فرمانروای آسمانها و زمینها
فرمانروای آسمانها و زمینها از جمله عباراتی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله با آن خداوند را در خطبه غدیر توصیف کرده است: وَ جَبّارُ الْارَضينَ وَ السَّماواتِ؛ فرمانروای زمینها و آسمانها. در این عبارت، کلمه «جبّار» مبالغه از «جبر» دانسته شده و اصل جبر اصلاحنمودن چیزی با زور و فشار دانسته شده است.
بر این اساس ترجمه عبارت به این صورت آورده شده است: خداوند جبار زمینها و آسمانها است؛ یعنی ذات حق، از راه قهر و غلبه، امر آسمانها و زمینها را اصلاح کرده است؛ هم از لحاظ ایجاد آنها و هم از لحاظ مخلوقی که در آنها آفریده است.
مفهومی در خطبه غدیر
فرمانروای آسمانها و زمینها از جمله عباراتی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله با آن خداوند را در خطبه غدیر توصیف کرده است: وَ جَبّارُ الْارَضينَ وَ السَّماواتِ؛ فرمانروای زمینها و آسمانها.
در این عبارت، کلمه «جبّار» مبالغه از «جبر» دانسته شده و اصل جبر اصلاحنمودن چیزی با زور و فشار است. راغب اصفهانی، لغوی و ادیب در قرن چهارم قمری، در کتاب مفردات الفاظ القرآن میگوید: معنای اصل جبر اصلاحنمودن چیزی با زور و فشار است. سپس ادامه میدهد: گاهی جبر فقط بهمعنای اصطلاح استعمال میشود، مانند قول علی علیه السلام که میگوید: جابِرُ کُلِّ کَسیرٍ وَ یا مُسَهِّلُ کُلِّ عَسیرٍ؛ ای اصلاحکننده هر شکستهشده و ای تسهیلکننده هر سختی و گاهی بهمعنی «قهر» بهکار میرود؛ مانند این گفتار حضرتش: لا جَبْرَ وَ لا تَفْویضَ؛ نه قهر و نه واگذاری.[۱]
معنای ارضین و السماوات
برخی محققان برای دریافت معنای این عبارت در خطبه غدیر به معنای عبارات «ارضین» و «السماوات» پرداختهاند: کلمه «ارضین» جمع «ارض» و کلمه «السماوات» جمع «سماء» است.
بر این اساس ترجمه عبارت به این صورت است: خداوند جبار زمینها و آسمانها است؛ یعنی ذات حق، از راه قهر و غلبه، امر آسمانها و زمینها را اصلاح کرده است؛ هم از لحاظ ایجاد آنها و هم از لحاظ مخلوقی که در آنها آفریده است. او هر چیزی را در جای خود و بر اساس مصلحت ایجاد کرده، بهگونهای که در نظام آفرینش نقصی از نظر خلقت مشاهده نمیشود و هیچ مخلوقی هم قدرت سرپیچی از فرمان او را ندارد. پس همه مطیع فرمان او هستند. این نکته از نظر تکوینی است و نه از نظر تشریعی؛ زیرا در امور تشریعی بشر مختار است و میتواند معصیت کند.[۲]
پانویس
منابع
- شرح و تفسیر خطبه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غدیر خم؛ محمدتقی نقوی، تهران: انتشارات منیر، ۱۳۷۴ش.
- مفردات ألفاظ القرآن؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، بیروت: دار الشامیة، ۱۴۱۲ق.