سند حدیث غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

۱٬۵۵۷ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۵ فوریهٔ ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
=== سندِ حديث غدير<ref>عبقات الانوار(مير حامدحسين) : مجلدات حديث غدير (۱۰ جلد): ج ۷ - ۱. نفحات الازهار فى خلاصة عبقات الانوار (سيد على ميلانى) : ج ۶ و ۷. خلاصه عبقات الانوار، حديث غدير (مرتضى نادرى) : ص ۴۹  - ۷۱۹. چكيده عبقات الانوار، حديث غدير (محمدرضا شريفى) : ص ۳۱ - ۳۰۰.</ref><ref>  در چند مورد نيز از اين كتاب ‏ها استفاده شده است: الغدير فى مصادر الفريقين (قطيفى) : ص ۵۱  -۵۳۰. حديث ولايت در روايت صحابه (طلوعى گوگانى): كل كتاب. غدير خم (دشتى) : ص۴۹ - ۷۱. بر ساحل غدير: ص۱۴۳ - ۱۹۲. چهارده قرن با غدير: ص ۱۵۳،۱۴۳،۱۴۰،۱۳۶،۱۳۵،۱۲۵،۱۲۱،۱۲۰،۷۶. اسرار غدير: ص ۲۸۰،۱۲۱،۱۱۱،۱۰۷،۱۰۵،۱۰۴. هزار و يك نكته درباره غدير و فضائل اميرالمؤمنين على‏ عليه السلام: ص ۵۳۱  - ۵۳۶ . غدير در آئينه كتاب.</ref>===
== سندِ حديث غدير<ref>عبقات الانوار(مير حامدحسين) : مجلدات حديث غدير (۱۰ جلد): ج ۷ - ۱. نفحات الازهار فى خلاصة عبقات الانوار (سيد على ميلانى) : ج ۶ و ۷. خلاصه عبقات الانوار، حديث غدير (مرتضى نادرى) : ص ۴۹  - ۷۱۹. چكيده عبقات الانوار، حديث غدير (محمدرضا شريفى) : ص ۳۱ - ۳۰۰.</ref><ref>  در چند مورد نيز از اين كتاب ‏ها استفاده شده است: الغدير فى مصادر الفريقين (قطيفى) : ص ۵۱  -۵۳۰. حديث ولايت در روايت صحابه (طلوعى گوگانى): كل كتاب. غدير خم (دشتى) : ص۴۹ - ۷۱. بر ساحل غدير: ص۱۴۳ - ۱۹۲. چهارده قرن با غدير: ص ۱۵۳،۱۴۳،۱۴۰،۱۳۶،۱۳۵،۱۲۵،۱۲۱،۱۲۰،۷۶. اسرار غدير: ص ۲۸۰،۱۲۱،۱۱۱،۱۰۷،۱۰۵،۱۰۴. هزار و يك نكته درباره غدير و فضائل اميرالمؤمنين على‏ عليه السلام: ص ۵۳۱  - ۵۳۶ . غدير در آئينه كتاب.</ref>==
از جمله موضوعاتى كه درباره غدير بايد مورد تحقيق و تأليف قرار گيرد و با وجود تحقيقات ارزشمند باز هم جاى كنكاش دارد، تحقيق در مورد سند [[حدیث غدیر]] و بحث‏ هاى رجالى است.
از جمله موضوعاتى كه درباره غدير بايد مورد تحقيق و تأليف قرار گيرد و با وجود تحقيقات ارزشمند باز هم جاى كنكاش دارد، تحقيق در مورد سند [[حدیث غدیر]] و بحث‏ هاى رجالى است.


تذكر: در اين جا در مورد سند حديث غدير، تحقيق مفصل و جامعى آورده مى ‏شود. ولى چون مطالب اين موضوع سلسله‏ وار و به هم متصل است، عناوين اين واژه -  (يعنى سند حديث غدير ) استثنائاً به شكل الفبايى نيامده، بلكه روند بحث سندى در آن حفظ شده است.
تذكر: در اين جا در مورد سند حديث غدير، تحقيق مفصل و جامعى آورده مى ‏شود. ولى چون مطالب اين موضوع سلسله‏ وار و به هم متصل است، عناوين اين واژه -  (يعنى سند حديث غدير ) استثنائاً به شكل الفبايى نيامده، بلكه روند بحث سندى در آن حفظ شده است.


1.  ابعاد تحقيق در سند حديث غدير
=== ابعاد تحقيق در سند حديث غدير ===
  سند حديث غدير را از چند بُعد مى توان بررسى كرد:
 
==== ۱. جمع ‏آورى اسناد ====
از اوايل قرن دوم هجرى كه تدوين معارف دينى به طوررسمی آزاد اعلام شد، تبليغ غدير نيز شكلى تازه به خود گرفت و كم كم از شكل [[فرهنگ غدیر در تاریخ|روایت]] به صورت [[تألیف]] در آمد.
 
در اواسط قرن دوم اولين تأليف مستقل درباره غدير را مى‏ بينيم كه از فراهيدى است. در ادامه اين راه كتاب‏ هاى مختلفى به صورت مستقل يا ضمنى در موضوع غدير تدوين شد.
 
ابوالمعالى جوينى از قرن پنجم مى‏ گويد: در بغداد در دست صحافى كتابى ديدم كه بر جلد آن نوشته بود:
 
«جلد بيست و هشتم از اسناد حديث مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلَاهُ، و بعد از اين جلد بيست و نهم خواهد بود»!! همچنين [[ابن کثیر|ابن‏ کثیر دمشقی]] مى‏ گويد:
 
«كتابى در دو جلد ضخيم ديدم كه محمد بن جرير طبرى احاديث غدير خم را در آن جمع‏ آورى كرده بود!»<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۲۳۵. احقاق الحق: ج ۲ ص ۴۸۶.</ref>


  سند حديث غدير را از چند بُعد مى توان بررسى كرد:
آن چه در اين مرحله مشهود است اينكه اكثر كتب، مربوط به اسناد و رجال خطبه است و هدف اول مؤلفين استحكام اصل مطلب بوده است.


