ابوالسعود مفسر

ابو السعود محمد بن محمد بن مصطفی عمادی (متوفای 982) از علمای ترک نژاد و از ملازمان سلطان سلیمان قانونی- خلیفه عثمانی- است. او منصب قضاوت را به دست گرفت و در سال 952 مفتی دیار خود گشت. ابو السعود فردی تیزهوش، پر حافظه، سریع الانتقال و مسلط بر نوشتن به زبانهای عربی، فارسی و ترکی بود و همین تسلط وی به زبانهای مختلف به وی امکان داد تا نسبت به بسیاری از آثار و کتب اطلاع حاصل نماید.

جایگاه علمی

بزرگوار، فاضل علامه، دانشمند کامل فهامه، و پیشوای اهل زبان است. نوآوری‌های او در بیان فراتر از توصیف است، گزارش‌هایش گسترده، و ویرایش‌هایش کامل است. او سحبان نثر و حسان شعر بود و مشکلات تنزیل جلیل را با تفسیر و تأویل حل می‌کرد. ابوالسعود حافظ قوانین فروع و اصول بود و بر مسائل همه فنون از معقول و منقول مسلط بود. او زبده ارباب تقوا و تکیه‌گاه اصحاب فتوا بود، پیشوای مفسران، خاتم مجتهدان، شیخ‌الاسلام، و عمادالدین بود. ابوالسعود پسر شیخ محیی‌الدین منسوب به عماد است. خداوند در روز معاد با لطف خود با او رفتار کند. او استاد مطلق و مورد اشاره همگان است، و گوش ساکنان آفاق با او آشناست. گوش اهل فارس و عراق با او به صدا درآمده است. او شیخی بزرگ، پیشوایی خبره، و عالمی ادیب بود که نه در عجم همتایی داشت و نه در عرب نظیری. نامش مشهور، مرتبه‌اش والا، جایش عظیم، و منزلتش افزون بود. به او مثل زده می‌شد، و به سوی او بار سفر بسته می‌شد. فتواها از گوشه و کنار زمین به او می‌رسید، و برخی از آنها بر برخی دیگر به او عرضه می‌شد. او به بهترین روشی که اشراف پیموده‌اند، و اشراف آیندگان از آن پیروی کرده‌اند، عمل می‌کرد. ابوالسعود از دین استوار، عقلی وزین بود، و از محاسن زمان به شمار می‌رفت. چشم‌ها مانند او را در علم و عرفان ندیده‌اند. او در برخی مسائل اجتهاد می‌کرد و برخی دلایل را استخراج و ترجیح می‌داد. هرگاه واقعه فتوا و جواب آن را در کتاب‌های متداول موجود، از متون و شروح و اصول، و نوادر، و وقایع، و فتواها نمی‌یافت، در وجوهی که برای او آشکار می‌شد، تأمل می‌کرد و یکی از آن وجوه را ترجیح می‌داد، و جواب را بر اساس رأی مختصر خود می‌نوشت. او در فروع و اصول قدرت کامل، توانایی شامل، فضیلت تام، و احاطه عام داشت. این چگونه ممکن نیست در حالی که مدت مدیدی بیش از سی سال بر منصب فتوا دوام داشته است.

معناى اولى براى مولى در كلام ابوالسعود

در كتاب «عوالم العلوم» فهرستى از راويان حدیث و شعرا و اهل لغت عامه كه معنى «اولى» را معناى اصلى كلمه مولى دانسته‏ اند آورده است، كه يكى از آنها ابوالسعود مفسّر (م ۹۸۲ ق) است.