احمد بن عبدالرحیم دهلوی (ولی الله)

شاه ولی‌الله دهلوی، ابوالفیاض قطب‌الدین احمد بن عبدالرحیم فاروقی (1114-1176ق)، از برجسته‌ترین دانشمندان مسلمان شبه قاره هند در قرن دوازدهم هجری بود. او در زمینه‌های قرآن‌شناسی، حدیث‌پژوهی، فقه و کلام تخصص داشت و به عنوان اسلام‌شناس و احیاگر اندیشه دینی، اخلاقی و اجتماعی-سیاسی شناخته می‌شد.

جایگاه علمی

شاه ولی‌الله در 4 شوال 1114ق در روستای فولات نزدیک دهلی متولد شد. پدرش، شاه عبدالرحیم عمری، اولین معلم او و مؤسس مدرسه علمیه رحیمیه در دهلی بود. در سن هفت سالگی قرآن را حفظ کرد و در پانزده سالگی به طریقت نقشبندیه پیوست. در سال 1143ق به حج رفت و چهارده ماه در حرمین شریفین اقامت گزید. پس از بازگشت به هند در 1145ق، خود را وقف تعلیم، تألیف و ارشاد کرد. اثر مهم او "حجت الله البالغة" را یک دهه بعد به عربی نوشت.

محمد معین سندی او را "دانشمند هند و عارف زمان خود" توصیف کرده است. در جایی دیگر او را "الگوی علمای عصر خود، پیشوای زمان ما، شیخ بزرگوار، صوفی کامل و امام سرزمین هند" نامیده است.

رشیدالدین دهلوی در "غرة الراشدین" او را "ستون محدثان و الگوی عارفان" خوانده است. حیدر علی فیض‌آبادی در "منتهی الکلام" او را "خاتم عارفان، شکننده مخالفان، سرور محدثان، پشتوانه متکلمان و حجت خدا بر جهانیان" توصیف کرده است.

صدیق حسن خان قنوجی در "اتحاف النبلاء" و "ابجد العلوم" شرح حال او را آورده و خلاصه آنچه در کتاب دوم ذکر شده چنین است:

شاه ولی‌الله احمد بن عبدالرحیم دهلوی محدث در روز چهارشنبه 4 شوال 1114 هجری هنگام طلوع خورشید متولد شد. او در کودکی کتب فارسی و مختصری از عربی را فرا گرفت و به امور مشایخ نقشبندیه پرداخت. خرقه صوفیه پوشید و اجازه تدریس یافت. پس از حدود 12 سال تدریس، فتح عظیمی در توحید و سلوک برایش حاصل شد و علوم وجدانی بر قلبش نازل گردید. در سال 1143 هجری به حرمین شریفین سفر کرد و دو سال کامل آنجا اقامت گزید. از نعمت‌های الهی بر او این بود که توانست بین فقه و حدیث و اسرار سنت‌ها و مصالح احکام جمع کند. او عقاید اهل سنت را با دلایل و حجت‌ها اثبات کرد و آن را از آلودگی‌های اهل معقول پاک نمود.

شاه ولی‌الله دهلوی در 29 محرم 1176قمری در سن 62 سالگی در دهلی درگذشت و در گورستانی که محل دفن مشایخ و علما بود، به خاک سپرده شد.

تألیفات

شاه ولی‌الله نویسنده‌ای پرکار بود و حدود صد کتاب و رساله به زبان‌های عربی و فارسی نوشت. برخی از آثار مهم او عبارتند از:

• «الطاف القدس فی معرفة لطائف النفس»
• «الفوز الکبیر فی اصول التفسیر»
• «فتح الرحمن فی ترجمة القرآن»
• «قرّة العينين»
• «ازالة الخِفاء فى تاريخ الخلفاء»

روايت حديث غدير

يكى از علما و بزرگان اهل‏ سنت كه حدیث غدیر را نقل كرده احمد بن عبدالرحيم دهلوى، ولى ‏الله، پدر دهلوى است. ولی ‏الله دهلوی در «قرّة العينين» و «ازالة الخِفاء فى تاريخ الخلفاء» حديث غدير را با اشاره به ماجراى غدير از احمد بن حنبل و عده‏ اى ديگر نقل كرده است.

شاه ولی‌الله در کتاب "ازالة الخفا فی سیرة الخلفا" درباره فضایل امیرالمؤمنین علی(ع) چنین نقل می‌کند:

از ابن عباس روایت شده که پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: "من شهر علم هستم و علی دروازه آن است. پس هر کس علم می‌خواهد باید از این دروازه وارد شود."

و از جابر بن عبدالله نقل شده که گفت: از پیامبر صلی الله علیه وآله شنیدم که می‌فرمود: "من شهر علم هستم و علی دروازه آن است. هر کس علم می‌خواهد باید از این دروازه وارد شود."

دهلوی به روایت پدرش از حدیث مدینة العلم اعتراف کرده است. او در رساله‌ای که درباره اعتقادات پدرش نوشته - چنانکه در کتاب "ذخیرة العقبی" عاشق علی خان دهلوی آمده می‌گوید:

"پدرم در تألیفاتش احادیث بی‌شماری درباره فضایل امیرالمؤمنین نقل کرده است، به‌ویژه حدیث غدیر خم، حدیث 'تو از منی و من از تو'، حدیث 'هر کس از تو جدا شود ای علی از من جدا شده'، حدیث 'محبوب‌ترین مخلوق خود را نزد من بیاور'، حدیث 'من شهر علم هستم و علی دروازه آن است'، و حدیث 'این امیر نیکوکاران و قاتل بدکاران است'. او همچنین حدیث رد الشمس را - که محدثان درباره آن اختلاف نظر دارند - با سند صحیح از شیخ ابوطاهر مدنی از ابوالقاسم طبرانی نقل کرده و سپس شواهد آن را از طحاوی و دیگر محدثان بزرگ آورده و حکم به صحت آن داده است. او همچنین کرامات متعددی را برای امام علی(ع) با طرق صحیح روایت کرده است."