علت نامگذاری به غدیر خم
از مجموع معانى كه در فرهنگ هاى عربى براى «غدير» و «خم» ذكر كرده اند مى توان تعريف زير را به دست آورد:
غدير
آبگير و محل پست طبيعى زمين است كه آب باران يا سيل در آن جمع مى شود و معمولاً آب آن تا فصل گرما نمى ماند.
جمع كلمه «غدير» به چهار صورت مى آيد: غُدُر، غُدْر، أغدُرَة، غُدْران.[۱]
درباره علت نامگذارى «آبگير» به «غدير» - كه صفت مشبّهه است - دو جهت ذكر كرده اند:
الف) به معناى اسم مفعول از ماده «مغادرة» يعنى رفتن و باقى گذاشتن است، و منظور آن است كه سيل آبگير را پر مى كند و آن را با آبش رها مى كند و مى رود.
ب) به معناى اسم فاعل از ماده «غدر» يعنى حيله است، و منظور آن است كه آبگير با آب فراوانى كه دارد واردين را مى ترساند و هنگام شدت احتياج آبش تمام مى شود. اين معنى را زبيدى در تأييد شعر كميت، قوى دانسته است.[۲]
خم
ياقوت در معجم البلدان از زمخشری نقل كرده كه «خم» نام مرد رنگرزى بوده، كه آبگير بين مكه و مدينه به او نسبت داده شده است.
سپس از صاحب مشارق نقل مى كند كه گفته است: «خم اسم مجموعه درختانى در آنجاست و در آن آبگيرى است كه به خم نسبت داده مى شود».[۳]
همين جهتِ نامگذارى غدير به «غدير خمّ» را در كلام بكرى مى بينيم كه مى گويد: «غدير خم در سه مايلى جحفه است. در اين آبگیر چشمه اى مى ريزد و اطراف آن درختان بسيار و در هم پيچيده است و اين همان مجموعه درختانى است كه به آن خمّ مى گويند».[۴]