=== 1. جمع ‏آورى اسناد ===
آنان كه جو خاص فرهنگى را به خوبى لمس مى ‏كردند در مرحله اول دست به كار محكم‏ كارى در اسناد و حفظ متون شدند تا نسل‏ هاى آينده مدارک لازم براى تحقيق و مو شكافى و بحث و بررسى داشته باشند.
از اوايل قرن دوم هجرى كه تدوين معارف دينى به طوررسمی آزاد اعلام شد، تبليغ غدير نيز شكلى تازه به خود گرفت و كم كم از شكل روايت به صورت تأليف در آمد. در اواسط قرن دوم اولين تأليف مستقل درباره غدير را مى‏ بينيم كه از فراهيدى است. در ادامه اين راه كتاب‏ هاى مختلفى به صورت مستقل يا ضمنى در موضوع غدير تدوين شد.


ابوالمعالى جوينى از قرن پنجم مى‏ گويد: در بغداد در دست صحافى كتابى ديدم كه بر جلد آن نوشته بود: «جلد بيست و هشتم از اسناد حديث من كنت مولاه فعلى مولاه، و بعد از اين جلد بيست و نهم خواهد بود» !! همچنين ابن‏ كثير دمشقى مى‏ گويد: «كتابى در دو جلد ضخيم ديدم كه محمد بن جرير طبرى احاديث غدير خم را در آن جمع‏ آورى كرده بود!»<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۲۳۵. احقاق الحق: ج ۲ ص ۴۸۶.</ref>
اين دوران در طول قرن دوم تا پنجم اوج خاص داشته و حق آن به خوبى ادا شده است.


آن چه در اين مرحله مشهود است اينكه اكثر كتب، مربوط به اسناد و رجال خطبه است و هدف اول مؤلفين استحكام اصل مطلب بوده است. آنان كه جو خاص فرهنگى را به خوبى لمس مى ‏كردند در مرحله اول دست به كار محكم‏ كارى در اسناد و حفظ متون شدند تا نسل‏ هاى آينده مدارک لازم براى تحقيق و مو شكافى و بحث و بررسى داشته باشند.
اين تحقيقات در قرن هاى چهارم و پنجم و ششم اوج داشته و تا زمان حاضر هم چنان پيش رفته، و آثار برجسته ‏اى از اين قرون در دست است.


اين دوران در طول قرن دوم تا پنجم اوج خاص داشته و حق آن به خوبى ادا شده است.اين تحقيقات در قرن هاى چهارم و پنجم و ششم اوج داشته و تا زمان حاضر هم چنان پيش رفته، و آثار برجسته ‏اى از اين قرون در دست است.
از اوائل قرن يازدهم هجرى تا امروز با ايجاد ميدان باز علمى، محققين و انديشمندان اسلام تأليفات بسيار مهمى درباره غدير تأليف كرده و به خوبى از زحمات هزار ساله نتيجه ‏گيرى نموده ‏اند.


از اوائل قرن يازدهم هجرى تا امروز با ايجاد ميدان باز علمى، محققين و انديشمندان اسلام تأليفات بسيار مهمى درباره غدير تأليف كرده و به خوبى از زحمات هزار ساله نتيجه ‏گيرى نموده ‏اند. در اين دوران تمام جوانب غدير مورد جمع و بررسى و تحقيق قرار گرفت.
در اين دوران تمام جوانب غدير مورد جمع و بررسى و تحقيق قرار گرفت.


ارتباط غدير با قرآن، بحث ‏هاى مفصل در اسناد غدير، بررسى‏ هاى عميق در متن حديث غدير، جمع‏ آورى و تدوين اشعار مربوط به غدير و جوانب ديگر آن مورد توجه خاص واقع شد و در هر مورد كتاب‏ هايى تدوين گرديد.
ارتباط غدير با قرآن، بحث ‏هاى مفصل در اسناد غدير، بررسى‏ هاى عميق در متن حديث غدير، جمع‏ آورى و تدوين اشعار مربوط به غدير و جوانب ديگر آن مورد توجه خاص واقع شد و در هر مورد كتاب‏ هايى تدوين گرديد.


==== 2. بيشترين سند براى حديث غدير ====
==== ۲. بيشترين سند براى حديث غدير ====
با وجود منع از نقل حديث در حكومت سقيفه، معصومين‏ عليهم السلام و بيش از دويست نفر از [[صحابه]] و عده زيادى از [[تابعین]]، با آن كه در شرايط سخت تقيه بوده ‏اند و نقل حديث غدير براى آنان به قيمت حيثيت و جانشان تمام مى ‏شده، آن را نقل كرده‏ اند.<ref>  عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۴۷۲ - ۴۷۶.  </ref>
با وجود منع از نقل [[احاديث مرتبط با غدير|حدیث]] در حكومت [[سقیفه]]، [[معصومین‏ علیهم السلام]] و بيش از دويست نفر از [[صحابه]] و عده زيادى از [[تابعین]]، با آن كه در شرايط سخت [[تقیه]] بوده ‏اند و نقل حديث غدير براى آنان به قيمت حيثيت و جانشان تمام مى ‏شده، آن را نقل كرده‏ اند.<ref>  عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۴۷۲ - ۴۷۶.  </ref>


در كتاب فهرستى از راويان حديث غدير به ترتيب زمانى چهارده قرن را آورده، و اثبات كرده چنين اتصال سند و نقل خَلَف از سَلَف دليل بر ريشه محكم و سلسله بدون انقطاع اسناد در نقل حديث غدير است.<ref>عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۴۹۳ - ۵۰۸.</ref> در صفحات ۵۰۹ تا ۵۱۷ راويان غدير از علما را به ترتيب الفبا آورده است. در صفحه ۵۲۲ مؤلفينى كه حديث غدير را ثبت كرده ‏اند ذكر كرده، و در صفحات ۵۲۹ تا ۵۳۴ به وثاقت صحابه و تابعين و ساير ناقلين حديث غدير پرداخته است.
در كتاب فهرستى از راويان حديث غدير به ترتيب زمانى چهارده قرن را آورده، و اثبات كرده چنين اتصال سند و نقل خَلَف از سَلَف دليل بر ريشه محكم و سلسله بدون انقطاع اسناد در نقل حديث غدير است.<ref>عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۴۹۳ - ۵۰۸.</ref>


