روضة الواعظین (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمد بن حسن بن علی بن احمد فتال نیشابوری |
| مذهب | شیعه |
| زبان | عربی |
| تحقیق یا تدوین | سید محمد مهدی خرسان |
| موضوع | اخلاق و اعتقادات |
| تعداد جلد | ۲ ج |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | الشریف الرضی |
| محل نشر | قم |
| سال نشر | ۱۳۷۵ ش |
| نوع چاپ | دوم |
| قطع | وزیری |
| نسخه الکترونیکی | کتابخانه قائمیه |
رَوضَةُ الْواعِظین وَ بَصیرَةُ الْمُتَّعِظین نوشته محمد بن حسن فتال نیشابوری (متوفای ۵۰۸ق)، یکی از منابع معتبر شیعه در قرن پنجم قمری، اثری در زمینه زندگانی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهل بیت علیهم السلام، اصول عقاید، اخلاق و فضائل معصومین است که در ۹۶ مجلس تنظیم شده، که مورد توجه و استناد علما قرار داشته است. این کتاب یکی از منابع اصلی بحارالانوار محسوب میشود.
نویسنده
محمد بن حسن بن علی بن احمد فتال نیشابوری، معروف به ابنفتال، یکی از عالمان برجسته شیعه در قرن پنجم و ششم هجری قمری است. او در نیشابور به دنیا آمد و در سال ۵۰۸ هجری قمری به شهادت رسید. ابنفتال بهعنوان یک فقیه، محدث، مفسر و واعظ شناخته میشود و آثارش تأثیر زیادی بر ادبیات دینی و تاریخ شیعه داشته است.
ابنفتال از خانوادهای علمی و مذهبی برخاسته بود. پدرش حسن بن علی نیشابوری و برخی دیگر از بزرگان علم و ادب نیز از اجداد او بودند. او تحصیلات خود را تحت نظر استادانی چون شیخ طوسی و سید مرتضی گذراند و شاگردانی همچون ابن شهرآشوب مازندرانی تربیت کرد.
ابنفتال با نطق خوش و بیان شیوا، در وعظ و خطابه سرآمد بود و توانست تأثیر زیادی بر جامعه دینی زمان خود بگذارد. او با مواعظ خود به ترویج آموزههای دینی پرداخت و در برابر دشمنان مذهب شیعه ایستادگی کرد؛ سرانجام در سال ۵۰۸ هجری قمری به دست ابوالمحاسن عبدالرزاق شهاب الاسلام، رئیس نیشابور و وزیر سلطان سنجر، بهدلیل اعتقادات شیعهاش مورد آزار قرار گرفت و در نهایت بهشهادت رسید.
تألیفات[۱]
- «روضة الواعظین و بصیرة المتعظین»،
- «التنویر فی معانی التفسیر»،
- «مونس الحزین»
محتوای کتاب
این کتاب در ۹۶ مجلس (فصل) تنظیم شده و هر مجلس به موضوعی اخلاقی، اعتقادی یا تاریخی اختصاص یافته است. ساختار و محتوای کتاب به شرح زیر است:
- توحید و اصول اعتقادی: مجالس ابتدایی کتاب به بحث درباره توحید، صفات الهی، نبوت، امامت و معاد اختصاص دارد و مبانی اعتقادی شیعه را با استناد به آیات و روایات تبیین میکند.
- اخلاق و آداب اسلامی: بخش قابل توجهی از کتاب به فضایل اخلاقی، آداب معاشرت، اهمیت تقوا، صداقت، صبر، شکرگزاری، توکل، زهد، پرهیز از گناه، توبه و نصیحتهای اخلاقی پیامبرصلی الله علیه وآله و اهل بیت علیهم السلام اختصاص یافته است.
- تاریخ و سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهل بیتعلیهم السلام: در مجالس متعدد، زندگانی، فضائل، معجزات، مصائب و کرامات اهل بیت علیهم السلام بیان شده است.
- ذکر مصائب و مناقب اهل بیت علیهم السلام: بخش مهمی از کتاب به ذکر مصائب، شهادتها و مناقب اهل بیت علیهم السلام به ویژه واقعه عاشورا و مصائب امام حسین علیه السلام و اهل بیت ایشان اختصاص دارد.
