زید بن علی بن الحسین
زید بن علی بن حسین (علیهالسلام)[۱] فرزند امام سجاد (علیهالسلام)، امام چهارم شیعیان، از سادات بنی هاشم[۲] و از بزرگان آنها در فضل، فهم، علم، زهد، ورع، شجاعت[۳]، دینداری و کرامت بهشمار میرفت.[۴] وی به دلیل ارتباط عمیق با قرآن، لقب «حلیف القرآن» داشت و همچنین به «زید الازیاد» و «شهید» ملقب بود.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام |
| سرشناسی | زید شهید |
| تولد | ۷۵، ۷۸ و ۸۰ ق |
| وفات | ۱۲۰ یا ۱۲۲ ق |
| نحوه درگذشت | شهادت |
| محل دفن | کوفه |
| خویشان سرشناس | امام صادق علیه السلام |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | امام سجاد، امام باقر، امام صادق علیهم السلام |
| شاگردان | عیسی، محمد و یحیی (فرزندان زید)؛ ابوخالد کابلی؛ |
| تالیفات | المجموع فی الفقه به روایت ابوخالد واسطی |
| مذهب | امامی |
| اطلاعات فرهنگی | |
| علت شهرت | قیام بر علیه بنی امیه |
اتمام حجت با غدیر[۵]
یکی از اصحاب معصومین علیهم السلام که با غدیر اتمام حجت نموده زید بن علی بن الحسین است: نزد زید بن علی بن الحسین علیه السلام کلام پیامبر صلی الله علیه و آله ذکر شد که فرموده: «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ». زید گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله او را به عنوان علامتی منصوب فرمود که حزب خداوند هنگام اختلاف شناخته شوند.[۶]
زندگینامه
زید در مدینه به دنیا آمد و مادرش کنیزی شایسته و بانجابت بود[۷]. او چهار فرزند از امام سجاد داشت که زید یکی از آنها بود، به همراه عمر، علی و خدیجه. زید دارای چند همسر و کنیز بود و از فرزندانش میتوان به یحیی، حسین، عیسی و محمد اشاره کرد.[۸]
تاریخ دقیق تولد زید مشخص نیست و سالهای ۷۵، ۷۸ و ۸۰ هجری قمری برای تولد او ذکر شده است. مشهور این است که وی حدود ۴۲ سال عمر کرده و در سال ۱۲۰ یا ۱۲۲ هجری قمری به شهادت رسید. شهادتش در کوفه و در جریان قیامی علیه حاکم جائر اموی، هشام بن عبدالملک، رخ داد[۹].
زید از شاگردان برجسته امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) بود و در علم و معرفت به درجهای رسید که امام صادق درباره او فرموده بود: «کان عارفاً و کان عالماً و کان صدوقاً»[۱۰]. او در مناظرات علمی و فقهی بسیار توانا بود و حتی دانشمندانی مانند ابوحمزه ثمالی و ابوخالد واسطی برای کسب دانش به محضر او مراجعه میکردند.[۱۱] زید در فصاحت، بلاغت، خطابت و شعر نیز مهارت داشت. همچنین وی در تفسیر قرآن صاحب نظر بود و قرائت خاصی داشت که به آن «قرائت خاصه» گفته میشد.
زید به منظور خونخواهی امام حسین (علیهالسلام) و یارانش و برای امر به معروف و نهی از منکر، علیه حکومت بنیامیه قیام کرد و در این راه به شهادت رسید. این قیام با اجازه و رضایت امام عصر او، امام صادق (علیهالسلام)، انجام شده بود. زید هرگز ادعای امامت نداشت و در روایات به صراحت به امامت ائمه اثنی عشر (علیهمالسلام) اعتراف کرده است[۱۲]. شیخ مفید نیز بیان کرده که زید به مقام و امامت برادر و برادرزادهاش اعتراف داشت[۱۳] و قیامش برای اصلاح امور بود.
زید مردی بلند قامت، زیبا، با چهرهای سفید و سیمایی جذاب بود. چشمان درشت، ابروان نزدیک به هم، ریش انبوه، سینه پهن و چهارشانه داشت و موی سر و محاسنش سیاه با چند موی سپید در گونهها بود.[۱۴] او مورد احترام خاص ائمه معصومین علیهم السلام بود و به دلیل تقوا و عبادت زیاد، به «دائمالصلاة» معروف بود.