به همين جهت در بين قاطبه مسلمين، هيچ حديثى به اندازه «حديث غدير» روايت كننده ندارد، و گذشته از تواتر آن، از نظر علم رجال و درايت اسنادِ آن در حد فوق العاده ‏اى است.
در صفحات ۵۰۹ تا ۵۱۷ راويان غدير از علما را به ترتيب الفبا آورده است. در صفحه ۵۲۲ مؤلفينى كه حديث غدير را ثبت كرده ‏اند ذكر كرده، و در صفحات ۵۲۹ تا ۵۳۴ به وثاقت [[صحابه]] و [[تابعین]] و ساير ناقلين حديث غدير پرداخته است.


=== 3. تواتر حديث غدير ===
به همين جهت در بين قاطبه مسلمين، هيچ حديثى به اندازه «[[حدیث غدیر]]» روايت كننده ندارد، و گذشته از تواتر آن، از نظر علم رجال و درايت اسنادِ آن در حد فوق العاده ‏اى است.
 
==== ۳. تواتر حديث غدير ====
همان طور كه داستان غدير و خطبه آن با يک سند واحد به دست ما نرسيده، متن آن نيز به صورت قطعه ‏هاى قابل جمع نقل شده است و به علل مختلفى از قبيل شرائط تقيه و امثال آن، و نيز طولانى بودن خطبه و عدم امكان حفظ كامل آن براى همگان، اكثر راويان «غدير»گوشه‏ هايى از آن را نقل كرده اند، ولى جمله «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ»و چند جمله ديگرِ آن را همه راويان به اشاره يا به طور صريح نقل كرده ‏اند.
همان طور كه داستان غدير و خطبه آن با يک سند واحد به دست ما نرسيده، متن آن نيز به صورت قطعه ‏هاى قابل جمع نقل شده است و به علل مختلفى از قبيل شرائط تقيه و امثال آن، و نيز طولانى بودن خطبه و عدم امكان حفظ كامل آن براى همگان، اكثر راويان «غدير»گوشه‏ هايى از آن را نقل كرده اند، ولى جمله «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ»و چند جمله ديگرِ آن را همه راويان به اشاره يا به طور صريح نقل كرده ‏اند.


خط ۳۵: خط ۴۸:
طرق حديث غدير به حدّ تواتر قطعى رسيده است، امرى كه براى كمتر حديثى از احاديث منقول از [[حضرت محمّد صلی الله علیه وآله|رسول‏ خدا صلی الله علیه و آله]] رخ داده است. از اين رو محققان بزرگ اهل‏ سنت ناچار به تواتر آن اقرار كرده، و به قطعيت صدورش از پيامبر صلى الله عليه و آله تصريح كرده ‏اند. در اين جا چند نمونه از كسانى را كه به تواتر حديث غدير تصريح كرده ‏اند مى ‏آوريم:
طرق حديث غدير به حدّ تواتر قطعى رسيده است، امرى كه براى كمتر حديثى از احاديث منقول از [[حضرت محمّد صلی الله علیه وآله|رسول‏ خدا صلی الله علیه و آله]] رخ داده است. از اين رو محققان بزرگ اهل‏ سنت ناچار به تواتر آن اقرار كرده، و به قطعيت صدورش از پيامبر صلى الله عليه و آله تصريح كرده ‏اند. در اين جا چند نمونه از كسانى را كه به تواتر حديث غدير تصريح كرده ‏اند مى ‏آوريم:


اول. حافظ ذهبى
===== اول. حافظ ذهبى =====
 
حافظ ابن‏ كثير در تاريخ خود كلام ذهبى را آورده كه [[اقرار]] به تواتر حديث غدير نمود است. <ref>تاريخ ابن ‏كثير: ج ۵ ص ۲۱۳ ،۲۱۴. شرح حال و توثيق ذهبى: حافظ ابن‏ كثير، اِسْنَوى، ابن ‏وزير صنعانى در الروض الباسم، تاج ‏الدين عبدالوهّاب، سبط بن عجمى در مقدّمه الكشف الحثيث، دهلوى. تاريخ ابن ‏كثير: ج ۵ ص ۲۱۳، ۲۱۴. طبقات اِسنَوى: ج ۱ ص ۵۵۸ . فوات الوفيات: ج ۲ ص ۳۷۰. الوافى بالوَفَيات: ج ۲ ص ۱۶۳. طبقات القرّاء: ج ۲ ص ۷۱. طبقات الشافعية( سُبكى ) : ج ۵ ص ۲۱۶. النجوم الزاهرة: ج ۱۰ ص ۱۸۲.</ref>
حافظ ابن‏ كثير در تاريخ خود كلام ذهبى را آورده كه [[اقرار]] به تواتر حديث غدير نمود است. <ref>تاريخ ابن ‏كثير: ج ۵ ص ۲۱۳ ،۲۱۴. شرح حال و توثيق ذهبى: حافظ ابن‏ كثير، اِسْنَوى، ابن ‏وزير صنعانى در الروض الباسم، تاج ‏الدين عبدالوهّاب، سبط بن عجمى در مقدّمه الكشف الحثيث، دهلوى. تاريخ ابن ‏كثير: ج ۵ ص ۲۱۳، ۲۱۴. طبقات اِسنَوى: ج ۱ ص ۵۵۸ . فوات الوفيات: ج ۲ ص ۳۷۰. الوافى بالوَفَيات: ج ۲ ص ۱۶۳. طبقات القرّاء: ج ۲ ص ۷۱. طبقات الشافعية( سُبكى ) : ج ۵ ص ۲۱۶. النجوم الزاهرة: ج ۱۰ ص ۱۸۲.</ref>


