ابورافع قبطی (مولی رسول الله صلی الله علیه و آله)

ابورافع، صحابی پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، از قبطیان و آزادشده پیامبرصلی الله علیه وآله بود که به عنوان یکی از نخستین مسلمانان شناخته می‌شود. او از خاندان آل ابی‌رافع است که در تاریخ اسلام جایگاه ویژه‌ای دارند.

ابورافع قبطی

اطلاعات فردی
نام کامل	اسلم (ابورافع)
سرشناسی	صحابی پیامبر اسلام، از آزادشدگان پیامبر و یاران امام علی علیه السلام
تولد	پیش از هجرت پیامبر صلی الله علیه وآله
وفات	پس از سال ۴۰ ق
اطلاعات علمی
استادان	پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، امام علی علیه الیه السلام، عبدالله بن مسعود
شاگردان	فرزندانش علی و عبیدالله بن ابورافع
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	صحابه پیامبرصلی الله علیه وآله، راوی حدیث، خزانه دار بیت‌المال در کوفه
علت شهرت	آزادشده پیامبر صلی الله علیه وآله، خزانه داری بیت‌المال کوفه

زندگی‌نامه

ابورافع در ابتدا برده عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبرصلی الله علیه وآله، بود. عباس او را به پیامبرصلی الله علیه وآله بخشید و زمانی که ابورافع خبر اسلام آوردن عباس را به پیامبرصلی الله علیه وآله داد، رسول اکرم صلی الله علیه وآله او را به مژدگانی این خبر آزاد کرد. درباره نام اصلی او اختلاف نظر وجود دارد، اما بیشتر منابع نام او را «اسلم» دانسته‌اند.

او پیش از هجرت پیامبرصلی الله علیه وآله به مدینه مسلمان شد و از جمله کسانی بود که برای فرار از آزار کفار قریش با جعفر بن ابی‌طالب علیه السلام به حبشه مهاجرت کرد. گفته شده که او زمانی اسلام آورد که مسلمانان هنوز به سمت مسجدالاقصی نماز می‌خواندند.

مشهور است که ابورافع تا جنگ بدر در مکه ماند و پس از آن به مدینه پیوست. در مدینه، پیامبر کنیز خود سلمی را به ازدواج او درآورد و عبیدالله فرزند آنان بود. ابورافع در تمامی جنگ‌های پیامبرصلی الله علیه وآله حضور داشت و از نزدیک‌ترین یاران و امین ایشان بود.

پس از وفات پیامبر صلی الله علیه وآله، ابورافع همراه امام علی علیه السلام شد و در دوران خلافت ایشان نیز نقش فعالی ایفا کرد. او در جنگ‌های امام علی علیه السلام شرکت داشت و زمانی که معاویه در شام و طلحه و زبیر در بصره با خلافت امام مخالفت کردند، ابورافع گفت که پیامبرصلی الله علیه وآله این واقعه را پیش‌بینی کرده بود و فرموده بود که علی علیه السلام بر حق است.

در ۸۵ سالگی، ابورافع زمین‌ها و خانه خود را در خیبر و مدینه فروخت و همراه امام علی علیه السلام به کوفه مهاجرت کرد. او خزانه‌دار بیت‌المال شد و دو پسرش عبیدالله و علی نیز دبیری امام را بر عهده گرفتند. او می‌گفت: «سپاس خدای را که به منزلتی دست یافتم که هیچ‌کس به آن نرسید؛ زیرا دو بیعت کردم: عقبه و رضوان؛ به سوی دو قبله نماز گزاردم؛ و سه بار هجرت کردم.»

ابورافع نخستین کسی است که کتابی فقهی نوشت. کتاب «السنن والاحکام والقضایا» شامل موضوعاتی چون نماز، روزه، حج، زکات و قضاوت است که در آن احادیثی از امام علی علیه السلام نقل شده است. مسلمانان، به ویژه شیعیان، او را از راویان ثقه می‌دانند.