به زید بن علی تألیفات متعددی نسبت داده شده است که مهمترین آنها مجموع فقهی و حدیثی اوست که توسط ابوخالد عمرو بن خالد واسطی جمعآوری و توسط عبدالعزیز بن اسحاق بغدادی تدوین شده است. این کتاب از نخستین آثار فقهی اسلامی بهشمار میرود.
پانویس
- ↑ الغدیر جلد5 صفحه129
- ↑ وکان زید أحد سادات بنی هاشم فضلا وفهما، خرج أیّام هشام الأحول ابن عبدالله، فقتل وصلب ستّ سنین، وقیل: حرق وذریء فی الفرات، لعن الله ظالمیه. المجدی فی أنساب الطالبیین - العمری جلد: 1 صفحه: 353
- ↑ وکانَ زیدُ بنُ علیِّ بن الحسینِ عینَ إِخوتهِ بعدَ أَبی جعفرٍ علیه السلام وأفضلَهم، وکانَ عابداً وَرِعاً فقیهاً سخیّاً شجاعاً، وظهرَ بالسّیفِ یَأْمرُ بالمعروفِ وینهی عنِ المنکرِ ویَطالبُ بثاراتِ الحسینِ علیه السلام. الإرشاد - جلد: 2 صفحه: 171
- ↑ الغدیر جلد5 صفحه129
- ↑ چهارده قرن با غدیر: ص ۱۰۶. اسرار غدیر: ص ۲۹۳.
- ↑ اثبات الهداة: ج ۲ ص ۳۴ ح ۱۴۱.
- ↑ السید عبد الکریم بن طاووس فی فرحة الغری قال قال صفی الدین محمد بن معد الموسوی (رأیت) فی بعض الکتب القدیمة الحدیثیة حدثنا ابن عقدة عن حسن بن عبد الرحمن عن حسین بن علی الأزدی عن أبیه عن الولید بن عبد الرحمن عن الثمالی قال کنت أزور علی بن الحسین علیهما السلام فی کل سنة مرة فی وقت الحج فأتیته سنة من ذاک وإذا علی فخذیه صبی (إلی أن قال ثم قال ألا أحدثک بحدیث ابنی هذا بینا أنا لیلة ساجد وراکع إذ ذهب بی النوم فی بعض حالاتی فرأیت کأنی فی الجنة وکان رسولالله صلی الله علیه وآله وعلیا وفاطمة والحسن والحسین صلوات الله علیهم قد زوجونی جاریة من حور العین فواقعتها فاغتسلت عند سدرة المنتهی وولیتوهاتف بی یهتف لیهنئک زید لیهنئک زید لیهنئک زید فاستیقظت فأصبت جنابة فقمت فتطهرت للصلاة وصلیت صلاة الفجر فدق الباب وقیل لی علی الباب رجل یطلبک فخرجت فإذا أنا برجل معه جاریة ملفوفة کمها علی یده مخمرة بخمار فقلت حاجتک فقال أردت علی بن بن الحسین قلت أنا علی بن الحسین قال أنا رسول المختار ابن أبی عبیدة الثقفی یقرئک السلام ویقول وقعت هذه الجاریة فی ناحیتنا فاشتریتها بستمائة دینار فهذه ستمائة دینار فاستعن بها علی دهرک ودفع إلی کتابا فأدخلت الرجل والجاریة وکتبت له جواب کتابه وبیت الرجل ثم قلت للجاریة ما اسمک قالت حوراء فهیؤوها لی و بت بها عروسا فعلقت بهذا الغلام فسمیته زیدا. جامع أحادیث الشیعة - جلد: 21 صفحه: 69
- ↑ أعیان الشیعة - جلد: 7 صفحه: 107
- ↑ ولد سنة 57 کما اخطب خوارزم أو 78 کما عن روایة أبی داود واستشهد یوم الاثنین وفی روایة المقاتل یوم الجمعة للیلتین خلتا من صفر سنة 120 وله 42 سنة کما فی الارشاد والمحکی عن مصعب الزبیری والزبیر بن بکار أو 121 کما عن الواقدی وروایة المقاتل وکما فی الریاض فی عمدة الطالب روی أنه قتل فی النصف من صفر سنة 121 وفیه عن ابن خرداد انه قتل وهو ابن 48 سنة وعن محمد بن إسحاق بن موسی انه قتل علی رأس 120 سنة وشهر و 15 یوما وقال ابن الأثیر قتل سنة 121 وقیل سنة 122 أقول وکلها لا تنطبق علی أن یکون عمره 42 أو 48 بل 44 أو 45 أو 46 أو 47 الا القول بأنه ولد سنة 78 واستشهد سنة 120 فیکون عمره 42. أعیان الشیعة - جلد: 7 صفحه: 107
