاب شریک خواهید بود»؛ یعنی اکنون که در حق آل محمد علیهم السلام ظلم کردهاید.[۶]
پانویس
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛ شرفالدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.