آيه ۵۸ اسراء و غدیر
آیه ۵۸ سوره اسراء در خطبه غدیر برای ترسیم هلاکت مردمان بهدلیل تکذیب حجتهای الهی و جانشینی حضرت مهدی علیه السلام در سرزمین آنان آمده است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | اسراء |
| شماره آیه | ۵۸ |
| جزء | ۱۵ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | هلاکت مردمان بهدلیل تکذیب حجتهای الهی و جانشینی حضرت مهدی در سرزمین آنان |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۵۸ سوره اسراء در خطبه غدیر چنین توصیف شده است: پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از بخش ششم خطبه غدیر، مسئله غصب خلافت را بهطور صریح مطرح کرد. سپس حضرت غاصبان را لعنت کرد و هشدار بعدی خود را آیه ۵۸ سوره اسراء القاء کرد و بهمناسبت آن نام حضرت مهدی علیه السلام بهمیان آمد.
از نظر برخی محققان، پیامبر صلی الله علیه و آله در خطابه غدیر بر اساس آیه ۵۸ سوره اسراء علت هلاکت اقوام قبل از قیامت را در دو جهت تفسیر کرده است: اینکه علت هلاکت سرزمینها تکذیب آنان نسبت به آیات و حجج الهی است؛ اینکه هلاک سرزمینها قبل از قیامت انجام خواهد پذیرفت و امام مهدی علیه السلام مالک و فرمانروای این سرزمینها خواهد شد.
آیهای مربوط به مقابله با دشمنان غدیر
آیه ۵۸ سوره اسراء از جمله آیات مورداستفاده در غدیر برای تبیین مراحل امتحان الهی غدیر درباره دشمنان آن قلمداد شده است. برخی محققان مبنای استفاده از این آیه را چنین تبیین کردهاند: بزرگترین امتحان بشریت در غدیر امتحانی همهجانبه بود که اتمام حجت آن به نحو کامل انجام گرفت و برای هیچکس به هیچ دلیل و بهانهای راه گریز نماند.
در این امتحان الهی، هم جهاتی که میتوانست سر منشأ آزمایش باشد متعدد بود و هم عللی که میتوانست انگیزه شیطانی برای سقوط در امتحان باشد در جلوههای مختلف بهمیان آمد. پیامبر صلی الله علیه و آله در خطابه بلند خود، این شرایط امتحان را برای مردم تبیین کرد تا با آمادگی کامل به استقبال آن بروند. این آینده تلخِ امتحان را حضرت به اشارت و صراحت پیشبینی کرد و مراحل چنین امتحان بزرگی را با استشهاد به ۱۱ آیه تضمین شده در خطبه غدیر بیان کرد.[۱]
از جمله این آیات آیه ۵۸ سوره اسراء است: 
وَ إِنْ مِنْ قَرْیَةٍ إِلاّ نَحْنُ مُهْلِکُوها قَبْلَ یَوْمِ الْقِیامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوها عَذاباً شَدِیداً کانَ ذلِکَ فِی الْکِتابِ مَسْطُوراً؛ هیچ آبادی نیست مگر آنکه ما هلاککننده آن قبل از روز قیامت یا عذابکننده آنها به عذاب شدیدی هستیم. این مطلب در کتاب نوشته شده است
.
آیه در متن خطبه
آیه ۵۸ سوره اسراء در متن خطبه غدیر چنین گزارش شده است: مَعاشِرَ النّاسِ، انَّهُ ما مِنْ قَرْيَةٍ الاّ وَ اللَّه مُهْلِكُها بِتَكْذيبِها قَبْلَ يَوْمِ الْقِيامَةِ، وَ مُمَلِّكُهَا اْلامامَ الْمَهْدِىَّ وَ اللَّه مُصَدِّقٌ وَعْدَهُ؛ اى مردم، هيچ سرزمين آبادى نيست مگر آنكه خداوند به خاطر تكذيبشان آن را قبل از روز قيامت هلاک مىكند و حضرت مهدى را مالک آن قرار مىدهد، و خداوند وعده خود را عملى مىنمايد.[۲]
موقعیت تاریخی
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۵۸ سوره اسراء در خطبه غدیر چنین توصیف شده است: پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از بخش ششم خطبه غدیر، مسئله غصب خلافت را بهطور صریح مطرح کرد و فرمود: «بهزودی بعد از من امامت را بهعنوان پادشاهی و جایگاهی غاصبانه قرار میدهند». سپس حضرت غاصبان را لعنت کرد و پس از اشاره به آیات ۳۱ تا ۳۵ سوره الرحمن، آیه ۱۷۹ سوره آل عمران، هشدار بعدی آیه ۵۸ سوره اسراء بود که بهمناسبت آن نام حضرت مهدی علیه السلام بهمیان آمد.
این قسمت از خطبه غدیر همان عبارت خطبه در آیه ۴۵ سوره حج است؛ ولی در چند نسخه عبارت بهگونهای دیگر بود، که هم اقتباس از آیهای دیگر است و هم ادامه آن اشاره به حضرت مهدی علیه السلام است و حاکی از امتحانی بزرگ در تصدیق و تکذیب حجج الهی علیهم السلام است که سزای آن قبل از آخرت، در دنیا گریبانگیر عاملان آن خواهد بود. تضمین آیه در کلام حضرت هم بدین صورت است که جمله نَحْنُ مُهْلِکُوهَا به اللهُ مُهلِكُها تغییر یافته است.[۳]
موقعیت قرآنی
موقعیت آیه ۵۸ سوره اسراء در ذیل آیاتی از قرآن درباره عذاب الهی ترسیم شده تا آنجا که در آیه ۵۷ میفرماید: «زیرا عذاب پروردگارت ترسناک است». سپس این آیه را، که از آیات شدید خداوند درباره عذاب است، ذکر کرده است است.