خط ۴۳: خط ۵۵:
ابن‏ جزرى به سند خود حديث غدير نقل نموده و سپس مى ‏گويد: اين حديث از اين طريق حسن است و از طرق بسيار ديگر صحيح بوده، و به تواتر از [[امیرالمؤمنین علی‏ علیه السلام]] و رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله روايت شده است. عده بسيارى آن را از گروه بسيار ديگر نقل كرده‏ اند، و سخن ناآگاهان از دانش حديث كه تلاش كرده ‏اند اين روايت را تضعيف كنند اعتبارى ندارد.
ابن‏ جزرى به سند خود حديث غدير نقل نموده و سپس مى ‏گويد: اين حديث از اين طريق حسن است و از طرق بسيار ديگر صحيح بوده، و به تواتر از [[امیرالمؤمنین علی‏ علیه السلام]] و رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله روايت شده است. عده بسيارى آن را از گروه بسيار ديگر نقل كرده‏ اند، و سخن ناآگاهان از دانش حديث كه تلاش كرده ‏اند اين روايت را تضعيف كنند اعتبارى ندارد.


اين حديث از اين صحابه نقل شده است: ابوبكر، عمر بن خطّاب، طلحة بن عبيداللَّه، [[زبیر بن عوام قرشی|زبیر بن عَوّام]]، سعد بن ابى‏ وقّاص، عبدالرحمن بن عَوف، [[عباس بن عبدالمطلب|عباس بن عبدالمطّلب]]، [[زید بن ارقم انصاری|زید بن ارقم]]، بَراء بن عازب، بُرَيدَة بن حُصَيب، ابوهريره، ابوسعيد خُدرى، جابر بن عبداللَّه، عبداللَّه بن عباس، حُبشى بن جُنادَه، عبداللَّه بن مسعود، عمران بن حصين، عبداللَّه بن عمر، [[عمار بن یاسر عنسی (ابوالیقظان)|عمّار بن یاسر]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر غِفاری]]، [[سلمان فارسی(محمّدی)|سلمان فارسی]]، اسعد بن زراره، خُزَيمَة بن ثابت، [[ابوایوب انصاری|ابوايّوب انصاری]]، سهل بن حُنَيف، حُذَيفَة بن يمان، سَمُرَة بن جُندَب، [[زید بن ثابت (ابوسعید)|زید بن ثابت]]، [[انس بن مالک انصاری|اَنَس بن مالک]] و صحابه ديگر.
اين حديث از اين [[صحابه]] نقل شده است: [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر بن خطّاب]]، [[طلحة بن عبیدالله تمیمی|طلحة بن عبیدالله]]، [[زبیر بن عوام قرشی|زبیر بن عَوّام]]، [[سعد بن ابی وقاص (ابواسحاق)|سعد بن ابی‏ وقّاص]]، [[عبدالرحمن بن عوف قرشی (ابومحمد)|عبدالرحمن بن عَوف]]، [[عباس بن عبدالمطلب|عباس بن عبدالمطّلب]]، [[زید بن ارقم انصاری|زید بن ارقم]]، [[براء بن عازب انصاری|بَراء بن عازب]]، [[بریدة بن حصیب|بُرَیدَة بن حُصَیب]]، [[ابوهریره]]، [[سعد بن مالک انصاری (ابوسعید)|ابوسعید خُدری]]، [[جابر بن عبدالله انصاری|جابر بن عبدالله]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[حبشی بن جناده سلولی|حُبشی بن جُنادَه]]، [[عبدالله بن مسعود هذلی (ابوعبدالرحمن)|عبدالله بن مسعود]]، [[عمران بن حصین خزاعی (ابونجید)|عمران بن حصین]]، [[عبدالله بن عمر عدوی (ابوعبدالرحمن)|عبدالله بن عمر]]، [[عمار بن یاسر عنسی (ابوالیقظان)|عمّار بن یاسر]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر غِفاری]]، [[سلمان فارسی(محمّدی)|سلمان فارسی]]، [[اسعد بن زراره انصاری|اسعد بن زراره]]، [[خزیمة بن ثابت|خُزَیمَة بن ثابت]]، [[ابوایوب انصاری|ابوايّوب انصاری]]، [[سهل بن حنیف انصاری|سهل بن حُنَیف]]، [[حذیفة بن یمان یمانی|حُذَیفَة بن یمان]]، [[سمرة بن جندب فزاری (ابوسلیمان)|سَمُرَة بن جُندَب]]، [[زید بن ثابت (ابوسعید)|زید بن ثابت]]، [[انس بن مالک انصاری|اَنَس بن مالک]] و صحابه ديگر.
 
بارى، اين حديث به گونه صحيح از جماعتى از صحابيان -  كه از خبرشان قطع و يقين به دست مى‏ آيد -  نقل و ثابت شده كه پيامبر صلى الله عليه و آله در روز غدير چنين سخنى گفته است.<ref>اسنى المطالب فى مناقب على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام: ص ۳۴.</ref>


بارى، اين حديث به گونه صحيح از جماعتى از صحابيان -  كه از خبرشان قطع و يقين به دست مى‏ آيد -  نقل و ثابت شده كه پيامبر صلى الله عليه و آله در روز غدير چنين سخنى گفته است. <ref>اسنى المطالب فى مناقب على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام: ص ۳۴.</ref>
شرح حال و توثيق ابن‏ جَزَرى و اعتماد به او: حافظ سیوطی در«حسن المقصد بعمل المولد» و «ميزان المعدلة فى شأن البسملة» و «الإتقان فى علوم القرآن» در تقسيم قرائات، مفتاح كنز دراية المجموع، دهلوى در بستان المحدثين، [[ابن حجر عسقلانی|ابن‏ حَجَر]]، بَرزَنجى، سهارنپورى، كاتب چَلَبى.<ref>الاتقان فى علوم القرآن: ج ۱ ص ۷۷. طبقات الحفّاظ: ص ۵۴۳ ،۵۴۴ . اسنى المطالب فى مناقب على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام: ص۴،۳. الانس الجليل بتاريخ القدس و الخليل: ج ۲ ص ۱۰۹. البدر الطالع: ج ۲ ص ۲۵۷. الضوء اللاّمع: ج ۹ ص ۲۵۵. طبقات داوودى: ج ۲ص ۵۹ . شَذَرات الذهب: ج ۷ ص ۴۰۲. طبقات القرّاء: ج ۲ ص ۲۴۷. كشف الظنون: ج ۱ ص ۶۶۹ . اصول الحديث. كفاية المتطلّع. حصر الشارد. </ref>