- موعظه و پندهای اخلاقی: در هر مجلس، نویسنده با استناد به قرآن و روایات، مخاطب را به عبرتآموزی، تهذیب نفس، دوری از دنیاطلبی، آمادگی برای مرگ و آخرت و انجام اعمال صالح فرا میخواند.
- فضائل و معجزات معصومین علیهم السلام: در مجالس مختلف، فضائل و کرامات اهل بیت علیهم السلام و اهمیت محبت و ولایت آنان بیان شده است.
- آداب و سنن اسلامی: در بخشهایی از کتاب، آداب دعا، نماز، روزه، انفاق، صله رحم، عیادت بیماران، احترام به والدین و سایر سنتهای دینی مورد توجه قرار گرفته است.
نقل متن کامل خطبه غدیر[۲]
درباره نقل کامل خطبه غدیر در کتاب روضة الواعظین چنین گفته شده است:[۳] متن مفصل و کامل خطبه غدیر در نُه کتاب از مدارک معتبر شیعه، که در دست میباشند و بهچاپ هم رسیده، با اسناد متصل نقل شده است. روایاتِ این نُه کتاب به سه طریق منتهی میشود. یکی از این سه طریق روایت امام باقر علیه السلام است که با اسناد معتبر در کتاب روضة الواعظین تألیف ابنفتّال نیشابوری نقل شده است.[۴] خطبه غدیر به روایت روضة الواعظین در بسیاری از موارد با کتاب التحصین مشابهت دارد و در موارد خاصی با سایر نُسَخ فرق دارد.
فهرست مطالب
جلد یک
- هویة الکتاب
- اشارة
- المقدمه:
- حیاة المؤلف والتعریف بالکتاب
- اشارة
- التعریف به فی المعاجم وثناء الشیوخ علیه
- أساتذته وتلامیذه
- شهادته رحمه الله
- مؤلفاته
- هذا الکتاب
- تحقیق الکتاب
- ترجمة الکتاب إلی اللغة الفارسیة
- أُسلوب ومراحل التحقیق
- روضه الواعظین المجلد الأوّل
- اشارة
- مجلس فی ماهیة العقول وفضلها (۱)
- باب الکلام فی ماهیة العلوم وفضلها
- باب الکلام فی النظر وما یؤدی الیه
- باب الکلام فی فساد التقلید
- باب الکلام فی صفات الله تعالی
- [فی کلامه تعالی]
- باب الکلام فی خلق الأفعال والقضاء والقدر
- باب الکلام فیما ورد من الأخبار فی معنی العدل والتوحید
- فصل: فی القضاء والقدر
- باب فی فضل التوحید
- مجلس فی العجائب آلتی تدل علی عظمة الله تعالی
- مجلس فی النبوات
- باب الکلام فی مبعث نبیّنا محمد صلی الله علیه و آله و سلّم
- باب الکلام فی معراج النبی صلی الله علیه و آله و سلّم
- باب ما ورد من معجزات النبی
- مجلس فی مولد النبی صلی الله علیه وسلم
- مجلس فی ذکر وفاة سیدنا ومولانا صلی الله علیه و آله و سلّم
- فصل فی ذکر وصف النبی صلی الله علیه و آله و سلّم
- مجلس فی ذکر مولد أمیر المؤمنین علی
- مجلس فی ذکر إسلام أمیر المؤمنین علیه السّلام
- مجلس فی ذکر الإمامة وإمامة علیّ ابن أبی طالب وأولاده
- مجلس فی ذکر فضائل أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب
- مجلس فی ذکر وفاة أمیر المؤمنین علیه السلام
- مجلس فی ذکر ما یدلّ علی إیمان أبی طالب وفاطمه بنت اسد
- مجلس فی ذکر مولد سیدة النساء فاطمة الزهراء صلوات الله علیها
- مجلس فی ذکر تزویج فاطمة
- خطبة النبی لما أراد تزویج فاطمة من علی علیه السلام
- مجلس فی ذکر مناقب فاطمة علیهاالسلام
