امّ هانى بنت ابى طالب و حدیث غدیر

ام هانی بنت ابوطالب

اطلاعات فردی
نام کامل	فاخته بنت ابوطالب بن عبدالمطلب بن هاشم
سرشناسی	راوی حدیث، صحابی پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، خواهر امام علی علیه السلام
تولد	مکه
وفات	مدینه؛ پس از شهادت امام علی علیه السلام (تا ایام حیات امام حسین علیه السلام)
نحوه درگذشت	طبیعی
محل دفن	مدینه (برخی منابع: بقیع)
خویشان سرشناس	ابوطالب (پدر)، فاطمه بنت اسد (مادر)، امام علی علیه السلام (برادر)، جعفر طیار و عقیل (برادران)، حسن و حسین علیهما السلام (برادرزاده‌ها)
اطلاعات علمی
استادان	پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها
شاگردان	جعده بن هبیرة، یحیی بن هبیرة، هارون بن جعده و گروهی دیگر
مذهب	شیعه
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	حمایت از اهل بیت علیهم السلام
علت شهرت	دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد، خواهر امام علی علیه السلام، راوی حدیث غدیر و حدیث ثقلین

ام هانی بنت ابوطالب با نام اصلی «فاخته» (و برخی منابع، «هند» یا «فاطمه»)، دختر حضرت ابوطالب و فاطمه بنت اسد علیهما السلام و خواهر امام علی علیه‌السلام بود. وی از تیره بنی‌هاشم و در شهر مکه دیده به جهان گشود، و در کنار پدر و مادری نیکوسیرت، تربیتی والا یافت. ابوطالب علیه السلام، پدر ام هانی، از بزرگان قریش و پشتیبان پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله بود و مادرش فاطمه بنت اسد نیز اولین زنی است که پس از حضرت خدیجه سلام الله علیها، اسلام آورد.

زندگی‌نامه

ام هانی در زمان دعوت پیامبر صلی الله علیه وآله در مکه حضور داشت و برخی مورخان، اسلام آوردن او را به سال هشتم هجری و همزمان با فتح مکه نسبت داده‌اند. اما منابع متعدد نشان می‌دهد که وی پیش از این، مسلمان بوده و شواهدی از جمله اختصاص سهمی از غنایم جنگ خیبر برای او، این ادعا را تأیید می‌کند. او در مقاطع مختلف از جمله قبل از فتح مکه نیز مسلمان دانسته شده و برخی از نویسندگان، هرگونه پیشینه شرک را درباره وی رد می‌کنند.ام هانی با هبیرة بن ابی وهب مخزومی ازدواج کرد؛ هبیرة از سرشناسان و شعرای قبیله مخزوم بود که در فتح مکه به نجران رفت و همان‌جا از دنیا رفت.

ام هانی از راویان سرشناس حدیث در دوره نخستین اسلام است. وی حدیث غدیر خم و حدیث ثقلین را روایت کرده و در منابعی مانند مسانید و صحاح سته، از او نقل حدیث شده است. افراد سرشناسی مانند جعده و یحیی (فرزندانش)، هارون (نوه‌اش) و برادرزاده‌هایش، از ام هانی حدیث روایت کرده‌اند.

وی نزد پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله جایگاه ویژه‌ای داشت و در مهم‌ترین رخدادها، به ویژه شب معراج پیامبر، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کرد. بنابر گزارش‌ها، آغاز معراج پیامبر صلی الله علیه وآله (اسراء) از خانه ام هانی بوده است، گرچه برخی مفسران آن را با ظاهر آیه نخست سوره اسراء تطبیق داده‌اند که مبدأ را مسجدالحرام ذکر می‌کند. اما به سبب منزلت خانه ام هانی یا به خاطر واقعه معراج، یکی از درهای مسجدالحرام را «باب ام هانی» نامیده‌اند.‌ام هانی نه تنها نزد رسول خدا صلی الله علیه و اله و دیگر مسلمانان محترم بود، بلکه اهل بیت علیهم السلام نیز به انتسابشان به او مباهات می‌کردند. پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود: آیا شما را راهنمایی نکنم به کسانی که از جهت عمو و عمه، بهترین مردمان هستند؟ صحابه گفتند: بله. پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود: ایشان حسن و حسین علیهما السلام هستند؛ زیرا عموی ایشان، جعفر بن ابی طالب و عمه آنان، ام هانی دختر ابوطالب است.

در فتح مکه، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در خانه ام هانی منزل گزید و به پیشنهاد او، چند نفر از قریش که پناه آورده بودند، مورد عفو پیامبر واقع شدند. پس از شهادت پیامبر صلی الله علیه وآله، ام هانی نقش مهمی در کنار اهل بیت علیهم السلام، به‌ویژه در کنار برادرش امام علی علیه السلام ایفا کرد و از مهم‌ترین شاهدان و راویان گفتگوی حضرت فاطمه سلام الله علیها و ابوبکر درباره فدک بود. همچنین نامه‌ای از حضرت علی علیه السلام به او درباره نبرد جمل و گزارش‌های او از توطئه‌های برخی اصحاب، بر اهمیت سیاسی-اجتماعی او می‌افزاید.

ام هانی در حجة الوداع همراه پیامبر صلی الله علیه وآله حضور داشت و از نخستین زنان راوی حدیث غدیر بود. گزارش‌هایی وجود دارد که وی تا پس از شهادت امام علی علیه السلام و حتی تا زمان امام حسین علیه السلام زنده بوده و گفته‌اند حضرت سیدالشهدا علیه السلام پیش از خروج از مدینه به دیدارش رفت. زمان دقیق وفات ام هانی آشکار نیست، اما مسلم است که او پس از امام علی علیه السلام زنده بوده و مدفن او را شهر مدینه یا قبرستان بقیع دانسته‌اند.

حدیث غدیر

این بانوی گرانقدر احادیثی چون حدیث ثقلین و حدیث غدیر را از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده است. او درباره واقعه غدیر می‌گوید:

رسول خدا صلی الله علیه و آله از حج بازگشت تا در غدیر خم فرود آمد. سپس برخاست و در گرمای سوزان چنین فرمود: ای مردم، هر کس من مولای او هستم پس علی علیه السلام مولای او است. خدایا، هر کس او را دوست دارد دوست بدار، و هر کس با او دشمنی کند دشمن بدار. هر کس او را زبون سازد زبون گردان، و هر کس او را یاری کند یاری کن.