- ↑ حَدَّثَنِی نَصْرُ بْنُ الصَّبَّاحِ، قَالَ حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیُّ، قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ، قَالَ أَخْبَرَنِی فُضَیْلٌ الرَّسَّانُ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَعْدَ مَا قُتِلَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ، فَأُدْخِلْتُ بَیْتاً جَوْفَ بَیْتٍ فَقَالَ لِی یَا فُضَیْلُ قُتِلَ عَمِّی زَیْدٌ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ، قَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ أَمَا إِنَّهُ کَانَ مُؤْمِناً وَ کَانَ عَارِفاً وَ کَانَ عَالِماً وَ کَانَ صَدُوقاً، أَمَا إِنَّهُ لَوْ ظَفِرَ لَوَفَی، أَمَا إِنَّهُ لَوْ مَلَکَ لَعَرَفَ کَیْفَ یَضَعُهَا… رجال الکشی - إختیار معرفة الرجال؛ صفحه 285
- ↑ زید الشهید، موسوی المقرم، عبدالرزاق، صفحه۱۵–۱۶.
- ↑ باب (ما جاء عن الرضا علیه السلام فی زید بن علی علیه السلام): حدثنا أحمد بن یحیی المکتب قال: اخبرنا محمد بن یحیی الصولی قال: حدثنا محمد بن یزید النحوی قال: حدثنی ابن أبی عبدون عن أبیه قال: لما حمل زید بن موسی بن جعفر الی المأمون وقد کان خرج بالبصره واحرق دور ولد العباس وهب المأمون جرمه لاخیه علی بن موسی الرضا علیهما السلام وقال له: یا أبا الحسن لئن خرج اخوک وفعل ما فعل لقد خرج قبله زید بن علی فقتل ولولا مکانک منی لقتلته فلیس ما اتاه بصغیر فقال الرضا علیه السلام: یا أمیر المؤمنین لا تقس اخی زیدا الی زید بن علی فانه کان من علماء آل محمد غضب لله عز وجل فجاهد اعداءه حتی قتل فی سبیله ولقد حدثنی أبی موسی بن جعفر علیهما السلام انه سمع اباه جعفر بن محمد بن علی علیهم السلام یقول: رحمالله عمی زیدا انه دعا الی الرضا من آل محمد ولو ظفر لوفی بما دعا إلیه ولقد استشارنی فی خروجه فقلت له: یا عم ان رضیت ان تکون المقتول المصلوب بالکناسه فشانک فلما ولی قال جعفر بن محمد: ویل لمن سمع واعیته فلم یجبه. عیون أخبار الرضا علیه السلام جلد: 2 صفحه: 225
- ↑ عن محمد بن مسلم قال: دخلت علی زید بن علی علیه السلام فقلت: إن قوما یزعمون أنک صاحب هذا الامر قال: لا ولکنی من العترة قلت: فمن یلی هذا الامر بعدکم؟ قال: سبعة من الخلفاء والمهدی منهم. قال ابن مسلم: ثم دخلت علی الباقر محمد بن علی علیه السلام فأخبرته بذلک، فقال: صدق أخی زید صدق أخی زید، سیلی هذا الامر بعدی سبعة من الاوصیاء والمهدی منهم ثم بکی علیه السلام وقال: کأنی به وقد صلب فی الکناسة یا ابن مسلم، حدثنی، أبی، عن أبیه الحسین قال: وضع رسولالله صلی الله علیه وآله یده علی کتفی، وقال: یا حسین یخرج من صلبک رجل یقال له زید یقتل مظلوما إذا کان یوم القیامة حشر وأصحابه إلی الجنة. عن عبدالله بن العلا قال: قلت لزید بن علی علیه السلام ما تقول فی الشیخین؟ قال: ألعنهما قلت: فأنت صاحبالامر؟ قال: لا ولکنی من العترة قلت: فإلی من تأمرنا؟ قال: علیک بصاحب الشعر وأشار إلی الصادق جعفر بن محمد علیه السلام. بحار الأنوار - ط مؤسسةالوفاء - جلد: 46 صفحه: 200
- ↑ زید الشهید، موسوی المقرم، عبدالرزاق، ص۱۳.