آیه ۱۸۱ اعراف و غدیر
آیه ۱۸۱ سوره اعراف آیهای در خطبه غدیر برای معرفی مقام امامت و ولایت که ائمه علیهم السلام بهعنوان پیشوایانی که به حق راهنمایی و به یاری حق به عدالت رفتار میکنند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | اعراف |
| شماره آیه | ۱۸۱ |
| جزء | ۹ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | ائمه علیهم السلام پیشوایانی که به حق راهنمایی و به یاری حق به عدالت رفتار میکنند |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
موقعیت آیه ۱۸۱ سوره اعراف در متن خطبه غدیر چنین تصویر شده است: پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر، بهصراحت اعلام کرد که «صراط مستقیم» من، علی و امامان بعد از او هستیم. در اینجا با اشاره به آیه ۱۸۱ اعراف خود و ائمه علیهم السلام را پیشوایان هدایت که به حق هدایت میکنند و به یاری حق به عدالت رفتار میکنند معرفی کرد.
عبارت وَ بِهِ يَعْدِلُونَ؛ و به یاری حق به عدالت رفتار میکنند که پیامبر صلی الله علیه و آله به اقتباس از آیه ۱۸۱ اعراف در کلام خویش آورده همان سنگ ترازوست که با آن عدالت برقرار میشود. امتهایی که این سنگ ترازو را ندارند از برقراری عدالت عاجزند ولی شیعه در سایه امامان متصل به حق و حقیقت همیشه دقیقترین ضابطه عدالت را در دست دارد. اگر موانعی بر سر راه نباشد، مکتب اهل بیت علیهم السلام عدل را در بالاترین معنای خود در همه شئون زندگی مردم پیاده خواهد کرد و آن روزی است که قائم آل محمد عجل اللَّه فرجه ظهور نماید.
آیهای برای معرفی امامت و ولایت
آیه ۱۸۱ سوره اعراف از جمله آیاتی است که در خطبه غدیر مورد استفاده قرار گرفته است. برخی محققان موقعیت آیه در رخداد غدیر را چنین توصیف کردهاند: با در نظر گرفتن اینکه غدیر مراسم مفصلی در سه روز بوده، گذشته از آیاتی که مستقیماً در آن ایام نازل شده، آیاتی هم برای بیان بیشتر شئون امامت و خلافتِ الهی در برابر ریاستهای شیطانیِ سقیفه بهصورت استشهاد، اشاره و اقتباس در غدیر آمده که بهصورت تفسیری در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله ترکیب شده و آیه مستقلاً ذکر نشده است.[۱]
این موارد ۶ آیه است که یکی از آنها آیه ۱۸۱ سوره اعراف است: 
وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ؛ از کسانی که خلق کردیم امتی هستند که به حق هدایت میکنند و طبق آن به عدالت رفتار میکنند
.
آیه در متن خطبه
موقعیت آیه ۱۸۱ سوره اعراف در متن خطبه غدیر چنین تصویر شده است: پیامبر صلی الله علیه و آله در ابتدای بخش هفتم خطبه غدیر، با اشاره به آیه ۱۵۳ سوره انعام صراط مستقیم را در برابر همه راههای دیگر قرار داد؛ راهی که باید دقیقاً معرفی شود. حضرت با یادآوری اینکه علم امر و نهی نزد علی علیه السلام است، به مردم دستور داد در برابر اوامر و نواهی علی علیه السلام سر تسلیم فرود آورند: «مواظب باشید که راههای دیگر شما را از راه او منحرف نکند». آنگاه بهصراحت اعلام کرد که «صراط مستقیم» من، علی و امامان بعد از او هستیم. در اینجا با اشاره به آیه ۱۸۱ اعراف خود و ائمه علیهم السلام را پیشوایان هدایت که به حق هدایت میکنند و به یاری حق به عدالت رفتار میکنند معرفی کرد:
مَعاشِرَ النّاسِ، اَنَا صِراطُ اللَّهِ الْمُسْتَقيمُ الَّذى اَمَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى، ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ اَئِمَّةُ الْهُدى، يَهْدُونَ اِلَى الْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ؛ اى مردم، من راه مستقيم خداوند هستم كه شما را به پيروى آن امر نموده، و سپس على بعد از من، و سپس فرزندانم از نسل او كه امامان هدايتاند، به حق هدايت مىكنند و به يارى حق به عدالت رفتار مىكنند.[۲]
