فرهنگنامه غدیر
غدير هم اعتقاد ماست، و هم حديث و تاريخ ما، و هم اسناد و رجال ما، و هم مسائل فرهنگى ما، يعنى كتابشناسى، ادبيات، دعا، زيارت، عيد، جشن و شيوه هاى تبليغى. پس غدير خزانه عظيمى است كه از هر زاويه آن چشمه اى مى جوشد و گوارايى از زلال معرفت را بر جان و دل ما جارى مى نمايد.
با اين ابعاد گسترده، غدير در پايان چهاردهمين قرن خود انتظار گامى ديگر دارد، تا اين معارف را جدا از هم و با ترتيبى روح نواز تقديم تشنگانش نمايد؛ كه فرهنگنامه حاضر به عنوان نمونه اى از اين گام علمى تدوين گرديده است.
گستره مفهوم غدير
نماد اصلى غدير جمله «مَن كُنتُ مَولاهُ فَعَلِىٌّ مَولاهُ» است، كه خطابه يک ساعته و واقعه سه روزه و داستان يک ماهه پشتوانه آن است. سابقه اين وقايع، بيست و سه سال زحمت پيامبرصلى الله عليه وآله و گذشته شش هزار ساله انبياء عليهم السلام است. نتيجه مى گيريم كه غدير پرچم بلند خداوند در زمين است، كه ابعاد مختلفى از اعتقاد ما در آن نهفته است؛ كما اينكه حضور آيات قرآن در واقعه غدير نشان از ابعاد گسترده اعتقادى اين ماجرا دارد.
خلاصه واقعه غدير اعلان «ولايت ائمه عليهم السلام» است، اما پيامبرصلى الله عليه وآله در اين ماجرا همه آنچه از اسلام مانده را ترسيم فرمود، و ره توشه لازم را براى مسير طولانى بشر تا قيامت پيش بينى كرد و مسائل متعددى از معارف اسلام و پايه هاى اعتقادى را مطرح نمود.
با در نظر گرفتن اينكه پيامبر و اميرالمؤمنين و حضرت زهرا و يازده امام معصوم عليهم السلام پيش تازان تبليغ غديرند و به ما هم اين دستور را داده اند؛ اكنون يک فرهنگنامه جامع لازم است تا همه اطلاعات در اين باره را در اختيار غديريان بگذارد. آنچه پيش روى شماست تحقق اين نياز اهل غدير در پانزدهمين قرن آن است، كه به فضاى علمى شيعه تقديم مى گردد.
طرح فرهنگنامه موضوعى غدير
طراحى فرهنگنامه اى كه پيام غدير را در قالب موضوعات جداگانه اعتقادى و تاريخى و حديثى و غير آن به دست مخاطبان برساند، در اطاعت از فرمان مُبلِّغ اعظم غدير پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله است. آن حضرت براى رساندن اين عظيم ترين پيام آسمانى اعلان عمومى داد و آن را بر همه واجب نمود و ادامه اين وظيفه عمومى را تا قيامت اعلام كردند و فرمودند: «فَليُبَلِّغِ الحاضِرُ الغائِبَ وَ الوالِدُ الوَلَدَ اِلى يَومِ القيامَةِ»: «بايد هر حاضرى به غايب و هر پدرى به فرزند تا روز قيامت برساند».
اين دستور ما را موظف مى كند تا از انواع شيوه هاى معقول براى تسهيل در پيام رسانى غدير استفاده كنيم، و از هيچ تلاشى در اين زمينه كوتاهى ننماييم. اين فرهنگنامه موضوعى به عنوان يكى از راه های در نظر گرفته شده كه مخاطبين بسيارى را به سوى غدير جذب مى كند، و دسترسى آنان به معارف غدير را آسان مى نمايد و سرعت مى بخشد.
مسير آماده سازى فرهنگنامه
مطالعات مفصل و مشورت با كارشناسان، اولين گام براى تدوين فرهنگنامه غدير بود. بر اين اساس شيوه هاى تألیف در فرهنگنامه هاى مختلف جهان مورد بررسى قرار گرفت. از سوى ديگر نيازهاى مخاطبين غدير و شرايط فكرى متفاوت در انواع مخاطبين آن كارشناسى شد. آنگاه با توجه به اينكه مخاطبين غدير به صور مختلفى به اين پايه معارفى ورود پيدا مى كنند، فرهنگنامه موضوعى با شيوه حاضر تدوين گرديد.
