اُبَی بن کعب انصاری

ابیّ بن کعب

اطلاعات فردی
نام کامل	ابیّ بن کعب انصاری خزرجی
سرشناسی	سید القرّاء
تولد	۳۰ یا ۳۱ یا ۳۲ ق
وفات	۲۱ یا ۲۲ ق
اطلاعات علمی
استادان	صحابی رسول‌الله صلی الله علیه وآله
اطلاعات فرهنگی
علت شهرت	کاتب وحی، استاد قرآن

یکی از صحابه که حدیث غدیر را نقل کرده ابیّ بن کعب انصاری خزرجی، سید القرّاء (م ۳۰ یا ۳۱ یا ۳۲ ق) است. ابوبکر جعابی در «نخب المناقب» با سند خود حدیث غدیر را از ابیّ بن کعب روایت کرده است.

اتمام حجت ابیّ بن کعب با غدیر

از نمونه‌های بارز اتمام حجت و استدلال و یادآوری‌های غدیر، مواردی است که توسط خود خداوند و معصومین علیهم السلام و اصحابشان صورت گرفته است. تمام راویانی که در طول هزار و چهارصد سال حدیث غدیر را روایت کرده‌اند نیز به گونه ای جهاد خود را در مقابله با اهل سقیفه به نمایش گذاشته‌اند.

یکی از اصحاب معصومین علیهم السلام که با غدیر اتمام حجت نموده ابی بن کعب است:

اُبَیّ بن کعب یکی از اصحاب سرشناس پیامبر صلی الله علیه و آله به عنوان اعتراض به غصب خلافت توسط ابوبکر، در اولین روز ماه مبارک رمضان - که روز جمعه بود - پس از خطبه ابوبکر در نماز جمعه به پاخاست و ضمن سخنانی گفت: ای مهاجرین و ای انصار، آیا خود را به فراموشی زده‌اید یا فراموش کرده‌اید، یا قصد تحریف دارید یا حقایق را تغییر می‌دهید یا قصد خوار کردن دارید یا عاجز شده‌اید؟! آیا نمی‌دانید که پیامبر صلی الله علیه و آله در بین ما در موقعیتی مهم قیام کرد و علی علیه السلام را برای ما منصوب کرد و فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ…».

زندگی‌نامه

اُبیّ بن کعب انصاری، مشهور به ابومنذر و ابوالطفیل، از اصحاب برجسته پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و از انصار مدینه بود که به قبیله خزرج و تیره بنی‌نجار تعلق داشت. او از معدود افرادی بود که پیش از اسلام سواد خواندن و نوشتن داشت و به عنوان یکی از احبار یهود نیز شناخته می‌شد. اُبیّ در واقعه عقبه دوم به همراه دیگر انصار با پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بیعت کرد و پس از هجرت پیامبر صلی الله علیه وآله به مدینه، در جمع کاتبان وحی و نویسندگان نامه‌ها و معاهدات پیامبر قرار گرفت.

وی در جنگ‌های مهم صدر اسلام، از جمله بدر، احد و دیگر غزوات، حضور فعال داشت و در برخی منابع آمده که در نخستین سریه پس از هجرت نیز شرکت کرده است. اُبیّ بن کعب در عقد اخوت میان مهاجران و انصار، برادر سعید بن زید یا طلحة بن عبیدالله شد. پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله، او از جمله صحابه‌ای بود که نسبت به خلافت ابوبکر اعتراض کرد و به خلافت حضرت علی علیه السلام گرایش داشت؛ در برخی روایات شیعی، او از جمله کسانی است که با ابوبکر بیعت نکرد و در خطبه‌ای به صراحت از امامت علی علیه السلام سخن گفت.

در حوزه قرآن، اُبیّ بن کعب جایگاه ویژه‌ای دارد؛ او از چهار نفری بود که در زمان پیامبر صلی الله علیه وآله قرآن را گردآوری کردند و به «سیدالقراء» یا پیشوای قاریان شهرت یافت. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله او را از برجسته‌ترین قاریان امت دانست و حتی به او فرمود خداوند امر کرده است که قرآن را بر او بخواند. قرائت اُبیّ بن کعب مورد تأیید امامان شیعه نیز بوده و برخی منابع اهل سنت او را آگاه‌ترین فرد امت در قرائت قرآن معرفی کرده‌اند. وی همچنین از جمله فقهای بزرگ مدینه بود که در زمان خود فتوا می‌داد و مورد رجوع دیگر صحابه و خلفا قرار می‌گرفت.

اُبیّ بن کعب در ماجرای صلح جابیه با عمر بن خطاب همراه بود و صلح‌نامه بیت‌المقدس را نگاشت. او در جمع‌آوری و تعلیم قرآن، تفسیر و فقه قرآنی نقش مهمی داشت و برخی منابع او را در رأس مکتب تفسیری مدینه دانسته‌اند. درباره تاریخ وفات او اختلاف است، اما بیشتر منابع سال ۲۱ یا ۲۲ هجری قمری را ذکر کرده‌اند.