موقعیت تاریخی استفاده از آیه
برخی محققان موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۱۵۳ سوره انعام را چنین توصیف کردهاند: در بخش هفتم از خطبه غدیر - که خطبه از نیمه گذشته بود- پیامبر صلی الله علیه و آله تبیین کامل ابعاد مسئله ولایت و برخی ناگفتههای دیگر را آغاز کرد. در اواسط خطبه، پیامبر به تبیین دقیقتر امامت پرداخته و صاحبان این مقام را تعیین کرد. در چنین موقعیتی، با آوردن دو آیه از قرآن به معرفی امامان و علت لزومِ اطاعت آنان پرداخت که آیه دوم در آخر کلام است و نیمه دومِ آیه اول بهصورت تضمین در قسمت اول کلام حضرت آمده است. همچنین، نیمه اولِ آیه اول در قسمت دوم کلام حضرت بهطور کامل تفسیر شده و مصداق «صراط مستقیم» دقیقاً تعیین گردیده است.[۳]
موقعیت قرآنی آیه
از نظر موقعیت قرآنی، آیه ۱۸۱ سوره اعراف دارای چنین موقعیتی دانسته شده است: عبارت آیه ۱۸۱ اعراف در خطبه یکبار در این آیه و بار دیگر در آیه ۱۵۹ همین سوره با تعبیر وَ مِنْ قَوْمِ مُوسی أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ؛ گروهی از قوم موسی هستند که مردم را به حق راه مینمایند و به عدالت رفتار میکنند آمده است.
این دو مورد در سیاق معرفی اهل هدایت در برابر کوردلانی است که لَهُمْ قُلُوبٌ لَا یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لَا یُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا یَسْمَعُونَ بِهَا ۚ؛ ایشان را دلهایی است که بدان نمیفهمند و چشمهایی است که بدان نمیبینند و گوشهایی است که بدان نمیشنوند. (اعراف:۱۷۹) هستند، و آنگاه بهطور کلی عدهای را هدایت یافته به حق معرفی میفرماید.
تحلیل اعتقادی آیه: حق یکی بیشتر نیست که همان صراط مستقیم است
در برنامه الهی حق متعدد نیست و نمیتوان همه گروهها را بر مدار حق دانست. خداوند یک راه بیشتر بهسوی بهشت ندارد که نام آن «صراط مستقیم» است و «حق» هم جز آن نیست؛ چنانکه فرمود: الْيَمينُ وَ الشِّمالُ مَضَلَّةٌ وَ الطَّريقُ الْوُسْطى هِىَ الْجادَّةِ؛ راست و چپ گمراهی است و طریق میانه همان راه است.[۴] خداوند در آیه ۱۵۳ سوره اعراف میفرماید: «از میان همه کسانی که خلق کردهایم امتی به حق هدایت میکنند» و پیامبر صلی الله علیه و آله در غدیر این امت را به خودش و دوازده امام علیهم السلام تفسیر میکند. این انحصارِ حق در این انحصارِ مصداق، معرف تنها صراط مستقیم و راه حق خداوند است، چنانکه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: عَلِىٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِىٍّ، يَدُورُ مَعَهُ حَيْثُما دارَ؛ يعنى على با حق است و حق با على است، با او مىگردد هر سو كه بگردد.[۵]
عبارت وَ بِهِ يَعْدِلُونَ؛ و به یاری حق به عدالت رفتار میکنند که پیامبر صلی الله علیه و آله به اقتباس از آیه در کلام خویش آورده همان سنگ ترازوست که با آن عدالت برقرار میشود. امتهایی که این سنگ ترازو را ندارند از برقراری عدالت عاجزند ولی شیعه در سایه امامان متصل به حق و حقیقت همیشه دقیقترین ضابطه عدالت را در دست دارد. اگر موانعی بر سر راه نباشد، مکتب اهل بیت علیهم السلام عدل را در بالاترین معنای خود در همه شئون زندگی مردم پیاده خواهد کرد و آن روزی است که قائم آل محمد عجل اللَّه فرجه ظهور نماید و یَمْلَأُ اللَّه بِهِ الارْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً؛ خدا بهوسیله او زمین را پر از عدل و داد نماید همانگونه که از ظلم و جور پر شده باشد .[۶]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.