اینکه در آیه هلاک سرزمینها بهصورت مطلق آمده و به جمله «قبل از روز قیامت» مقید شده، نشان میدهد که اشاره به مسئله خاصی است و نیاز به تفسیر دارد؛ چرا که همه سرزمینها باید به علتی سزاوار هلاکت باشند و این چه علتی است که شامل همه سرزمینها میشود.[۴]
تحلیل اعتقادی
از نظر برخی محققان، پیامبر صلی الله علیه و آله در خطابه غدیر بر اساس آیه ۵۸ سوره اسراء علت هلاکت اقوام قبل از قیامت را در کوتاهترین عبارت تفسیر کرده است؛ این تفسیر از سوی این محققان در دو جهت چنین صورتبندی شده است:
جهت اول: علت هلاک سرزمینها
علت هلاکت سرزمینها تکذیب آنان نسبت به آیات و حجج الهی است. این همان بلایی است که هیچ سرزمینی در سراسر جهان خالی از آن نیست. اگر چه خوبان در بین هر جمعیتی بسیارند، تکذیبکنندگان همیشه در اکثریتاند، خواه این تکذیب قلبی باشد، خواه زبانی و خواه عملی. عمومیت آیه به اکثریت بازمیگردد و موارد استثناء بهقدری کم هستند که بهشمار نمیآیند. خداوند هم آن اقلیت را از هلاکت نجات میدهد، همچنان که اصحاب حضرت نوح و حضرت لوط علیهما السلام را نجات داد و بقیه را هلاک کرد.[۵]
جهت دوم: هلاک سرزمینها قبل از قیامت
عبارت «قبل از روز قیامت» قید موجود در آیه برای هلاکت سرزمینها نشاندهنده سپردن اختیار آنها به حضرت مهدی علیه السلام است. قید مذکور در آیه «تا روز قیامت» نیست، بلکه «قبل از روز قیامت» است و این بهمعنای هدف خاصی است که باید قبل از روز قیامت انتظار تحقق آن را داشت.
این مطلب را حضرت با افزودن جمله وَ مُمَلِّكُهَا الامامَ الْمَهْدِىَّ؛ و مالک آن را امام مهدی قرار میدهد بیان نموده است. معنای این عبارت این است که خداوند میتوانست سزای تکذیبکنندگان را به روز قیامت واگذارد، ولی برای تحقق ولایت مطلقه حضرت مهدی علیه السلام قبل از روز قیامت آنان را هلاک میکند و سرزمینها را از تصرف آنان خارج کرده و تحت اختیار آن حضرت قرار میدهد. یک جمله هم بهعنوان تأکید این وعده الهی ضمیمه سخن فرموده که وَ اللَّه مُصَدِّقٌ ما وَعَدَهُ؛ خدا وعده خود را عملی میکند. پیداست که اراده پروردگار به تحقق چنین مهمی قبل از روز قیامت تعلق گرفته است.[۶]
اشارات دیگر به حضرت مهدی علیه السلام در خطبه غدیر
در مورد دیگری از متن خطبه غدیر نیز به همین مطلب تصریح شده که میفرماید: الا انَّهُ الظّاهِرُ عَلَى الدّينِ. الا انَّهُ فاتِحُ الْحُصُونِ وَ هادِمُها. الا انَّهُ غالِبُ كُلِّ قَبيلَةٍ مِنْ اهْلِ الشِّرْكِ وَ هاديها …. الا انَّهُ لا غالِبَ لَهُ وَ لا مَنْصُورَ عَلَيْهِ؛ بدانيد كه اوست غالب بر اديان، بدانيد كه اوست فاتح قلعهها و منهدمكننده آنها، آگاه باشيد كه اوست غالب بر هر قبيلهاى از اهل شرک و هدايتكننده آنان …. بدانيد او كسى است كه غالبى بر او نيست و كسى بر ضد او كمک نمىشود.[۷]
امام باقر علیه السلام نیز در این باره میفرماید: يَفْتَحُ اللَّه لَهُ شَرْقَ الارْضِ وَ غَرْبَها؛ خداوند براى او شرق و غرب زمين را فتح مىكند.[۸] در شب معراج نیز خداوند به پیامبرش چنین خبر داد: لاطَهِرَنَّ الارْضَ بِآخَرِهِمْ مِنْ اعْدائى وَ لامَكِّنُهُ مَشارِقَ الارْضِ وَ مَغارِبَها؛ بهوسيله آخرين امامان زمين را از دشمنانم پاک مىنمايم و شرق و غرب زمين را تحت اختيار او قرار مىدهم.[۹]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۲۳۵–۲۳۶.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۵۰، بخش۶.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۲۵۸.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۲۵۸–۲۵۹.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۲۵۹.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۲۶۰؛ واقعه قرآنی غدیر، ص۹۷؛ سخنرانی استثنائی غدیر، ص۱۷۹–۱۸۶.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۵۴–۱۵۵، بخش۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۹۱.
- ↑ بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۱۲، ح۵.
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یکماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.