جابر بن عبدالله انصاری
جابِرِ بن عبدالله بن عَمرو بن حرام بن کعب بن غَنْم بن سلمة، یکی از اصحاب معصومین علیهم السلام است که با غدیر اتمام حجت نموده، او با نقل حدیث غدیر، به صراحت شهادت داد که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله به فرمان خداوند، حضرت علی علیه السلام را در حضور جمعیت انبوه به عنوان ولی و جانشین خود معرفی کرد.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | جابِرِ بن عبدالله بن عَمرو بن حرام بن کعب بن غَنْم بن سلمة |
| تولد | ۱۵ یا ۱۶ سال قبل از هجرت پیامبر صلی الله علیه وآله |
| وفات | ۶۸ تا ۷۹ قمری در مدینه |
| محل دفن | بقیع |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | صحابی پیامبر صلی الله علیه وآله |
| تالیفات | مسند جابر |
| اطلاعات فرهنگی | |
| علت شهرت | صحابی |
اتمام حجت با غدیر[۱]
یکی از اصحاب معصومین علیهم السلام که با غدیر اتمام حجت نموده جابر بن عبدالله انصاری است:[۲] جابر داستان غدیر را در روایتی چنین نقل کرده است: خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داد علی علیه السلام را برای مردم منصوب کند و آنان را به ولایت او خبر دهد. این بود که در غدیر خم به پاخاست و ولایت او را بیان کرد.[۳]
عده ای در خانه جابر بن عبداللَّه انصاری نشسته بودند و امام زین العابدین علیه السلام نیز حضور داشتند، در این هنگام مردی عراقی وارد شد و به جابر گفت: تو را به خدا قسم میدهم آنچه دیده و شنیدهای از پیامبر صلی الله علیه و آله برایم نقل کنی، جابر گفت: در منطقه جحفه در غدیر خم بودیم و در آنجا مردم بسیاری از قبایل مختلف بودند، پیامبر صلی الله علیه و آله از خیمه بیرون آمد و سه بار با دستش اشاره کرد و دست امیرالمؤمنین علیه السلام را گرفت و فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه».[۴]
جابر پیش از غدیر[۵]
پس از انجام اعمال حج در سفر حجةالوداع، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از هر فرصتی برای آمادهسازی مردم نسبت به اعلان ولایت استفاده میکرد.
آن حضرت کنار کعبه ایستاده بود و جابر بن عبدالله انصاری هم کنار حضرت بود. در این حال علی علیه السلام به طرف حضرت آمد، پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: برادرم نزد شما آمد. آنگاه توجهی به کعبه کرد و با دست بر آن زد و فرمود: قسم به آنکه جانم به دست اوست، این (علی) و شیعیانش روز قیامت رستگارانند. او اوّلِ شما در ایمان به من است، و وفادارترین شما به عهد خدا و قیام کنندهترین شما به امر خدا و عادلترین شما بین مردم و قسمت کننده به تساوی و بلند مرتبهترین شما نزد خداست.
اینجا بود که آیه ۷سوره بیّنه نازل شد: «اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ»: «کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادهاند بهترین مردم هستند».
پیامبر صلی الله علیه و آله در حضور اصحاب فوراً آیه را تفسیر کرد و با اشاره به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «خیر البریة» آمد.[۶]
روایت حدیث غدیر[۷]
یکی از صحابه که حدیث غدیر را نقل کرده جابر بن عبدالله انصاری (م ۷۳ یا ۷۴ یا ۷۸ ق) است.
ابن عقده در «حدیث الولایة» و ابوبکر جعابی در «نخب المناقب» و ابن عبدالبرّ در «الاستیعاب» حدیث غدیر را ضمن واقعه غدیر از جابر بن عبدالله انصاری نقل کرده است.
