حسن بن ظریف بن ناصح کوفی
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | حسن بن ظریف بن ناصح کوفی |
| سرشناسی | راوی معتبر حدیث |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ظریف بن ناصح (پدر) • حماد بن عیسی • ابن ابی عمیر |
| شاگردان | عبدالله بن جعفر حمیری • سعد بن عبدالله اشعری قمی |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات فرهنگی | |
| زمینه فعالیت | راوی حدیث |
| علت شهرت | صحابی دو امام معصوم |
حسن بن ظریف بن ناصِح کوفی از راویان معتبر و امامی شیعه در قرن سوم هجری که در منابع رجالی شیعه به وثاقت و اعتبار حدیثی او تصریح کرده است.
حسن بن ظریف از اصحاب امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام برشمرده شده است. اثر او به نام نوادر توسط بسیاری از علمای امامیه روایت شده است.
اسناد مکاتبات او با امام حسن عسکری علیه السلام نشاندهنده جایگاه ویژه وی در میان اصحاب ائمه علیهم السلام برشمرده شده است.
از جمله اینکه او طی نامهای از امام حسن عسکری علیه السلام پرسید که معنای این جمله در خطبه غدیر چیست: «هرکس من مولای اویم، پس علی مولای اوست». امام در پاسخ فرمود: مقصود حضرت آن بود که او را عَلَم و علامتی قرار دهد که هنگام اختلاف حزب خداوند با آن شناخته شود.
جایگاه و ویژگیها
ابومحمد حسن بن ظریف بن ناصح کوفی یکی راویان حدیث شیعی در قرون اولیه است که نامش در کتابهای معتبر رجالی شیعه، مانند رجال نجاشی و رجال طوسی، ذکر شده است.[۱] در آثار رجالی، نام وی بهصورتهای مختلفی نظیر «الحسن بن ظریف»[۲] یا «الحسن بن ظریف بن ناصح کوفی»[۳] معرفی شده و اسناد شماری از روایات معتبر شیعه منسوب به اوست.
شیخ طوسی وی را در شمار اصحاب امام هادی علیه السلام دانسته و اسناد مکاتبات او با امام حسن عسکری علیه السلام نیز وجود دارد که نشاندهنده جایگاه ویژه وی در میان اصحاب ائمه است.[۴]
از نظر اعتقادی، براساس قرائن متعدد از جمله ذکر نام او در کتابهای خاص راویان امامی و همچنین نوع مضامین روایات و مکاتبات، حسن بن ظریف از راویان امامی مطمئن برشمرده شده است. نجاشی بهصراحت بر وثاقت او تأکید نموده[۵] و علامه حلی نام او را در بخش معتبر کتاب رجال خود آورده است.[۶] همچنین روایت فقیهان بزرگ امامیه از او، مانند عبدالله بن جعفر حمیری و سعد بن عبدالله، گواهی دیگری بر اعتبار مذهبی و علمی وی محسوب شده است.[۷]
آثار
یکی از دستاوردهای علمی مهم حسن بن ظریف، تألیف کتاب «نوادر» دانسته شده که از سوی نجاشی نام برده شده و مورد استفاده بسیاری از راویان قرار گرفته است.[۸] روایت کتاب نوادر توسط شاگردان برجسته او، همچون محمد بن علی بن محبوب، بیانگر جایگاه و تأثیر علمی اثر وی دانسته شده است. پدر او، ظریف بن ناصح، نیز از راویان مورد وثوق بوده و آثار علمی متعددی بر جای گذاشته که فرزندش آنها را روایت نموده است.[۹]
زندگی، استادان و شاگردان
به نقل از منابع، حسن بن ظریف بن ناصح کوفی اهل کوفه و ساکن بغداد بوده است.[۱۰] اگرچه تاریخ دقیق ولادت حسن بن ظریف مشخص نیست، بر اساس بررسی اسناد روایات و ارتباط وی با معاصرانی چون حماد بن عیسی[۱۱] و حسین بن علوان،[۱۲] گفته شده که وی اواخر عمر امام رضا علیه السلام و اوایل امامت امام حسن عسکری علیه السلام را درک کرده و با چهار امام معصوم همدوره بوده است.
