آیه ۱۴ فجر و غدیر
آیه ۱۴ سوره فجر آیه که خداوند را در کمینگاه برای عذاب توطئهکنندگان علیه پیامبر صلی الله علیه و آله و غدیر برشمرده است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | فجر |
| شماره آیه | ۱۴ |
| جزء | ۳۰ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | خداوند در کمین برای عذاب توطئهکنندگان علیه پیامبر صلی الله علیه و آله و غدیر |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
از نظر برخی محققان آیه ۱۴ سوره فجر در ماجرای توطئه ترور پیامبر صلی الله علیه و آله توسط منافقین در غدیر مورد استناد قرار گرفت؛ آنجا که توطئهشان خنثی شد و پیامبر صلی الله علیه و آله همه را برای حذیفة بن یمان یمانی با تکیه بر این آیه معرفی کرد.
با تکیه بر منابع این رخداد چنین توصیف شده است: پس از خنثی شدن توطئه، حذیفه از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید: این افراد چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: منافقان در دنیا و آخرت. حذیفه پیشنهاد کرد عدهای را سراغشان بفرستد تا آنان را بهقتل برسانند. حضرت فرمود: «خدا به من دستور داده از آنان اعراض کنم». سپس، پیامبر علت این پردهپوشی و عدم افشاگری را چنین بیان کرد: دوست ندارم مردم درباره من بگویند: «او عدهای از قوم و اصحابش را به دین خود دعوت کرد و آنان پذیرفتند. سپس با کمک آنان جنگید تا هنگامی که بر دشمنش پیروز شد و آنگاه رو در روی آنان قرار گرفت و آنان را به قتل رسانید». آنگاه با اشاره به آیه ۱۴ سوره فجر فرمود: «ای حذیفه، اینان را به حال خود واگذار که خدا در کمینشان است».
آیهای درباره دشمنان غدیر
آیه ۱۴ سوره فجر از جمله آیات استفادهشده در رخداد غدیر است. بستر استفاده از این آیه از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: علی بن ابیطالب علیه السلام آن امامی است که پیامبر صلی الله علیه و آله او را سبب امتحان امت قرار داد: لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى؛ اى على، اگر تو نبودى، مؤمنان بعد از من شناخته نمىشدند.[۱]
پیامبر صلی الله علیه و آله قسمتی از مراسم غدیر را به توصیف دشمنان ائمه علیهم السلام اختصاص داد و آینده آنان قرار داد. اقتباس از چند آیه و تضمین آیاتی دیگر برای این منظور، روی هم ۱۵ آیه را زیر عنوان این بخش قرار داده است. در این آیات از یک سو اوصاف و رفتار دشمنان اهل بیت علیهم السلام در دنیا مطرح شده، از سوی دیگر جزای اعتقاد و عملشان در دنیا و آخرت بیان شده که سقوط ارزش اعمالشان از جمله آنهاست.[۲]
این آیات ۱۵ آیه هستند که از جمله آنها آیه ۱۴ سوره فجر است: 
إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَادِ؛ زیرا پروردگار تو سخت در کمین است
.
موقعیت تاریخی استفاده از آیه
از نظر برخی محققان آیه ۱۴ سوره فجر در ماجرای توطئه ترور پیامبر صلی الله علیه و آله توسط منافقین در غدیر مورد استناد قرار گرفت؛ آنجا که توطئهشان خنثی شد و پیامبر صلی الله علیه و آله همه را برای حذیفة بن یمان یمانی با تکیه بر این آیه معرفی کرد.[۳]
با تکیه بر منابع این رخداد چنین توصیف شده است: پس از خنثی شدن توطئه، حذیفه از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید: این افراد چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: منافقان در دنیا و آخرت. حذیفه پیشنهاد کرد عدهای را سراغشان بفرستد تا آنان را بهقتل برسانند. حضرت فرمود: «خدا به من دستور داده از آنان اعراض کنم».
سپس، پیامبر علت این پردهپوشی و عدم افشاگری را چنین بیان کرد: دوست ندارم مردم درباره من بگویند: «او عدهای از قوم و اصحابش را به دین خود دعوت کرد و آنان پذیرفتند. سپس با کمک آنان جنگید تا هنگامی که بر دشمنش پیروز شد و آنگاه رو در روی آنان قرار گرفت و آنان را به قتل رسانید». آنگاه با اشاره به آیه ۱۴ سوره فجر فرمود: «ای حذیفه، اینان را به حال خود واگذار که خدا در کمینشان است».[۴]
موقعیت قرآنی آیه
موقعیت قرآنی آیه ۱۴ سوره فجر توسط برخی محققان آیه سوره فجر در زمینه احوال قوم عاد و ثمود و فرعون است که در اثر کثرت فساد به تازیانه عذاب الهی گرفتار شدند. خداوند با یادآوری آنان میفرماید: «پروردگار تو در کمینگاه است».[۵]
روایتی از حذیفة بن یمان: تحلیل تاریخی رخداد
تحلیل تاریخی رخداد منجر به استفاده از آیه ۱۴ سوره فجر در روایتی از حذیفة بن یمان چنین روایت شده است: منافقان در بین خود به گفتوگو پرداختند تا بر این نظر متفق شدند که شتر پیامبر صلی الله علیه و آله را بر فراز کوه هَرشی بِرَمانند. این در حالی بود که در جنگ تبوک نیز مثل همین نقشه را اجرا کرده بودند، ولی خداوند شرّ آنان را از پیامبرش دور کرده بود. اینگونه بود که درباره ترور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بارها متفق شده بودند. در آن مجلس منافقان و دشمنان پیامبر صلی الله علیه و آله از آزادشدگانِ قریش و کسانی از اعراب مدینه و اطراف آن که در دلشان ارتداد بود حاضر بودند. آنان -که چهارده نفر بودند- همقسم شدند که شتر پیامبر صلی الله علیه و آله را بِرَمانند.