- مجلس فی ذکر وفاة فاطمة علیها السلام
- مجلس فی ذکر ولادة السبطین الحسن والحسین علیهما السّلام
- مجلس فی ذکر إمامة السبطین ومناقبهما علیهما السّلام
- مجلس فی ذکر وفاة الحسن بن علی علیه السّلام
- اشارة
- فی دفنه علیه السّلام
- مجلس فی ذکر مقتل الحسین علیه السّلام
- اشارة
- فی هلاک معاویة وأخذ البیعة لیزید لعنه الله
- فی بعث مسلم بن عقیل إلی الکوفة
- فی خروج الإمام الحسین علیه السلام إلی العراق
- وصول خبر مقتل مسلم إلی الحسین علیه السّلام
- قدوم الحرّ
- محاورة بین الحسین وعلی الأکبر علیهما السّلام
- قدوم جیش عمر بن سعد إلی کربلاء
- مقتل علیّ الأکبر علیه السّلام
- مقتل القاسم علیه السّلام
- [مقتل عبدالله الرضیع علیه السّلام]
- [مصرع الحسین علیه السّلام
- [رجوع السبایا إلی المدینة]
- [فی فضل زیارته علیه السّلام]
- مجلس فی ذکر إمامة أبی محمد علی بن الحسین زین العابدین ومناقبه، ویُکنّی علیه السلام بأبی الحسن أیضاً
- مجلس فی ذکر إمامة أبی جعفر محمّد بن علی الباقر
- مجلس فی ذکر أبی عبدالله جعفر بن محمّد وإمامته ومناقبه علیه السّلام
- مجلس فی ذکر إمامة أبی الحسن موسی بن جعفر ومناقبه علیه السّلام
- اشارة
- فصل فی ذکر وفاتها علیه السّلام
- فی فضیلة زیارته علیه السّلام
- مجلس فی ذکر إمامة أبی الحسن علیّ بن موسی الرضا ومناقبه علیه السّلام
- اشارة
- فی النصّ علی إمامته علیه السّلام
- من معاجزه علیه السّلام
- الإمام علیه السلام وولایة العهد
- خروجه علیه السّلام لصلاة العید
- فی هلاک ذی الریاستین
- بعض أحواله علیه السّلام
- فصل فی ذکر وفاته علیه السّلام
- مجلس فی ذکر إمامة أبی جعفر (۱) محمد بن علی ومناقبه
- مجلس فی ذکر إمامة أبی الحسن علی بن محمّد علیهما السّلام ومناقبه
- مجلس فی ذکر إمامة أبی محمد الحسن بن علیّ العسکری علیهما السّلام ومناقبه
- مجلس فی ذکر ما روی فی نرجس أمّ القائم علیه السلام
- فهرس الموضوعات
جلد دو
- هویة الکتاب
- اشارة
- مجلس فی ذکر ولادة القائم صاحب الزمان علیه الصلاة والسلام
- مجلس فی ذکر إمامة صاحب الزمان ومناقبه (علیه السّلام)
- مجلس فی مناقب آل محمد (علیهم السّلام)
- مجلس فی ذکر سبب إسلام سلمان الفارسی (رضی الله عنه)
- مجلس فی ذکر سبب إسلام أبی ذر (رحمه الله علیه)
- مجلس فی ذکر فضائل أصحابه رضی الله عنهم
- مجلس فی ذکر مناقب أصحاب الأئمة وفضائل الشیعة والأبدال
- مجلس فی ذکر فضائل الشیعة
- مجلس فی ذکر فضائل أُمّة محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)
- مجلس فی ذکر الطهارة وثوابها
- مجلس فی ذکر الآداب وأشیاء شتّی
- فصل فی ذکر فضائل الأذان
- مجلس فی ذکر فضائل الصلاة
- مجلس فی ذکر فضائل صلاة اللیل
- مجلس فی ذکر الصلاة علی النبی (صلی الله علیه و آله و سلم)
- مجلس فی ذکر الدعا فی حوائج المؤمنین
- مجلس فی ذکر یوم الجمعة ولیلتها وفضل الجماعة
- مجلس فی ذکر فضل المساجد
- مجلس فی ذکر فضل شهر رمضان