همچنین در کتب و موارد زیر حدیث غدیر را از وی نقل کردهاند: ابوالحجاج در «اسماء الرجال»، «تهذیب التهذیب»، «کفایة الطالب»، حموینی در «فرائد السمطین»، ابن کثیر در «البدایة و النهایة»، متقی هندی در «کنز العمال»، سمهودی در «جواهر العقدین»، قندوزی حنفی در «ینابیع المودة»، وصابی شافعی در «الاکتفاء»، ابن ابی شیبه در سنن، ابن المغازلی در مناقب خود، ابن بطریق در «العمدة»، ثعلبی در تفسیر خود، «ضیاء العالمین»، خوارزمی در مقتل خود، جزری در «اسنی المطالب» و قاضی در «تاریخ آل محمد علیهم السلام».[۸]
نقل آیه تبلیغ برای غدیر[۹]
از جمله مشهورترین آیات غدیر آیه «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ…»[۱۰] است. اختصاص آن به غدیر هم نزد شیعه و غیر شیعه از مسلمات است، و بین مفسرین و محدثین اهل سنت مشهور است، اگر چه بعضی از آنان در صدد انحراف شأن نزول آیه بودهاند، و از جمله عده ای از بزرگان علمای اهل سنت هستند.[۱۱]
همچنین یکی از کسانی که اسناد کتابها و روایات مربوط به آیه «بَلِّغْ» به آنها منتهی میشود جابر بن عبدالله است.[۱۲]
زندگینامه
جابر بن عبدالله انصاری در حدود ۱۵ یا ۱۶ سال قبل از هجرت پیامبر صلی الله علیه وآله در مدینه (یثرب) و در خانوادهای از قبیله خزرج به دنیا آمد. پدرش عبدالله بن عمرو بن حرام و مادرش نسیبه بنت عقبه بن عدی بود[۱۳].
جابر در سنین پائین و نوجوانی اسلام آورد و از نخستین مسلمانان مدینه بهشمار میآید[۱۴]. پدرش از اولین کسانی بود که پیش از هجرت پیامبر صلی الله علیه وآله اسلام آورد و در جنگ بدر و احد شرکت کرد و در احد به شهادت رسید. جابر در جنگ احد و به دلیل سن کم و مسئولیت نگهداری از خواهرانش، اجازه شرکت در جنگ بدر را نیافت اما پس از آن در بیشتر غزوهها و رویدادهای مهم صدر اسلام حضور داشت و از نخستین مجاهدان اسلام بود[۱۵].
جابر بن عبدالله از پرروایتترین صحابه پیامبر صلی الله علیه وآله است[۱۶] و بیش از ۱۵۰۰ حدیث از او نقل شده است. او در مسجد نبوی حلقه درس داشت و بسیاری از بزرگان تابعین از جمله عمرو بن دینار، مجاهد و عطاء بن ابی رباح در محضرش حاضر میشدند. جابر مرجع مهمی در نقل سنت نبوی و احکام فقهی بود و در میان اهل سنت و شیعه جایگاه ویژهای داشت. او راوی احادیث مشهوری چون حدیث غدیر، حدیث ثقلین، حدیث لوح[۱۷] و حدیث شهر علم است.
جابر از معدود صحابهای است که پنج امام شیعه (امام علی بن ابیطالب، امام حسن مجتبی، امام حسین بن علی، امام زینالعابدین و امام محمد باقر علیهم السلام) را درک کرد و از یاران نزدیک آنان بود. طبق روایات شیعه، پیامبر صلی الله علیه وآله به جابر وعده داد که امام محمد باقر علیه السلام را خواهد دید و سلام او را به ایشان خواهد رساند. جابر نخستین کسی بود که در روز اربعین به زیارت قبر امام حسین علیه السلام رفت و سنت زیارت اربعین را پایهگذاری کرد[۱۸].
او از نخستین بیعتکنندگان با علی بن ابیطالب علیه السلام بود و در جنگ صفین در کنار ایشان جنگید[۱۹]. جابر همواره بر حقانیت اهل بیت علیهم السلام تأکید داشت و در برابر حکومت معاویه موضع انتقادی گرفت.
جابر بن عبدالله انصاری بین سالهای ۶۸ تا ۷۹ هجری قمری (برخی منابع ۷۸ هجری قمری) در مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد[۲۰].
پانویس
- ↑ چهارده قرن با غدیر: ص ۹۱. اسرار غدیر: ص ۲۸۹.
