حکم بن ابان عدنی

حکم بن أبان العدنی

اطلاعات فردی
نام کامل	الحَکَم بن أبان العدنی
سرشناسی	أبو عیسی؛ محدث و عابد یمنی
تولد	حدود ۸۰ هجری قمری
وفات	۱۵۴ هجری قمری
خویشان سرشناس	ابراهیم بن الحکم بن أبان، پسر
اطلاعات علمی
استادان	إدریس بن سنان ابن بنت وهب بن منبه (فق)، وسالم بن عبدالله بن عمر و…
شاگردان	إبراهیم بن أعین الشیبانی، و پسرش إبراهیم بن الحکم بن أبان، وإسماعیل بن علیة
مذهب	اهل سنت
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	راوی حدیث، قضاوت (به نقل برخی منابع)
علت شهرت	محدث «ثقة صاحب سنّة» نزد ذهبی؛ «صدوق عابد، وله أوهام»

حَکَم بن أبان العَدَنی، ابو عیسی، از محدثان اهل سنت، اهل یمن در سده دوم هجری قمری بود که با نسبت‌های «العدنی»، «المدنی» و «الیمنی» شناخته می‌شود و اقامتگاه اصلی او یمن، به‌ویژه عدن، گزارش شده است. او حدود سال ۸۰ هجری قمری متولد شد و در سال ۱۵۴ هجری، و به روایتی ۱۵۵ هجری قمری، در حالی که حدود هفتاد و چند سال داشت، از دنیا رفت و در طبقه ششم راویان نزد ابن حجر طبقه‌بندی شده است. او پدر ابراهیم بن حکم بن أبان است که روایات زیادی را از پدرش نقل کرده و به سبب ضعف ابراهیم، بخشی از انتقادات به روایات حکم، به این مسیر روایی بازمی‌گردد.

جایگاه علمی

اکثر رجالیان بزرگ، حکم بن أبان را موثق و صاحب سنت دانسته‌اند. ابن حجر او را در «تقریب التهذیب» «صدوق، عابد، و دارای اوهام» معرفی کرده است. ذهبی در «الکاشف» تعبیر «ثقة صاحب سنة» را درباره او به کار برده و عَجلی نیز همین توصیف را تکرار کرده و در کنار آن، به عبادت ویژه او اشاره نموده است. ابو زرعه رازی در «الجرح والتعدیل» او را «صالح» دانسته است. ابن خلفون، توثیق او را از ابن نمیر، علی بن مدینی و احمد بن حنبل نقل کرده است. ابن حبان در «الثقات» نام او را ثبت کرده و توضیح داده است که اصل راوی موثق است و منکرات بیشتر از طریق فرزندش ابراهیم – که ضعیف است – وارد شده است. نسائی و یحیی بن معین نیز او را «ثقة» شمرده‌اند. محمد بن سعد، ابن نمیر و دیگران نیز در مجموع، بر پذیرش روایت او دلالت دارند.

چهره عبادی و زاهدانه حکم بن أبان در نقل‌های رجالی اهل سنت برجسته است. عَجلی روایت می‌کند که او وقتی چشمان مردم به خواب می‌رفت، تا زانو در آب دریا می‌ایستاد و تا صبح به یاد خدا مشغول می‌شد و می‌گفت: «همراه ماهیان و جانوران دریا خدا را یاد می‌کنیم تا صبح». سفیان بن عیینه می‌گوید: «به عدن آمدم و در میان مردم، کسی را مانند حکم بن أبان ندیدم»، و در نقل دیگری – به واسطه علی بن مدینی – تأکید می‌کند که در عدن، او را بر سر دیگران برتر یافته است.قاضی یمن، یوسف بن یعقوب، نیز در وصف او گفته است: «او سرور اهل یمن است؛ شب‌ها نماز می‌گزارد و هرگاه خواب بر او غلبه می‌کرد، به دریا می‌رفت و در میان آب، همراه جانوران دریا تسبیح می‌گفت».

در کنار این مطالب، برخی نقدها نیز درباره او گزارش شده است. عبدالله بن مبارک – به نقل سفیان بن عبد الملک – گفته است که درباره حکم بن أبان، ایوب بن سوید و حسام بن مصک، باید احتیاط کرد و «ارم بهؤلاء» (از آنان دوری کن) را به کار برده است. ابن خزیمه در «صحیحه» می‌نویسد که اهل معرفت حدیث، در حجیت خبر او سخن گفته‌اند. ابن عدی نیز در ترجمه حسین بن عیسی، ضعف را به حکم بن أبان نسبت داده و گفته است شاید اشکال از او باشد نه از حسین بن عیسی. ابو احمد در «الکامل» – بر اساس نقلی که در «الإعلام بسنته» آمده – حکم را ضعیف دانسته است. با جمع این اقوال، بسیاری از محققان معاصر، او را در مجموع «صدوق حسن الحدیث» با وجود اوهام و انتقاداتی محدود دانسته‌اند.

روایت حدیث غدیر

یکی از بزرگان اهل سنت که حدیث غدیر را نقل کرده حَکَم بن آبان عدنی، ابوعیسی (م ۱۵۴ یا ۱۵۵ ق) است. حاکم نیشابوری در «المستدرک علی الصحیحین» حدیث غدیر را در ماجرای یمن و شکایت از حضرت، از حَکَم بن آبان نقل کرده‌اند. ذهبی و ابن حجر عسقلانی: او را توثیق کرده و از عبادت او تعریف کرده‌اند.