- مجلس فی ذکر لیلة القدر وفضل الصیام
- مجلس فی ذکر الأیام العشر من ذی الحجة
- مجلس فی ذکر العیدین
- مجلس فی ذکر الزکاة
- مجلس فی ذکر فضائل الحج وأحکام تارکیه
- مجلس فی ذکر فضائل الجهاد والحث علیه
- مجلس فی ذکر الامر بالمعروف والنهی عن المنکر
- مجلس فی ذکر وجوب بر الوالدین وما یلزم الولد من حقوقهما
- فصل فی ذکر حق الولد علی الوالد
- مجلس فی ذکر الحثّ علی اصطناع المعروف وأداء الامانة
- فصل فی ذکر وجوب أداء الأمانة
- مجلس فی ذکر الحثّ علی النکاح وفضله
- مجلس فی ذکر الخلق والحلم وکظم الغیظ
- فصل فی ذکر کظم الغیظ
- مجلس فی ذکر حسن التواضع وذم التکبر
- مجلس فی ذکر حسن الجود والسخاء وذم البخل
- مجلس فی ذکر حقوق الإخوان والأقرباء والجار
- مجلس فی فضل الذکر والذاکرین والمذکّرین
- مجلس فی ذکر الأوقات وما یتعلّق بها
- مجلس فی فضل رجب المرجب
- مجلس فی ذکر فضل شعبان
- مجلس فی ذکر فضائل مکة حماها الله تعالی
- مجلس فی ذکر فضل المدینة وبیت المقدس والکوفة
- فصل فی ذکر فضل کربلاء وفضل التربة
- مجلس فی ذکر صفة خلق الإنسان
- مجلس فی ذکر معرفة القلب
- مجلس فی ذکر محبة الله والحب فی الله والبغض فی الله
- مجلس فی الحثّ علی مخالفة النفس والهوی
- مجلس فی ذکر فضل الصبر
- مجلس فی ذکر النصیحة والحسد
- مجلس فی ذکر التوکل
- مجلس فی ذکر المال والولد
- مجلس فی الزهد والتقوی
- مجلس فی ذکر الدنیا
- مجلس فی ذکر الحُزن والبکاء من خشیة الله
- مجلس فی ذکر فضل الفقر والقوت وما أشبه ذلک
- مجلس فی ذکر إفشاء السلام
- مجلس فی ذکر الحیاء
- مجلس فی ذکر قتل النفس والزنی
- مجلس فی ذکر الخمر والربا
- مجلس فی ذکر وبال الظلم
- مجلس فی ذکر حفظ اللسان والصدق والاشتغال عن عیوب الناس
- مجلس فی ذکر الرضا والشکر الله تعالی
- مجلس فی ذکر ایذان الشیب والخضاب وقبح التصابی
- مجلس فی ذکر التوبة
- مجلس فی ذکر الوصیة
- مجلس فی ذکر أشراط الساعة
- مجلس فی ذکر الموت والروح
- مجلس فی ذکر القبر
- مجلس فی ذکر القیامة والصراط ونصب الموازین
- مجلس فی ذکر الشفاعة و الحوض
- مجلس فی ذکر الرجاء وسعة رحمة الله تعالی
- مجلس فی ذکر الجنّة وکیفیتها
- مجلس فی ذکر جهنم وکیفیتها
- الفهارسُ الفنیة
- اشارة
- فهرس الآیات
- فهرس الأحادیث
- فهرس الأشعار
- فهرس المصادر
- فهرس الموضوعات
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- ترجمه روضة الواعظین؛ محمد بن حسن فتال نیشابوری؛ ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، ۱۳۶۶ش.
- چهارده قرن با غدیر (اتمام حجتها، بحثهای علمی، مناظرات، میراث مکتوب، شعر و ادب، یادگارها و یادبودها)؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۷۹ش.
- دانشنامه غدیر؛ محمدرضا شریفی، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۹۸ش.
- روضة الواعظین و بصیرة المتعظین؛ محمد بن حسن فتال نیشابوری، تحقیق: محمدمهدی خرسان، قم: منشورات الرضی، ۱۳۷۵ش.