حسن بن ظریف از استادانی همچون پدرش، حماد بن عیسی و ابن ابیعمیر روایت کرده[۱۳] و شاگردانی نظیر عبدالله بن جعفر حمیری و سعد بن عبدالله اشعری قمی از وی حدیث نقل کردهاند.[۱۴]
نامه به امام حسن عسکری علیه السلام
حسن بن ظریف بن حماد کوفی از جمله اشخاص مرتبط با غدیر خوانده شده و این ارتباط از سؤالی که از امام حسن عسکری(ع) درباره قسمتی از خطبه غدیر پرسیده برداشت شده است. سؤال او درباره غدیر بسیار دقیق دانسته شده و پاسخ امام نیز در شرایط تقیه نشان از اهمیت موضوع و لزوم پاسخ دارد.
حسن بن ظریف طی نامهای از امام حسن عسکری علیه السلام پرسید که معنای سخن پیامبر صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام چیست که فرمود: «مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا عَلِیٌّ مَولاهُ؛ هرکس من مولای اویم، پس علی مولای اوست». امام عسکری علیه السلام در پاسخ نامه چنین مرقوم فرمود: مقصود حضرت آن بود که او را عَلَم و علامتی قرار دهد که هنگام اختلاف حزب خداوند با آن شناخته شود.[۱۵]
گفته شده که هم سؤال حسن بن ظریف از حساسترین قسمتهای خطبه غدیر بوده و هم جواب کوتاهِ امام علیه السلام پرچم و عَلَم غدیر را در امواجِ اختلافاتِ فِرَق اسلامی برای شیعه برافراشته کرده است.[۱۶]
پانویس
- ↑ رجال النجاشی، ص۶۱، ش۱۴۰؛ رجال الطوسی، ص۳۸۵، ش۵۶۷۴.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۸۵، ش۵۶۷۴.
- ↑ رجال النجاشی، ص۶۱، ش۱۴۰.
- ↑ آیت الله بروجردی نیز او را از طبقه هفتم راویان برشمرده است. الموسوعة الرجالیه، ج۴، ص۱۰۴ و ج۷، ص۲۴۰
- ↑ رجال النجاشی، ص۶۱، ش۱۴۰.
- ↑ خلاصة الأقوال، ص۱۰۷، ش۳۸.
- ↑ جامع الرواة، ج۱، ص۲۰۴.
- ↑ رجال النجاشی، ص۶۱، ش۱۴۰
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۰۹.
- ↑ جامع الرواة، ج۱، ص۲۰۴.
- ↑ قرب الإسناد، ص۳۰۵، ح۱۱۹۶.
- ↑ رجال النجاشی، ص۸، ش۵.
- ↑ المحاسن، ج۲، ص۴۲۰، ح۱۹۵.
- ↑ قرب الإسناد، ص۵۱، ح۱۶۴
- ↑ اثبات الهداة، ج۳، ص۱۴۵، ح۶۰۶.
- ↑ تبلیغ غدیر در سیره معصومین علیهم السلام، ص۴۷.
منابع
- إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات؛ محمد بن حسن حر عاملی، تحقیق: علاءالدین اعلمی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۵ق. * تبلیغ غدیر در سیره معصومین علیهم السلام؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۹۱ش.
- جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد؛ محمد بن علی اردبیلی، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال؛ حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلی)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، بیجا: مؤسسة نشر الفقاهة، بیتا.
- رجال الطوسی؛ محمد بن حسن طوسی، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۳ش.
- رجال النجاشی؛ احمد بن علی نجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۸ق.
- قرب الاسناد؛ عبدالله بن جعفر حمیری، قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
- المحاسن؛ احمد بن محمد بن خالد برقی، تحقیق: سید جلالالدین محدث ارموی، قم: دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ق.