- ↑ دانشنامه غدیر، جلد ۶، صفحه ۲۵۰
- ↑ اثبات الهداة: ج ۲ ص ۱۲۰ ح ۴۹۸.
- ↑ الغدیر: ج ۱ ص ۲۰۵.
- ↑ واقعه قرآنی غدیر: ص ۱۸.
- ↑ آمالی الطوسی: ص ۲۵۱. بحار الانوار: ج ۳۸ ص ۹ ۵ و ج ۶۵ ص ۱۳۳. تاریخ مدینة دمشق: ج ۴۲ ص ۳۷۱. بشارة المصطفی صلی الله علیه وآله: ص ۱۹۲ ۹۱. تفسیر فرات: ص ۵۸۵.
- ↑ چکیده عبقات الانوار (حدیث غدیر): ص ۱۴۰.
- ↑ الاستیعاب: ج ۲ ص ۴۷۳. تهذیب التهذیب: ج ۷ ص ۳۳۷. کفایة الطالب: ص ۱۶. فرائد السمطین: باب نهم، سمط اول. البدایة و النهایة: ج ۵ ص ۲۰۹. کنز العمّال: ج ۶ ص ۳۹۸. ینابیع المودة: ص ۴۱. العمدة: ص ۵۳. اسنی المطالب: ص ۳. تاریخ آل محمد علیهم السلام: ص ۶۷.
- ↑ غدیر در قرآن: ج ۱ ص ۸۷.
- ↑ مائده / ۶۷.
- ↑ نفحات الازهار: ج ۸ ص ۱۹۵–۲۵۷.
- ↑ عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۴۰۴.
- ↑ وَقَال أَحْمَد بْن عَبْد اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ ابن البرقی: جابر بن عبد اللله یکنی أبا عَبْد اللَّهِ، وأمه ینسبة بنت عقبة [2] بْن عدی بْن سنان بن نابی بن زید بن حرام بن کعب بْن غنم، وأم أبیه عَبْد اللَّهِ، هند بنت قیس بْن الفدم بْن جاریة بْن عطیة. تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، جلد: 4 صفحه: 448
- ↑ جابر بن عبدالله الأنصاری رضی الله عنه، هو: جابر بن عبدالله بن عمرو. قتل أبوه یوم «أحد». وکان «جابر». یکنی: أبا عبدالله. وشهد «العقبة» مع السبعین من الأنصار، وکان أصغرهم یومئذ. ولم یشهد «بدرا» ولا «أحدا»، وشهد ما بعد ذلک. المعارف، جلد: 1 صفحه: 307
- ↑ و روی مسلم من طریق زکریا بن إسحاق، حدثنا أبو الزّبیر أنه سمع جابرا یقول: غزوت مع رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و سلّم) تسع عشرة غزوة. قال جابر: لم أشهد بدرا و لا أحدا، منعنی أبی، فلما قتل لم أتخلّف. الإصابة فی تمییز الصحابة، جلد: 1 صفحه: 546
- ↑ وکان من المکثرین فی الحدیث، الحافظین للسنن، روی عنه مُحَمَّد بْن عَلِیِّ بْنِ الحسین، وعمرو بْن دینار، وَأَبُو الزبیر المکی، وعطاء، ومجاهد، وغیرهم. اسد الغابه - جلد: 1 صفحه: 308
- ↑ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَبِی لِجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ- إِنَّ لِی إِلَیْکَ حَاجَةً فَمَتَی یَخِفُّ عَلَیْکَ أَنْ أَخْلُوَ بِکَ فَأَسْأَلَکَ عَنْهَا فَقَالَ لَهُ جَابِرٌ أَیَّ الْأَوْقَاتِ أَحْبَبْتَهُ فَخَلَا بِهِ فِی بَعْضِ الْأَیَّامِ فَقَالَ لَهُ یَا جَابِرُ أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّوْحِ الَّذِی رَأَیْتَهُ فِی یَدِ أُمِّی فَاطِمَةَ ع بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ مَا أَخْبَرَتْکَ بِهِ أُمِّی أَنَّهُ فِی ذَلِکَ اللَّوْحِ مَکْتُوبٌ فَقَالَ جَابِرٌ أَشْهَدُ بِاللَّهِ أَنِّی دَخَلْتُ عَلَی أُمِّکَ فَاطِمَةَ ع فِی حَیَاةِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَهَنَّیْتُهَا بِوِلَادَةِ الْحُسَیْنِ وَ رَأَیْتُ فِی یَدَیْهَا لَوْحاً أَخْضَرَ ظَنَنْتُ أَنَّهُ مِنْ زُمُرُّدٍ وَ رَأَیْتُ فِیهِ کِتَاباً أَبْیَضَ شِبْهَ لَوْنِ الشَّمْسِ فَقُلْتُ لَهَا بِأَبِی وَ أُمِّی یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ ص مَا هَذَا اللَّوْحُ فَقَالَتْ هَذَا لَوْحٌ أَهْدَاهُ اللَّهُ إِلَی رَسُولِهِ ص فِیهِ اسْمُ أَبِی وَ اسْمُ بَعْلِی وَ اسْمُ ابْنَیَّ وَ اسْمُ الْأَوْصِیَاءِ مِنْ وُلْدِی وَ أَعْطَانِیهِ أَبِی لِیُبَشِّرَنِی بِذَلِکَ قَالَ جَابِرٌ فَأَعْطَتْنِیهِ أُمُّکَ فَاطِمَةُ ع فَقَرَأْتُهُ وَ اسْتَنْسَخْتُهُ فَقَالَ لَهُ أَبِی فَهَلْ لَکَ یَا جَابِرُ أَنْ تَعْرِضَهُ عَلَیَّ قَالَ نَعَمْ فَمَشَی مَعَهُ أَبِی إِلَی مَنْزِلِ جَابِرٍ فَأَخْرَجَ صَحِیفَةً مِنْ رَقٍ[1] فَقَالَ یَا جَابِرُ انْظُرْ فِی کِتَابِکَ لِأَقْرَأَ أَنَا عَلَیْکَ فَنَظَرَ جَابِرٌ فِی نُسْخَةٍ فَقَرَأَهُ أَبِی فَمَا خَالَفَ حَرْفٌ حَرْفاً… الکافی- ط الاسلامیة- جلد: 1 صفحه: 527
- ↑ و قال رحمه اللّه تعالی فی مصباح المتهجد فی زیارة الاربعین و هو العشرون من صفر: فی یوم العشرین منه کان رجوع حرم سیدنا أبی عبد اللّه الحسین بن علی علیهما السّلام من الشام الی مدینة الرسول صلّی اللّه علیه و آله، و هو الیوم الذی ورد فیه جابر بن عبد اللّه بن حزام الانصاری صاحب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و رضی عنه من المدینة الی کربلاء لزیارة قبر أبی عبد اللّه الحسین علیه السّلام، و کان أول من زاره من الناس، و تستحب زیارته علیه السّلام و هی زیارة الاربعین. إختیار معرفة الرجال - جلد: 1 صفحه: 207
- ↑ وقال الکلبی: شهد جابر أحدا وقیل: شهد مع النَّبِیّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ثمان عشرة غزوة، وشهد صفین مع علی بْن أَبِی طالب رضی اللَّه عنه، وعمی فی آخر عمره، وکان یحفی شاربه، وکان یخضب بالصفرة، وهو آخر من مات بالمدینة ممن شهد العقبة. اسد الغابه - جلد: 1 صفحه: 307
- ↑ وَکَانَ جَابِرٌ قَدْ أَطَاعَ أَبَاهُ یَوْمَ أُحُدٍ، وَقَعَدَ لأَجْلِ أَخَوَاتِهِ، ثُمَّ شَهِدَ الخَنْدَقَ وَبَیْعَةَ الشَّجَرَةِ، وَشَاخَ، وَذَهَبَ بَصَرُهُ، وَقَارَبَ التِّسْعِیْنَ. سیر اعلام النبلاء - جلد: 3 صفحه: 190