پیامبر صلی الله علیه و آله باقی آن روز و شب مسیر را ادامه داد تا به گردنه هرشی نزدیک شد. در آنجا آن چهارده نفر جلوتر رفته بودند و در قله کوه پنهان شده بودند و شترهای خود را پشت تختهسنگها خوابانده بودند. آنان همراه خود ظرفهای استوانهای برده بودند و آنها را پر از ریگ کرده بودند تا با رسیدن پیامبر صلی الله علیه و آله آنها را بهسوی پاهای شتر بغلتانند.
حذیفه میگوید: پیامبر صلی الله علیه و آله من و عمار را فراخواند و به او دستور داد از پشت سر شتر را راهنمایی کند و به من فرمود افسار شتر را در دست بگیرم. به قله کوه که رسیدیم آن چهارده نفر از پشت سر ما ظرفهای پر از ریگ و نیز تخته سنگهای از پیش آمادهشده را بین پاهای شتر رها کردند. شتر ترسید و نزدیک بود بِرَمَد، و پیامبر صلی الله علیه و آله را نیز با خود به این سو و آن سو ببرد. پیامبر صلی الله علیه و آله با صدای بلند به شتر فرمود: آرام بگیر، که بر تو مشکلی نیست. خداوند شتر را به زبان آورد و با عربی فصیح گفت: یا رسول اللَّه، به خدا قسم دست از جای دست و پا از موضعِ پا حرکت نخواهم داد مادامی که تو بر پشت من هستی.
سپس آن چهارده نفر بهسوی شتر هجوم آوردند تا آن را برمانند. من و عمار رودرروی آنان ایستادیم و با شمشیرهایمان حمله کردیم. آن شبْ بسیار تاریک بود و آنان از مقابل ما فرار کردند و با ناامیدی از نقشهای که داشتند پشت تختهسنگها پنهان شدند. حذیفه میگوید: عرض کردم: یا رسولالله، این کسانی که چنین قصدی داشتند چه کسانی هستند؟ فرمود: ای حذیفه، اینان منافقان در دنیا و آخرت هستند. عرض کردم: آیا عدهای را سراغ آنان نمیفرستی که سرهای آنان را جدا کند و بیاورد. فرمود: خداوند به من دستور داده از آنان اعراض کنم. خوش ندارم که مردم بگویند: این پیامبر گروهی از قوم و اصحابش را به دین خود فراخواند و آنان پذیرفتند. سپس با کمک آنان جنگید تا بر دشمنش غالب گردید، و آنگاه که غلبه پیدا کرد یاران خود را به قتل رسانید. ای حذیفه اینان را رها کن فَانَّ الله لَهُمْ بِالْمِرْصادِ، وَ سَيُمْهِلُهُمْ قَليلاً ثُمَّ يَضْطَرُّهُمْ الى عَذابٍ غَليظٍ؛ خداوند در كمين اينان است و بهزودى به آنان مهلت مىدهد و سپس آنان را به عذاب شديد دچار مىكند.[۶]
پانویس
- ↑ مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۰۶.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۳۶۱.
- ↑ برای اطلاع کاملتر نگاه کنید: واقعه قرآنی غدیر، ص۱۶۱–۱۶۶؛ اسرار غدیر، ص۷۶؛ سخنرانی استثنائی غدیر، ص۲۹؛ اولین میراث مکتوب درباره غدیر، ص۳۱.
- ↑ تفسیر القمی، ج۱، ص۱۷۴–۱۷۵؛ الاقبال، ج۲، ص۲۴۹–۲۳۰؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۱۹۷–۱۹۸؛ بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۷–۱۰۱؛ بحارالانوار، ج۳۱، ص۶۳۲–۶۳۵؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۱۵–۱۱۶؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ۱۶۵–۱۶۶؛ اثبات الهداة، ج۳، ص۵۵۳؛ درباره نقشه قتل پیامبر در تبوک: بحارالانوار، ج۲۱، ص۱۸۵–۲۵۲.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۴۰۶.
- ↑ ارشاد القلوب، ج۲، ص۱۹۵–۲۰۰؛ بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۷–۱۱۱.
منابع
- إرشاد القلوب المنجی من عمل به من ألیم العقاب؛ حسن بن ابیالحسن محمد الدیلمی، تحقیق: سید هاشم میلانی، تهران: انتشارات اسوه، ۱۳۸۲ش.
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: نشر مولود کعبه، ۱۴۲۰ق.
- الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ سید علی بن موسی بن طاووس، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۱۸ق.
- اولین میراث مکتوب از واقعه غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- مناقب آل ابیطالب؛ محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی، تحقیق: محمدحسین آشتیانی و سید هاشم رسولی محلاتی، قم: مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یکماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.