اساس اين فكر آن بود كه عدهاى از مخاطبين سراغ تاريخ غدير و تاريخچه هزار و چهارصد ساله آن مى آيند؛ و با مطالعه داستان هاى اتفاق افتاده در واقعه غدير، نتايج فكرى لازم را از آن استنتاج مى نمايند. گروهى به ابحاث سندى و متنى غدير براى مقابله با مخالفان نياز دارند. گروهى ديگرى احساس نياز به ابعاد اعتقادى و نتايج فكرى غدير مى نمايند. اشخاصى هم هستند كه مايل به گشت و گذار در حاشيه غدير مانند عيد و جشن آن، نظم و نثر متعلق به آن، كتابشناسى، دعاها و زيارات مربوط به آن و نظير اين مسائل هستند.
بر اين اساس قبل از هر اقدامى، موضوعات مربوط به غدير به چهار گروه اصلى تقسيم شد:
۱ . تاريخ غدير.
۲ . حديث غدير.
۳ . اعتقادات غدير.
۴ . مسائل فرهنگى غدير.
نتايج و فوايد فرهنگنامه
ايده كلى در طرح فرهنگنامه غدير بر اساس ورود و دستيابى به يک مطلب از دريچه هاى مختلف است، كه ابعاد و فوايد اين طرح را از چند نگاه مى توان ارزيابى كرد:
الف.وقتى كاربر مطلبى را اجمالاً مى داند ولى جايگاه آن را در غدير نمى داند، با استخراج چند واژه از آن مطلب، با جستجوى الفبايى آن در فرهنگنامه به آن دسترسى پيدا مى كند. اگر به نتيجه نرسيد از واژه هاى ديگرى آن را جستجو مى كند.
ب .در جستجوى يک واژه اگر يكى از مشتقات مورد نظر آن به نتيجه نرسيد، از طريق مشتقات ديگر آن را جستجو را ادامه مى دهد.
ج .وقتى كاربر از طريق يک واژه به هدف خود دست پيدا مى كند، از مطالبى آن واژه هاى جديدى را استخراج مى كند و با جستجوى جديد به مطالب جديدى دست پيدا مى كند.
د .وقتى كاربر از طريق واژه اى به مطالبى مى رسد با مطالعه آن مى تواند سؤالاتى مطرح كند، و بر اساس آنها واژه هايى را آماده كند و طبق آنها جستجو را ادامه دهد.
ه .با اين فرهنگنامه ورود به غدير با واژه هاى احتمالى ممكن مى شود كه از طرف كاربر پيشنهاد مى شود، حتى اگر در نگاه اول ارتباط آن با غدير معلوم نباشد. بنابراين اگر كسى هيچ سابقه اى با واقعه غدير ندارد تا واژه نزديكى براى جستجو درباره آن پيدا كند و يا با فن واژه يابى آشنايى ندارد، مى تواند واژه بدون ارتباطى را در نظر بگيرد و سپس در فرهنگنامه آن را جستجو كند، تا شايد مطلبى راجع به غدير در آن پيدا كند.
و .كارهاى آمارى دقيق درباره غدير و حتى غير غدير يكى از نتايج اين فرهنگنامه است. همه موضوعات مرتبط با غدير در اين فرهنگنامه در اختيار كاربر گذاشته شده است. بر اساس آنها مى توان دسته بندى هاى جديدى آماده كرد و آمارهاى جديدى به دست آورد، و دريچه هاى جديدى به سوى معارف غدير باز كرد.
منابع فرهنگنامه
از آنجا كه جناب حجة الاسلام و المسلمين استاد حاج شيخ محمد باقر انصارى دامت افاضاته، طى بيش از بيست سال تحقيق درباره غدير، تأليفات متعدد در جوانب مختلف آن داشته اند، و كتاب هاى ايشان در ابعاد مختلف موضوع غدير شامل و جامع و طبق ادبيات روز است، و همه آنها مستند بوده و آدرس هر مطلبى در ذيل آن آمده است، فرهنگنامه مى توانست مسير طولانى كه براى تحقيق در پيش داشت بر سر اين سفره آماده بسيار سريع طى كند. لذا با پيشنهاد و اجازه و نظارت مستقيم ايشان بر كار فرهنگنامه، كه از دير زمانى جزء دغدغه ها و آرزوهاى ايشان نيز بوده، منبع اصلى اين تدوين و تأليف را كتاب هاى ايشان قرار داديم، كه مطالب ديگرى از مؤلفين ديگر نيز در ادامه كار افزوده خواهد شد. بر اين اساس آدرس كتاب هاى ايشان به اضافه منبع اصلى در ذيل هر مطلب آمده است.
