رفاعة بن عبدالمنذر انصاری

رفاعة بن عبد المنذر بن زنبر بن زید بن أمیّة بن زید بن مالک بن عوف بن عمرو بن عوف بن مالک بن أوس أبو لبابة الأنصاری، صحابی پیامبر اسلام و راوی حدیث غدیر و جانشین ایشان در مدینه در برخی غزوات بود که به دلیل خیانت در غزوه بنی قریظه، خود را به ستون مسجد پیامبر صلی الله علیه وآله بست و پس از توبه، آیات قرآن در شأن او نازل شد. او تا دوران خلافت امام علی علیه السلام زندگی کرد و احادیثی نیز از او نقل شده است.

رفاعة بن عبدالمنذر انصاری

اطلاعات فردی
نام کامل	بشیر بن عبدالمنذر بن رفاعه
سرشناسی	ابو لبابه انصاری
وفات	بین سال‌های ۳۵ تا ۵۰ ق
خویشان سرشناس	مبشر بن عبدالمنذر (برادر)، رفاعه بن عبدالمنذر (برادر)
اطلاعات علمی
استادان	پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله
مذهب	اسلام اهل سنت (با توجه به منابع تاریخی)
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	حضور در غزوات مختلف، جانشینی پیامبر صلی الله علیه وآله در مدینه
علت شهرت	ماجرای خیانت در غزوه بنی قریظه و توبه مشهور او و ستون توبه در مسجدالنبی صلی الله علیه وآله

روایت حدیث غدیر

ابن عقده در «حدیث الولایة» و جعابی در «نخب المناقب» و منصور رازی در «کتاب الغدیر» حدیث غدیر را از رفاعة بن عبدالمنذر انصاری نقل کرده‌اند.

جایگاه راوی

ابو لبابه الأنصاری، مشهور به بشیر یا گاه رفاعه بن عبد المنذر، از صحابه پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله بود که پس از هجرت رسول خدا به مدینه و مشاهده معجزات آن حضرت، به دین اسلام گروید. وی از خاندان بنی عمرو بن عوف از قبیله اوس بود و لقب «ابو لبابه» به سبب داشتن دختری به نام لبابه به او داده شد.

در مسیر حیاتش، ابو لبابه در بسیاری از غزوات پیامبر حضور داشت، اما در سه غزوه بدر، سویق و بنی قینقاع، به عنوان جانشین رسول خدا صلی الله علیه وآله در مدینه مأموریت داشت و مسئولیت حفظ و اداره امور این شهر بر عهده او بود. در جنگ فتح مکه نیز وی پرچمدار قبیله خود بود و در سایر جنگ‌ها در رکاب پیامبر صلی الله علیه وآله حضور می‌یافت. در منابع تاریخی آمده است که تاریخ وفات او میان حدود سال‌های ۳۵ تا ۵۰ هجری اختلاف دارد و برخی منابع بیان کرده‌اند که وی پیش از قتل عثمان یا در زمان خلافت امام علی علیه السلام درگذشته است.

ابو لبابه چند برادر داشت که از آنان، مبشر بن عبد المنذر در غزوه بدر به شهادت رسید و رفاعه بن عبد المنذر در غزوه احد شهید شد. در برخی منابع اشتباهی میان آنان و خود ابو لبابه به وجود آمده که بحثی رایج در تاریخ اسلامی است.

یکی از مشهورترین و در عین حال تلخ‌ترین رخدادهای زندگی ابو لبابه، ماجرای خیانت او در غزوه بنی قریظه بود. در آن هنگام، بنی قریظه پس از شکست مشرکان در جنگ احزاب به محاصره پیامبر صلی الله علیه وآله درآمدند. ابو لبابه فرمانده بود و کسانی از یهودیان بنی قریظه خواستند او را نزد پیامبر صلی الله علیه وآله بفرستند تا میانجی‌گری کند. او پاسخ مثبت داد اما با اشاره‌ای به گلوی خود فهماند که اگر تسلیم شوند، کشته خواهند شد؛ این اشاره موجب شد تا آن‌ها از تسلیم شدن به پیامبرصلی الله علیه وآله منصرف شوند و همین اقدام، خیانتی به‌شمار آمد.

پس از این حادثه، ابو لبابه دچار عذاب وجدان شد و برای توبه خود را به ستون‌هایی از مسجد پیامبر صلی الله علیه وآله بست و قسم خورد تا زمانی که خداوند توبه‌اش را نپذیرد، خود را آزاد نکند. این حال قریب پانزده روز به طول انجامید، در این مدت دخترش به او در امر وضو و غذا خوردن کمک می‌کرد. پس از قبول توبه او توسط خدا و پیامبرصلی الله علیه وآله، یکی از ستون‌های مسجد به نام ستون توبه یا ستون ابولبابه مشهور گشت. معجزه توبه او در قرآن در سوره انفال آیه ۲۷ و سوره توبه آیه ۱۰۲ نازل شد که در شأن اعتراف به گناه و پذیرش توبه حکایت می‌کند. پیامبرصلی الله علیه وآله نیز شخصاً او را از زنجیر آزاد کرد و ابو لبابه بخشی از دارایی خود را به مکه و صدقه اختصاص داد.

برخی مورخین گزارش کرده‌اند که چون حضرت زهرا سلام الله علیها خبر پذیرش توبه ابولبابه را شنید به مسجد رفت و خواست او را از ستون باز کند اما وی مانع شد و گفت: من قسم خورده‌ام که کسی جز رسول خدا صلی الله علیه وآله مرا باز نکند. چون پیامبر آمد و طناب را باز کرد فرمود: «انما فاطمة بضعة منی» «همانا فاطمه پاره تن من است.»حلبی در ادامه نقل این سخن از پیامبرصلی الله علیه وآله افزوده است که ظاهر این سخن آن است که پیامبر به رهاسازی ابولبابه توسط فاطمه راضی بوده است. (و ظاهر هذا أنه رضی اللّه عنه کان یبرّ بإطلاق سیدتنا فاطمة رضی اللّه عنها له).

بر اساس احادیث معتبر، ابو لبابه تا دوران خلافت امام علی علیه السلام زندگی کرد و روایت‌های مختلفی از او در منابع حدیثی چون بخاری، مسلم، ابو داود و ابن ماجه نقل شده است که شخصیت برجسته و مورد احترام او را در میان صحابه نشان می‌دهد.