در مورد تاریخ وفات ابورافع اختلاف نظر وجود دارد. برخی مرگ او را در زمان خلافت امام علی علیه السلام یا سال شهادت ایشان دانسته‌اند. اما بر اساس روایتی دیگر، او تا دوران امام حسن علیه السلام زنده بود و پس از بازگشت به مدینه زمین‌هایی از سوی امام حسن علیه السلام دریافت کرد.

روایت حدیث غدیر

یکی از صحابه که حدیث غدیر را نقل کرده ابورافع قبطی (مولی رسول الله صلی الله علیه و آله) است. ابن عقده در «حدیث الولایة» و ابوبکر جعابی در «نخب المناقب» و خوارزمی در مقتل، ابورافع قبطی را در شمار راویان حدیث غدیر از صحابه ذکر کرده‌اند.

فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام

قال أبو رافع‏: أتیت أبا ذر بالربذة أُودِّعهُ، فلمّا أردتُ الانصراف قال لی و لأُناس معی: ستکون فتنةٌ فاتّقوا اللَّه و علیکم بالشیخ علیِّ بن أبی طالب فاتّبعوه؛ فإنّی سمعت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یقول له: «أنت أوّل من آمن بی، و أوّل من یصافحنی یوم القیامة، و أنت الصدِّیق الأکبر، و أنت الفاروق الذی یَفْرُق بین الحقِّ و الباطل، و أنت یعسوب المؤمنین، و المال یعسوب الکافرین، و أنت أخی و وزیری، و خیر من أترک بعدی، و تنجزُ موعدی».

ابو رافع گفت برای خداحافظی به خدمت ابی ذر آمدم چون خواستم از نزد او بیرون آیم بمن و جمع همراهانم گفت: بزودی فتنه ای پدید می‌آید، از خداوند بترسید و بر شما باد که از بزرگمردی چون علی بن ابی طالب علیه السلام پیروی کنید چه من از رسول خدا صلی الله علیه وآله شنیدم که به او می‌فرمود: تو نخستین کسی هستی که بمن ایمان آوردی و در رستاخیز اولین کسی خواهی بود که با من مصافحه می‌کنی و توئی صدیق اکبر و توئی فاروقی که حق و باطل را از هم جدا می‌کند و توئی یعسوب مؤمنان، و ثروت یعسوب کافران است. و توئی برادر و وزیر من و بهتر کسی که پس از من می‌ماند و پیمان مرا نگه می- دارد.

سوره برائت

أبو رافع‏: بعث رسول اللَّه صلی الله علیه و آله أبا بکر ببراءة إلی الموسم؛ فأتی جبریل علیه السلام فقال: إنّه لن یؤدِّیها عنک إلّا أنت أو رجل منک، فبعث علیّا رضی الله عنه علی أثره حتی لحقه بین مکة و المدینة فأخذها، فقرأها علی الناس فی الموسم

ابو رافع گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله، ابوبکر را با سوره برائت به موسم حج فرستاد؛ سپس جبرئیل علیه السلام آمد و گفت: سوره برائت را جز خودت یا کسی از جانب تو نمی‌تواند تحویل دهد. (آن را در موسم حج برای مشرکین قرائت کند) پس حضرت علی علیه السلام را پس از او فرستاد تا به او برسد بین مکه و مدینه و آن نامه را از او گرفت و در موسم حج آن را به مردم خواند.

اولین مسلمان

أبو رافع‏، قال: صلّی النبیُّ صلی الله علیه وآله أوّل یوم الإثنین، و صلّت خدیجة آخره، و صلّی علیٌّ علیه السلام یوم الثلاثاء من الغد.

- ابو رافع گوید: پیامبر صلی الله علیه وآله روز دوشنبه ای که مبعوث شد، اول روز خودش نماز گزارد و آخر همان روز خدیجه سلام الله علیها و روز شنبه فردای آن روز علی علیه السلام.