مجموعه تأليفات ايشان درباره غدير كه در اين فرهنگنامه مورد استفاده قرار گرفته، و جامع همه مطالب مربوط به غدير اضافه بر تحليل هاى لازم است، ده كتاب به ترتيب الفبايى زير است:
۱ . اسرار غدير
۲ . اولين ميراث مكتوب غدير
۳ . تبليغ غدير در سيره معصومين عليهم السلام
۴ . چهارده قرن با غدير
۵ . ژرفاى غدير
۶ . سخنرانى استثنائى غدير
۷ . خطابه غدير در آينه اسناد
۸ . غدير در قرآن، قرآن در غدير (۳ جلد)
۹ . غدير كجاست؟
۱۰ . واقعه قرآنى غدير
روش نگارش فرهنگنامه
شيوه تدوين و تأليف فرهنگنامه غدير بر اساس پنج اصل زير تنظيم شده است:
۱ .همه مطالب تحت چهار عنوان اصلى - كه چهار قسمت فرهنگنامه را تشكيل مى دهد - تقسيم شده است.
قسمت اول: تاريخ غدير كه شامل وقايع قبل از مراسم غدير به عنوان مقدمه آن، و وقايع سه روزه سرزمين غدير، و وقايع بعد از آن در طول چهارده قرن، به ضميمه جغرافياى غدير است.
قسمت دوم: حديث غدير شامل مباحث سندى و رجالى و نيز مسائل مربوط به متن نسخه ها و منابع مربوط به غدير مى شود.
قسمت سوم: اعتقادات غدير كه شامل نتايج اعتقادى برگرفته از غدير در ابعاد مختلف معارفى است.
قسمت چهارم: مسائل فرهنگى غدير كه شامل كتابشناسى، ادبيات، دعا و زيارات، عيد و جشن غدير و شيوه هاى تبليغ است.
۲ . مطالب هر يک از اين عناوين چهارگانه به طور مستقل به صورت الفبايى بر اساس موضوعات چينش شده، كه با اتمام هر يک در عنوان بعدى بار ديگر از حرف «الف» شروع شده و تا پايان حروف ادامه يافته است. بنابراين كاربر محترم قبل از آغاز جستجو بايد دقت كند كه موضوع در واژه مورد نظر او از كداميک از عناوين چهارگانه اصلى است، تا در همان محدوده جستجو نمايد. در نتيجه يک واژه ممكن است در هر چهار عنوان در جاى خود به ترتيب حروف الفبا تكرار شده باشد.
۳ . در هر واژه مطالب زير مجموعه آن هم به ترتيب الفبا چينش شده اند. در مواردى كه عنوان فرعى نيز زير مجموعه داشته، باز هم عناوين جزئىتر براى تفكيک مطالب به كار رفته، كه هر يک با قلم خاص و علامت دائره تفكيک شده است.
۴ . مى توان ادعا كرد هر مطبى درباره غدير يافت شود تحت يكى از اين موضوعات چهارگانه قرار مى گيرد و خارج از اينها نيست. البته فروع هر يک از اين موضوعات و شاخه هاى فرعى تر آنها مى تواند تقسيمات مختلفى داشته باشد، كه با الفبايى نمودن و ورود واژه اى به مطالب اين مشكل حل شده و نيازى به تقسيمات آن احساس نمى شود.
۵ . با توجه به آنچه ذكر شد مخاطبِ اين فرهنگنامه بايد مطمئن باشد كه آنچه در برخورد ابتدايى به عنوان سؤال و نقد به ذهن مى رسد، طى مراحل مفصل و طولانى مورد بحث قرار گرفته و هر اندازه از آن صلاح بوده حل گرديده و به كار گرفته شده است. بنابر اين اگر مواردى در شيوه اين فرهنگنامه استفاده نشده از روى غفلت نبوده، بلكه با در نظر گرفتن جهات تأليفىِ آن صلاح دانسته نشده است.
۶ . اين فرهنگنامه يک كار پايان يافته نيست؛ بلكه هم شيوه آن قابليت بهينه سازى دارد، و هم محتواى آن قابل افزايش است. بنابراين متواضعانه پذيراى پيشنهادات درباره سبک فرهنگنامه و نيز مطالب جديد براى افزودن به محتواى آن هستيم، كه البته مطالب رسيده بعد از كارشناسى اعمال و اضافه خواهد شد.