شرح حال و توثيق ابن‏ جَزَرى و اعتماد به او: حافظ سیوطی در«حسن المقصد بعمل المولد » و «ميزان المعدلة فى شأن البسملة » و  «الإتقان فى علوم القرآن»در تقسيم قرائات، مفتاح كنز دراية المجموع، دهلوى در بستان المحدثين، [[ابن حجر عسقلانی|ابن‏ حَجَر]]، بَرزَنجى، سهارنپورى، كاتب چَلَبى. <ref>الاتقان فى علوم القرآن: ج ۱ ص ۷۷. طبقات الحفّاظ: ص ۵۴۳ ،۵۴۴ . اسنى المطالب فى مناقب على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام: ص۴،۳. الانس الجليل بتاريخ القدس و الخليل: ج ۲ ص ۱۰۹. البدر الطالع: ج ۲ ص ۲۵۷. الضوء اللاّمع: ج ۹ ص ۲۵۵. طبقات داوودى: ج ۲ص ۵۹ . شَذَرات الذهب: ج ۷ ص ۴۰۲. طبقات القرّاء: ج ۲ ص ۲۴۷. كشف الظنون: ج ۱ ص ۶۶۹ . اصول الحديث. كفاية المتطلّع. حصر الشارد. </ref>
===== سوم. حافظ سُيوطى =====
[[جلال الدین سیوطی|سیوطی]] در كتاب «الأزهار المتناثرة فى الأخبار المتواترة» درباره حديث غدير اسناد فراوان آورده است.


سوم. حافظ سُيوطى
حافظ سیوطی در اين كتاب به نقل احاديث متواتر بسنده كرده و به عدم نقل احاديث غير متواتر پايبند بوده است. نام كتاب شاهد اين دعوى است.<ref>الازهار المتناثرة فى الاخبار المتواترة: ص ۱.</ref>


سيوطى در كتاب « الأزهار المتناثرة فى الأخبار المتواترة»درباره حديث غدير اسناد فراوان آورده است. حافظ سيوطى در اين كتاب به نقل احاديث متواتر بسنده كرده و به عدم نقل احاديث غير متواتر پايبند بوده است. نام كتاب شاهد اين دعوى است.<ref>الازهار المتناثرة فى الاخبار المتواترة: ص ۱.</ref>بعد از آن هم كتابى نوشت به نام «الفوائد المتكاثرة فى الأخبار المتواترة»، و در آن كتاب احاديثى را آورد كه ده صحابى يا بيشتر آن را روايت كرده‏ اند. در آن كتاب هم حديث غدير را آورده است.
بعد از آن هم كتابى نوشت به نام «الفوائد المتكاثرة فى الأخبار المتواترة»، و در آن كتاب احاديثى را آورد كه ده صحابى يا بيشتر آن را روايت كرده‏ اند. در آن كتاب هم حديث غدير را آورده است.


شرح حال و توثيق سيوطى و اشاره به دو كتاب او و حكم او به تواتر حديث غدير نموده‏ اند: مُناوى، عزيزى، شامى (صاحب سيره)، شاه ولی‏ اللَّه دهلوی، دهلوى، كاتب چَلَبى، علامه مُناوى، علامه عزيزى.<ref>لواقح الأنوار. سيره شامى. رساله أصول الحديث. كتاب الموالاة(ابن‏ عقده). كشف الظنون: ج ۱ ص ۷۳ و ج ۲ص۱۳۰۱. التيسير فى شرح الجامع الصغير: ج ۲ص۴۴۲. السراج المنير فى شرح الجامع الصغير: ج۳ص ۳۶۰.</ref>
شرح حال و توثيق سيوطى و اشاره به دو كتاب او و حكم او به تواتر حديث غدير نموده‏ اند: مُناوى، عزيزى، شامى (صاحب سيره)، شاه ولی‏ اللَّه دهلوی، دهلوى، كاتب چَلَبى، علامه مُناوى، علامه عزيزى.<ref>لواقح الأنوار. سيره شامى. رساله أصول الحديث. كتاب الموالاة(ابن‏ عقده). كشف الظنون: ج ۱ ص ۷۳ و ج ۲ص۱۳۰۱. التيسير فى شرح الجامع الصغير: ج ۲ص۴۴۲. السراج المنير فى شرح الجامع الصغير: ج۳ص ۳۶۰.</ref>


چهارم. شيخ على متّقى هندى
===== چهارم. شيخ على متّقى هندى =====
 
متّقى حديث غدير و [[منزلت(حدیث)|حدیث منزلت]] را در كتاب «مختصر قطف الأزهار» آورده است. وى در خطبه كتابش مى‏ نويسد: اين ها احاديث متواتر هستند و شمارشان به هشتاد و دو مى‏ رسد.
متّقى حديث غدير و [[منزلت(حدیث)|حدیث منزلت]] را در كتاب «مختصر قطف الأزهار»آورده است. وى در خطبه كتابش مى‏ نويسد: اين ها احاديث متواتر هستند و شمارشان به هشتاد و دو مى‏ رسد.


