امناء و حکام خداوند در زمین
امناء و حکام خداوند در زمین تعبیری است که پیامبر صلی الله علیه و آله برای توصیف جانشینان معصوم خود از ائمه معصومین علیهم السلام در خطبه غدیر بهکار برده است. اصطلاح امناء خدا در منابع روایی شیعه درباره اهل بیت علیهم السلام در موارد بسیاری استفاده شده است. این تعبیر در منابع اهل سنت هم آمده است.
برخی شارحان خطبه غدیر، بستر اشاره به مفهوم امینان خدا (امناء الله) را چنین تحلیل کردهاند: پیامبر صلی الله علیه و آله اهل بیت علیهم السلام را عِدل قرآن و هر دو را در کنار هم دو ثِقل ارزشمند و گرانبها معرفی کرد؛ به طوری که هر کدام از دیگری خبر داده و از هم جداشدنی نیستند.
برخی شارحان خطبه غدیر در ذیل این فقره به این موضوع پرداختهاند که چرا رسول خدا صلی الله علیه و آله از عترت به اُمَنا و حکام خدا در زمین تعبیر فرموده است. در پاسخ گفته شده که این موضوع اشاره به دو اصل است: امامت اهل بیت علیهم السلام و حکومت آنان.
بستر اشاره به امینان خدا
برخی شارحان خطبه غدیر، بستر اشاره به مفهوم امینان خدا (امناء الله) در خطبه توسط پیامبر صلی الله علیه و آله را چنین تحلیل کردهاند: پیامبر صلی الله علیه و آله اهل بیت علیهم السلام را عِدل قرآن و هر دو را در کنار هم دو ثِقل ارزشمند و گرانبها معرفی کرد؛ به طوری که هر کدام از دیگری خبر داده و از هم جداشدنی نیستند.
حال در این عبارت از خطبه، علاوه بر موارد قبل که از حدیث ثقلین قابل دریافت است، با یک بیان هشداری دیگر آنها را امین خداوند و حُکام منتخب در روی زمین معرفی کرد؛ چرا که امینان و حُکام خداوند در کنار قرآن باید به علم و عصمت الهی مجهز باشند.[۱]
امناء الله در منابع روایی
اصطلاح امناء خدا در منابع روایی درباره اهل بیت علیهم السلام در موارد بسیاری استفاده شده است؛ برای نمونه:
- امیرالمؤمنین علیه السلام به کمیل فرمود: «... یَا کُمَیْلُ أُولَئِکَ أُمَنَاءُ اللَّهِ فِی خَلْقِه؛ ای کمیل! آنان امینان خدا در میان خلقش هستند».[۲]
- امام صادق علیه السلام فرمود: «… نَحْنُ أُمَنَاءُ اللَّهِ وَ نَحْنُ حُجَّةُ اللَّه...؛ ما امینان خدا بر خلقش و ما حجت خدا هستیم».[۳]
همچنین تعبیر «امناء الله» برای اهل بیت علیهم السلام در برخی منابع اهل سنت آمده است: از جمله در مقتل الحسین علیه السلام[۴] نوشته اخطب خوارزم (درگذشت: ۵۶۸) فرائد السمطین[۵] نوشته اثر ابراهیم بن محمد جوینی (درگذشت:۷۳۰ق) و ینابیع المودة[۶] نوشته سید سلیمان بن ابراهیم قُندوزی (متوفای ۱۲۹۴ق).
چرایی تعبیر به امناء الله
برخی شارحان خطبه غدیر در ذیل این فقره به این موضوع پرداختهاند که چرا رسول خدا صلی الله علیه و آله از عترت به اُمَنا و حکام خدا در زمین تعبیر فرموده است. در پاسخ گفته شده که این موضوع اشاره به دو اصل است:
- امامت اهل بیت علیهم السلام: این اصل عقلاً و شرعاً ثابت است؛ زیرا اگر امین در بیان احکام حق نبودند، خداوند بهوسیله رسولش امامت و ولایت آنان را اعلام نمیفرمود؛ چگونه معقول است خدا شخص خائن را به رسالت یا امامت برگزیند.
- حکومت اهل بیت علیهم اسلام: این اصل هم عقلاً و شرعاً ثابت است؛ چون اهل بیت از نظر امامت مورد تأیید حق هستند، پس حکومت بر بندگان خدا هم حق آنهاست؛ زیرا خداوند حکومت روی زمین را از لحاظ شرع به شخص ظالم که خائن است نداده و نخواهد داد:
لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمین؛ پیمان من ستمکاران را در بر نگیرد
(بقره:۱۳۴).[۷]
مقصود از حکومت
گفته شده که در اینجا مقصود از حکومت مورد بحث حکومت دینی است، نه حکومت عرفی که از سقیفه بنیساعده و امثال آن از مجامع عرفی محقق میگردد؛ زیرا حکومت به این معنی اختصاصی به اولیای حق ندارد، بلکه اتباع شیطان هم به حکومت – به این معنی- رسیده و میرسند. چنانکه فرعون، نمرود، معاویه، عبدالملک بن مروان و… و حتی کفار عصر حاضر به این نوع از حکومت رسیده و خواهند رسید؛ ولی این قسم از حکومت مورد رضای حق نبوده و نخواهد بود.
صورت دیگر آن است که لفظ حمل بر عموم شود و گفته شود: اوصیای رسول حکام خدا در زمین هستند؛ به این معنی که حکومت بهطور کلی حق آنها است، چه بر دنیای مردم و چه بر دین آنان. در عین حال، هیچ حاکمی غیر از عترت و کسی را که عترت تأیید نماید مورد رضای خدا نیست. پس اگر حاکمی را خود مردم معین کنند، خلاف رضای خدا عمل کردهاند و در روز قیامت در ظلم او شریک و با او محشور خواهند شد. روایات هم این مدعا را ثابت میکند.[۸]
پانویس
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۳، ص۱۴۰.
- ↑ تحف العقول، ص۱۷۱.
- ↑ بصائر الدرجات، ص۶۳.
- ↑ مقتل الحسین علیه السلام، ج۱، ص۹۹.
- ↑ فرائد السمطین، ج۲، ص۶۶.
- ↑ ینابیع المودة، ج۱، ص۷۷؛ ینابیع المودة، ج۱، ص۲۴۳؛ ینابیع المودة، ج۳، ص۳۷۶.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۳، ص۱۴۱.
- ↑ شرح تفسیر خطبه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غدیر خم، ص۲۲۷–۲۲۸.
منابع
- بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد؛ محمد بن حسن فروخ صفار قمی، تحقیق: محمد بن عباسعلی کوچهباغی، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیتالله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیهم؛ أبومحمد حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی، تحقیق: علیاکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- شرح خطبه غدیر؛ محمدرضا شریفی، اصفهان: انتشارات نورالحیات، ۱۴۴۶ق.
- شرح و تفسیر خطبه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غدیر خم؛ محمدتقی نقوی، تهران: انتشارات منیر، ۱۳۷۴ش.
- فرائد السمطین؛ ابراهیم بن محمد حموی جوینی، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت: مؤسسة المحمودی، ۱۳۹۸ق.
- مقتل الحسین علیه السلام؛ موفق بن احمد مالکی خوارزمی (اخطب خوارزم)، تحقیق: محمد سماوی، قم: أنوار الهدی، ۱۴۲۳ق.
- ینابیع المودة لذوی القربی؛ سلیمان بن ابراهیم قندوزی، قم: دار الأسوة للطباعة و النشر، ۱۴۲۲ق.