حسان بن ابراهیم عنزی (ابوهاشم)

حسان بن ابراهیم عنزی

اطلاعات فردی
نام کامل	حسان بن ابراهیم بن عبدالله أبو هشام الکرمانی العنزی القاضی العبیدی الکوفی
سرشناسی	راوی حدیث و قاضی
تولد	۸۶ هـ
وفات	۱۸۲ یا ۱۸۶ هـ
اطلاعات علمی
استادان	إسماعیل بن أبی خالد، عاصم الأحول، لیث بن أبی سلیم، أبان بن تغلب، إبراهیم الصائغ و دیگران
شاگردان	حبان بن هلال، الحوضی، عبدالله العیسی و دیگران
مذهب	اهل سنت
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	روایت حدیث و قضاوت
علت شهرت	راوی صدوق که در برخی روایات دچار خطا می‌شد

حسان بن ابراهیم بن عبدالله، معروف به ابو هشام، راوی حدیث کرمانی و کوفی بود که در قرن دوم هجری می‌زیست و در طبقات راویان حدیث جایگاه متوسطی داشت. او از راویان صدوق و مورد اعتماد بوده، اما برخی از نقادان حدیث مانند ابن حجر و ابن حبان به احتمال خطا در روایت‌هایش اشاره کرده‌اند.

جایگاه راوی

حسان بن ابراهیم بن عبدالله، مشهور به ابو هشام، از راویان حدیث در قرن دوم هجری و منسوب به کرمان، عنزه، قضا و عبید و اصلاً کوفی بود. او در سال ۸۶ هجری متولد شد و در حدود سال ۱۸۲ یا ۱۸۶ هجری درگذشت و در طبقات راویان، در طبقه هشتم قرار داده شده است؛ ابن حجر او را «صدوق یخطئ» توصیف کرده است.

ابو زرعه رازی درباره او گفته است: «لا بأس به» و او را راوی قابل قبول دانسته است.

عبدالله بن احمد در «العلل» از پدرش نقل کرده که برخی احادیث حسان بن ابراهیم را بر او عرضه کرده و احمد بن حنبل بعضی از آن‌ها را منکر شمرده و به اضطراب یا نسبت‌دادن حدیث به غیر راوی صحیح آن تذکر داده است. در عین حال، حرب بن اسماعیل کرمانی نقل می‌کند که از احمد بن حنبل شنیده است که حسان را توثیق می‌کرد و می‌گفت: «لا بأس به وحدیثه حدیث أهل الصدق»، و درباره حدیث او در نهی از نماز ظهر روز جمعه در نیمروز گفته است که آن روایت به صورت مرسل از مصری نقل شده و به آن اعتنا نکرده است.

ابن حبان در «الثقات» حسان را در شمار راویان موثق آورده، اما تصریح کرده است که «ربما أخطأ»؛ یعنی گاهی دچار خطا می‌شده است.

ابن حجر در «تقریب التهذیب» او را «صدوق یخطئ» توصیف کرده است و ابن خلفون نیز وی را در کتاب «الثقات» خود در شمار راویان مورد اعتماد ذکر کرده است.

ابن عدی در «الکامل» می‌نویسد که حسان بن ابراهیم احادیث منفرد بسیاری نقل کرده و او را از اهل صدق می‌داند، هرچند در برخی موارد دچار اشتباه می‌شود، اما تعمدی در تحریف سند یا متن ندارد. او تصریح می‌کند که برخی از احادیث منکر که از حسان نقل شده، از جمله روایات او از أبان بن تغلب، ابراهیم الصائغ، لیث بن أبی سلیم و عاصم الأحول، مورد بررسی قرار گرفته و در عین حال، حسان را راوی «لا بأس به» می‌شمارد. همچنین در بحث از حدیث «مفتاح الصلاة الوضوء…» توضیح می‌دهد که حسان این حدیث را یک بار با خطا و بار دیگر به صورت صحیح نقل کرده و خطا از جانب حسان بوده است نه از جانب راویان دیگر مانند الحوضی.

با کنار هم گذاشتن اقوال رجالی، تصویری نسبتاً روشن از جایگاه حسان بن ابراهیم به دست می‌آید: بیشتر ناقدان بزرگ، از جمله احمد بن حنبل، ابن معین، ابن المدینی، ابن حبان، ابن خلفون و ذهبی، اصل صداقت و وثاقت او را پذیرفته‌اند، هرچند گروهی مانند ابن حجر، ابن حبان، نسائی، ابن عدی و العقیلی بر وجود خطا و وهم در پاره‌ای روایاتش تصریح کرده‌اند. بر این اساس، او در شمار راویان «صدوق» و «لا بأس به» قرار می‌گیرد که روایاتش در اصل پذیرفتنی است، اما نیازمند دقت در مواردی است که با روایات دیگر تعارض یا نشانه‌های اضطراب در سند یا متن دیده می‌شود.

روایت حدیث غدیر

یکی از علما و بزرگان اهل سنت که حدیث غدیر را نقل کرده حسّان بن ابراهیم عَنَزی کرمانی، ابوهاشم (م ۱۸۶ ق) است. حاکم نیشابوری در «المستدرک علی الصحیحین» حدیث غدیر را با نقل مختصر ماجرای غدیر از حسّان بن ابراهیم کرمانی نقل کرده است. احمد و ابوزُرعه و ابن معین و ابن عدی و ذهبی و ابن حجر: او را توثیق کرده و از او تعریف کرده‌اند.