سيوطى اين احاديث را در كتابى گردآورده و نامش را «قطف الأزهار المتناثرة» نهاده، و راويان آن ها را -  كه تعدادشان در هر حديث به ده صحابى يا بيشتر مى‏ رسد -  آورده است. ولى من نام راويان را حذف كردم و تنها متن احاديث را آوردم تا نگهدارى و حفظ آن ها آسان شود. علماى [[اهل ‏سنت]] شرح حال [[متّقی هندی]] را نوشته و توثيقش كرده‏ اند.<ref>أخبار الأخيار. سبحة المرجان فى تراجم علماء هندوستان. همچنين ر.ك: النور السافر فى أخبار القرن العاشر: ص ۳۱۵. لواقح الأنوار فى طبقات الأخيار(شعرانى). شَذَرات الذهب: ج ۸ص۳۷۹.</ref>  
سيوطى اين احاديث را در كتابى گردآورده و نامش را «قطف الأزهار المتناثرة» نهاده، و راويان آن ها را -  كه تعدادشان در هر حديث به ده صحابى يا بيشتر مى‏ رسد -  آورده است. ولى من نام راويان را حذف كردم و تنها متن احاديث را آوردم تا نگهدارى و حفظ آن ها آسان شود. علماى [[اهل ‏سنت]] شرح حال [[متّقی هندی]] را نوشته و توثيقش كرده‏ اند.<ref>أخبار الأخيار. سبحة المرجان فى تراجم علماء هندوستان. همچنين ر.ك: النور السافر فى أخبار القرن العاشر: ص ۳۱۵. لواقح الأنوار فى طبقات الأخيار(شعرانى). شَذَرات الذهب: ج ۸ص۳۷۹.</ref>
 
پنجم. ميرزا مخدوم


===== پنجم. ميرزا مخدوم =====
ميرزا مخدوم نويسنده كتاب«النواقض على الروافض»و نوه شريف جرجانى است. ميرزا در اين كتاب متعصّبانه‏ اش مى ‏نويسد:
ميرزا مخدوم نويسنده كتاب«النواقض على الروافض»و نوه شريف جرجانى است. ميرزا در اين كتاب متعصّبانه‏ اش مى ‏نويسد:


خط ۷۱: خط ۸۴:
با اين همه، ما را به آن سبب كه عدم دلالت حديث غدير به نفى خلافت [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] و اثبات [[خلافت]] بلافصل على‏ عليه السلام را روا مى‏ داريم سرزنش و نكوهش مى‏ كنند، و افزون بر اين مى‏ گويند كه حديث غدير نصّ جلىّ است و منكرش كافر است.
با اين همه، ما را به آن سبب كه عدم دلالت حديث غدير به نفى خلافت [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] و اثبات [[خلافت]] بلافصل على‏ عليه السلام را روا مى‏ داريم سرزنش و نكوهش مى‏ كنند، و افزون بر اين مى‏ گويند كه حديث غدير نصّ جلىّ است و منكرش كافر است.


اگر از من درباره حديث متواتر غدير بپرسى، چكيده آن چه را شيخِ مفيد اينان ياد كرده است برايت مى‏ گويم... . <ref>النواقض على الروافض(مخطوط ).</ref>
اگر از من درباره حديث متواتر غدير بپرسى، چكيده آن چه را شيخِ مفيد اينان ياد كرده است برايت مى‏ گويم... .<ref>النواقض على الروافض(مخطوط ).</ref>


البته نويسنده «مصائب النواصب فى الردّ على النواقض على الروافض»پاسخ زيبايى به ميرزا داده است.<ref>مصائب النواصب (سيد شوشترى).</ref> شرح حال و توثيق نام كتاب او: بَرزَنجى، رشيدالدين دهلوى، حيدرعلى فيض‏ آبادى، سهارنپورى.<ref>نواقض الروافض. كشف الظنون.</ref>
البته نويسنده «مصائب النواصب فى الردّ على النواقض على الروافض»پاسخ زيبايى به ميرزا داده است.<ref>مصائب النواصب (سيد شوشترى).</ref> شرح حال و توثيق نام كتاب او: بَرزَنجى، رشيدالدين دهلوى، حيدرعلى فيض‏ آبادى، سهارنپورى.<ref>نواقض الروافض. كشف الظنون.</ref>


ششم. جمال ‏الدين محدّث
===== ششم. جمال ‏الدين محدّث =====
 
جمال ‏الدين محدث شيرازى از مشايخ اجازه دهلوى و پدرش است. او حديث غدير را همراه با جريان [[حارث بن نعمان فهری|حارث فهری]] و سنگ آسمانى نقل كرده، و مى‏ گويد كه اين حديث به شكل متواتر از اميرالمؤمنين ‏عليه السلام و رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله روايت شده، و جماعت بسيار از صحابه اين حديث را روايت كرده‏ اند.<ref>الاربعين ( مخطوط).</ref> ملا على قارى او را به شدت توثيق كرده است.<ref>المرقاة فى شرح المشكاة.</ref>
جمال ‏الدين محدث شيرازى از مشايخ اجازه دهلوى و پدرش است. او حديث غدير را همراه با جريان [[حارث بن نعمان فهری|حارث فهری]] و سنگ آسمانى نقل كرده، و مى‏ گويد كه اين حديث به شكل متواتر از اميرالمؤمنين ‏عليه السلام و رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله روايت شده، و جماعت بسيار از صحابه اين حديث را روايت كرده‏ اند.<ref>الاربعين ( مخطوط).</ref> ملا على قارى او را به شدت توثيق كرده است.<ref>المرقاة فى شرح المشكاة.</ref>


هفتم. ملا على قارى
===== هفتم. ملا على قارى =====
 
ملا على حديث غدير را مكرر نقل كرده و نتيجه گرفته كه حديث غدير صحيح و متواتر بوده و سى تن از صحابه آن را روايت كرده ‏اند و شكى در آن راه ندارد.<ref>المرقاه فى شرح المشكاة ۵ / ۵۶۸ .</ref>
ملا على حديث غدير را مكرر نقل كرده و نتيجه گرفته كه حديث غدير صحيح و متواتر بوده و سى تن از صحابه آن را روايت كرده ‏اند و شكى در آن راه ندارد.<ref>المرقاه فى شرح المشكاة ۵ / ۵۶۸ .</ref>


دانشمندان سنى ملا على قارى را ستوده‏ اند و به نوشته ‏هايش اعتماد كرده‏ اند، به ويژه به كتاب «المرقاة فى شرح المشكاة».<ref>خلاصة الأثر فى أعيان القرن الحادى ‏عشر: ج ۳ ص ۱۸۵.</ref>
دانشمندان سنى ملا على قارى را ستوده‏ اند و به نوشته ‏هايش اعتماد كرده‏ اند، به ويژه به كتاب «المرقاة فى شرح المشكاة».<ref>خلاصة الأثر فى أعيان القرن الحادى ‏عشر: ج ۳ ص ۱۸۵.</ref>


هشتم. صالح بن مهدى مقبلى، ضياء الدين
===== هشتم. صالح بن مهدى مقبلى، ضياء الدين =====
 
وى حديث غدير را همراه با توضيحات و اسامى روايان و ناقلين آن در كتبشان آورده، و در مورد آن مى‏ گويد: طرق اين روايت بسيار زياد است، و از همين رو شمارى از دانشمندان بر اين باورند كه اين حديث علاوه بر تواتر معنوى، تواتر لفظى دارد. اين حديث با اين که از حيث لفظ خبر واحد به شمار مى‏ رود، ولى از حيث معنى متواتر است.<ref>الابحاث المسدّدة فى الفنون المتعدّدة: ص ۱۲۲.</ref>شرح حال مقبلى: محمد بن اسماعيل، سِندى، شوكانى.<ref>البدر الطالع: ج ۱ ص ۲۸۸. التاج المكلَّل: ص ۳۷۶. ذيل الأبحاث المسدّدة و حلّ مسائلها المعقّدة. حصر الشارد. إتحاف الأكابر. </ref>
وى حديث غدير را همراه با توضيحات و اسامى روايان و ناقلين آن در كتبشان آورده، و در مورد آن مى‏ گويد: طرق اين روايت بسيار زياد است، و از همين رو شمارى از دانشمندان بر اين باورند كه اين حديث علاوه بر تواتر معنوى، تواتر لفظى دارد. اين حديث با اين که از حيث لفظ خبر واحد به شمار مى‏ رود، ولى از حيث معنى متواتر است.<ref>الابحاث المسدّدة فى الفنون المتعدّدة: ص 122.</ref>شرح حال مقبلى: محمد بن اسماعيل، سِندى، شوكانى.<ref>البدر الطالع: ج ۱ ص ۲۸۸. التاج المكلَّل: ص ۳۷۶. ذيل الأبحاث المسدّدة و حلّ مسائلها المعقّدة. حصر الشارد. إتحاف الأكابر. </ref>
 
نهم. محمد بن اسماعيل، امير


===== نهم. محمد بن اسماعيل، امير =====
امير محمد با اشاره به كلام ذهبى و كتاب طبرى در طرق حديث غدير اقرار كرده كه حديث غدير نزد بيشتر پيشوايان حديث متواتر است.<ref>  الروضة النديّة شرح التحفة العلوية: ص ۶۷ .</ref> امير محمد از شيوخ قاضى شوكانى است و شوكانى او را ستايش كرده است.<ref>  إتحاف الأكابر. البدر الطالع: ج ۲ ص ۱۳۳.</ref>
امير محمد با اشاره به كلام ذهبى و كتاب طبرى در طرق حديث غدير اقرار كرده كه حديث غدير نزد بيشتر پيشوايان حديث متواتر است.<ref>  الروضة النديّة شرح التحفة العلوية: ص ۶۷ .</ref> امير محمد از شيوخ قاضى شوكانى است و شوكانى او را ستايش كرده است.<ref>  إتحاف الأكابر. البدر الطالع: ج ۲ ص ۱۳۳.</ref>


دهم. محمد صدر عالم
===== دهم. محمد صدر عالم =====
 
محمد صدر عالم با اشاره به كلام سيوطى، اقرار به تواتر [[حدیث غدیر]] نموده و پانزده طريق از علماى اهل‏ سنت براى آن شمرده است.<ref>  معارج العُلى فى مناقب المرتضى‏ عليه السلام (مخطوط).</ref> وى از دانشمندان بزرگ هند بوده و لكنهوى او را ستوده است.<ref>  نُزهة الخواطر: ج ۶ ص ۱۱۳.</ref>
محمد صدر عالم با اشاره به كلام سيوطى، اقرار به تواتر [[حدیث غدیر]] نموده و پانزده طريق از علماى اهل‏ سنت براى آن شمرده است.<ref>  معارج العُلى فى مناقب المرتضى‏ عليه السلام (مخطوط).</ref> وى از دانشمندان بزرگ هند بوده و لكنهوى او را ستوده است.<ref>  نُزهة الخواطر: ج ۶ ص ۱۱۳.</ref>


يازدهم. پانى پتى (م ۱۲۱۶ ق)
===== يازدهم. پانى پتى (م ۱۲۱۶ ق) =====
پانى پتى در مورد حديث غدير [[اقرار]] نموده كه حديثى صحيح بلكه متواتر است كه سى تن از [[صحابه]] آن را روايت كرده ‏اند. وى نام بعضى را هم شمرده است.<ref>   السيف المسلول: ص ۱۰۸.</ref>


پانى پتى در مورد حديث غدير [[اقرار]] نموده كه حديثى صحيح بلكه متواتر است كه سى تن از صحابه آن را روايت كرده ‏اند. وى نام بعضى را هم شمرده است.<ref>   السيف المسلول: ص ۱۰۸.</ref>قاضى ثناءاللَّه پانى پتى از علماى بزرگ هند است. بغدادى و ديگران شرح حالش را نوشته‏ اند.<ref>  ايضاح المكنون: ج ۱ ص ۳۱۰.</ref>
قاضى ثناءاللَّه پانى پتى از علماى بزرگ هند است. بغدادى و ديگران شرح حالش را نوشته‏ اند.<ref>  ايضاح المكنون: ج ۱ ص ۳۱۰.</ref>


 دوازدهم. محمد مبين لكنهوى (م ۱۲۲۵ ق)
=====  دوازدهم. محمد مبين لكنهوى (م ۱۲۲۵ ق) =====
 
محمد مبين لكنهوى پس از ذكر بعضى از طرق خود به احاديث فضائل اميرالمؤمنين‏ عليه السلام، اقرار به تواتر حديث غدير نموده است. <ref>  وسيلة النجاة فى فضائل السادات: ص ۱۰۴.</ref> او از دانشمندان بزرگ اهل‏ سنت در [[هند]] است.<ref>  نُزهة الخواطر: ج ۷ ص ۴۰۳.</ref>
محمد مبين لكنهوى پس از ذكر بعضى از طرق خود به احاديث فضائل اميرالمؤمنين‏ عليه السلام، اقرار به تواتر حديث غدير نموده است. <ref>  وسيلة النجاة فى فضائل السادات: ص ۱۰۴.</ref> او از دانشمندان بزرگ اهل‏سنت در هند است.<ref>  نُزهة الخواطر: ج ۷ ص ۴۰۳.</ref>  
 
خلاصه بحث


=== خلاصه بحث ===
خلاصه اين بحث آن است كه بى‏ گمان حديث غدير نزد دانشمندان بزرگ اهل ‏تسنن از حافظ و مفسر و متكلم و اصولى و ... ، حديث متواتر و يقينى است. حتى برخى از حافظان سنّى، كتاب‏ هاى ويژه و جداگانه‏ اى نوشته ‏اند و متن و طرق معتبر حديث غدير را در آن ها گرد آورده ‏اند.
خلاصه اين بحث آن است كه بى‏ گمان حديث غدير نزد دانشمندان بزرگ اهل ‏تسنن از حافظ و مفسر و متكلم و اصولى و ... ، حديث متواتر و يقينى است. حتى برخى از حافظان سنّى، كتاب‏ هاى ويژه و جداگانه‏ اى نوشته ‏اند و متن و طرق معتبر حديث غدير را در آن ها گرد آورده ‏اند.


خط ۱۱۵: خط ۱۲۲:
 مرحوم سيد شرف ‏الدين عاملى در كتاب خود «المراجعات» و در گفتگويى‏ هايى كه با رئيس الازهر مصر داشته، از جمله شبه اى كه در مورد حديث غدير مطرح كرده بود را پاسخ داده است. از جمله در مورد سند حديث غدير مى ‏گويد:
 مرحوم سيد شرف ‏الدين عاملى در كتاب خود «المراجعات» و در گفتگويى‏ هايى كه با رئيس الازهر مصر داشته، از جمله شبه اى كه در مورد حديث غدير مطرح كرده بود را پاسخ داده است. از جمله در مورد سند حديث غدير مى ‏گويد:


اهل ‏سنت در اثبات [[امامت]] به هر حديث صحيحى استدلال و احتجاج مى‏ كنند؛ خواه متواتر باشد يا غير متواتر. ما نيز در برابر آن ها به آن استدلال مى‏ كنيم، زيرا از طريق آن ها اين حديث صحيح است، تا آن ها را به آن چه خود به آن ملتزم هستند ملزَم كنيم. اما اگر در بين خودمان بر اثبات امامت به حديث غدير استدلال كنيم، به خاطر آن است كه اين حديث از طرق ما متواتر است، چنان كه بر كسى مخفى نيست.
[[اهل ‏سنت]] در اثبات [[امامت]] به هر حديث صحيحى استدلال و احتجاج مى‏ كنند؛ خواه متواتر باشد يا غير متواتر. ما نيز در برابر آن ها به آن استدلال مى‏ كنيم، زيرا از طريق آن ها اين حديث صحيح است، تا آن ها را به آن چه خود به آن ملتزم هستند ملزَم كنيم. اما اگر در بين خودمان بر اثبات امامت به حديث غدير استدلال كنيم، به خاطر آن است كه اين حديث از طرق ما متواتر است، چنان كه بر كسى مخفى نيست.
 
4. سند و متن حديث غدير


==== ۴. سند و متن حديث غدير ====
از آن جا كه بحث ‏هاى علمى درباره سند و متنِ حديث غدير بسيار مفصل است و علماى بزرگ بحث‏ هاى كافى و وافى در اين دو زمينه نموده ‏اند، طالبين مى ‏توانند به كتبى كه در همين عنوان (حديث غدير)به آن ها اشاره مى‏ شود مراجعه نمايند.
از آن جا كه بحث ‏هاى علمى درباره سند و متنِ حديث غدير بسيار مفصل است و علماى بزرگ بحث‏ هاى كافى و وافى در اين دو زمينه نموده ‏اند، طالبين مى ‏توانند به كتبى كه در همين عنوان (حديث غدير)به آن ها اشاره مى‏ شود مراجعه نمايند.


5 . سند حديث غدير و [[امام رضا علیه السلام]]
==== ۵. سند حديث غدير و امام رضا علیه السلام ====
يكى از خصوصيات زمان [[امام رضا علیه السلام]] شرايط سخت تقيه بود، و لذا امام ‏عليه السلام بسيارى از روايات را با ذكر سند از پدرانشان نقل مى‏ كردند.


يكى از خصوصيات زمان امام رضا عليه السلام شرايط سخت تقيه بود، و لذا امام ‏عليه السلام بسيارى از روايات را با ذكر سند از پدرانشان نقل مى‏ كردند.
از جمله حديث غدير را حضرت از پدرشان [[امام کاظم علیه السلام|حضرت موسی بن جعفر]] از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] از [[امام باقر علیه السلام|امام باقر]] از [[امام سجّاد علیه السلام|امام سجاد]] از [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] از [[امیرالمؤمنین علیه السلام قرآن ناطق|امیرالمؤمنین ‏علیهم السلام]] از [[حضرت محمّد صلی الله علیه و آله|پیامبر صلی الله علیه و آله]] نقل كردند كه فرمود:


از جمله حديث غدير را حضرت از پدرشان حضرت موسى بن جعفر از امام صادق از امام باقر از امام سجاد از امام حسين از اميرالمؤمنين ‏عليهم السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل كردند كه فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ».<ref>  اثبات الهداة: ج ۲ ص ۱۰۳ ح ۴۲۵.</ref>
«مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ».<ref>  اثبات الهداة: ج ۲ ص ۱۰۳ ح ۴۲۵.</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==