سند حدیث غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

=== سندِ حديث غدير<ref>عبقات الانوار(مير حامدحسين) : مجلدات حديث غدير (۱۰ جلد): ج ۷ - ۱. نفحات الازهار فى خلاصة عبقات الانوار (سيد على ميلانى) : ج ۶ و ۷. خلاصه عبقات الانوار، حديث غدير (مرتضى نادرى) : ص ۴۹  - ۷۱۹. چكيده عبقات الانوار، حديث غدير (محمدرضا شريفى) : ص ۳۱ - ۳۰۰.</ref><ref>  در چند مورد نيز از اين كتاب ‏ها استفاده شده است: الغدير فى مصادر الفريقين (قطيفى) : ص ۵۱  -۵۳۰. حديث ولايت در روايت صحابه (طلوعى گوگانى): كل كتاب. غدير خم (دشتى) : ص۴۹ - ۷۱. بر ساحل غدير: ص۱۴۳ - ۱۹۲. چهارده قرن با غدير: ص ۱۵۳،۱۴۳،۱۴۰،۱۳۶،۱۳۵،۱۲۵،۱۲۱،۱۲۰،۷۶. اسرار غدير: ص ۲۸۰،۱۲۱،۱۱۱،۱۰۷،۱۰۵،۱۰۴. هزار و يك نكته درباره غدير و فضائل اميرالمؤمنين على‏ عليه السلام: ص ۵۳۱  - ۵۳۶ . غدير در آئينه كتاب.</ref>===

1.  ابعاد تحقيق در سند حديث غدير

از اوايل قرن دوم هجرى كه تدوين معارف دينى به طوررسمی آزاد اعلام شد، تبليغ غدير نيز شكلى تازه به خود گرفت و كم كم از شكل روايت به صورت تأليف در آمد. در اواسط قرن دوم اولين تأليف مستقل درباره غدير را مى‏ بينيم كه از فراهيدى است. در ادامه اين راه كتاب‏ هاى مختلفى به صورت مستقل يا ضمنى در موضوع غدير تدوين شد.

ابوالمعالى جوينى از قرن پنجم مى‏ گويد: در بغداد در دست صحافى كتابى ديدم كه بر جلد آن نوشته بود: «جلد بيست و هشتم از اسناد حديث من كنت مولاه فعلى مولاه، و بعد از اين جلد بيست و نهم خواهد بود» !! همچنين ابن‏ كثير دمشقى مى‏ گويد: «كتابى در دو جلد ضخيم ديدم كه محمد بن جرير طبرى احاديث غدير خم را در آن جمع‏ آورى كرده بود!»<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۲۳۵. احقاق الحق: ج ۲ ص ۴۸۶.</ref>

آن چه در اين مرحله مشهود است اينكه اكثر كتب، مربوط به اسناد و رجال خطبه است و هدف اول مؤلفين استحكام اصل مطلب بوده است. آنان كه جو خاص فرهنگى را به خوبى لمس مى ‏كردند در مرحله اول دست به كار محكم‏ كارى در اسناد و حفظ متون شدند تا نسل‏ هاى آينده مدارک لازم براى تحقيق و مو شكافى و بحث و بررسى داشته باشند.

اين دوران در طول قرن دوم تا پنجم اوج خاص داشته و حق آن به خوبى ادا شده است.اين تحقيقات در قرن هاى چهارم و پنجم و ششم اوج داشته و تا زمان حاضر هم چنان پيش رفته، و آثار برجسته ‏اى از اين قرون در دست است.

از اوائل قرن يازدهم هجرى تا امروز با ايجاد ميدان باز علمى، محققين و انديشمندان اسلام تأليفات بسيار مهمى درباره غدير تأليف كرده و به خوبى از زحمات هزار ساله نتيجه ‏گيرى نموده ‏اند. در اين دوران تمام جوانب غدير مورد جمع و بررسى و تحقيق قرار گرفت.

==== 2. بيشترين سند براى حديث غدير ====

با وجود منع از نقل حديث در حكومت سقيفه، معصومين‏ عليهم السلام و بيش از دويست نفر از [[صحابه]] و عده زيادى از [[تابعین]]، با آن كه در شرايط سخت تقيه بوده ‏اند و نقل حديث غدير براى آنان به قيمت حيثيت و جانشان تمام مى ‏شده، آن را نقل كرده‏ اند.<ref>  عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۴۷۲ - ۴۷۶.  </ref>

در كتاب فهرستى از راويان حديث غدير به ترتيب زمانى چهارده قرن را آورده، و اثبات كرده چنين اتصال سند و نقل خَلَف از سَلَف دليل بر ريشه محكم و سلسله بدون انقطاع اسناد در نقل حديث غدير است.<ref>عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۴۹۳ - ۵۰۸.</ref> در صفحات ۵۰۹ تا ۵۱۷ راويان غدير از علما را به ترتيب الفبا آورده است. در صفحه ۵۲۲ مؤلفينى كه حديث غدير را ثبت كرده ‏اند ذكر كرده، و در صفحات ۵۲۹ تا ۵۳۴ به وثاقت صحابه و تابعين و ساير ناقلين حديث غدير پرداخته است.

به همين جهت در بين قاطبه مسلمين، هيچ حديثى به اندازه «حديث غدير» روايت كننده ندارد، و گذشته از تواتر آن، از نظر علم رجال و درايت اسنادِ آن در حد فوق العاده ‏اى است.

=== 3. تواتر حديث غدير ===

اول. حافظ ذهبى

 

اين حديث از اين صحابه نقل شده است: ابوبكر، عمر بن خطّاب، طلحة بن عبيداللَّه، [[زبیر بن عوام قرشی|زبیر بن عَوّام]]، سعد بن ابى‏ وقّاص، عبدالرحمن بن عَوف، [[عباس بن عبدالمطلب|عباس بن عبدالمطّلب]]، [[زید بن ارقم انصاری|زید بن ارقم]]، بَراء بن عازب، بُرَيدَة بن حُصَيب، ابوهريره، ابوسعيد خُدرى، جابر بن عبداللَّه، عبداللَّه بن عباس، حُبشى بن جُنادَه، عبداللَّه بن مسعود، عمران بن حصين، عبداللَّه بن عمر، [[عمار بن یاسر عنسی (ابوالیقظان)|عمّار بن یاسر]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر غِفاری]]، [[سلمان فارسی(محمّدی)|سلمان فارسی]]، اسعد بن زراره، خُزَيمَة بن ثابت، [[ابوایوب انصاری|ابوايّوب انصاری]]، سهل بن حُنَيف، حُذَيفَة بن يمان، سَمُرَة بن جُندَب، [[زید بن ثابت (ابوسعید)|زید بن ثابت]]، [[انس بن مالک انصاری|اَنَس بن مالک]] و صحابه ديگر.

بارى، اين حديث به گونه صحيح از جماعتى از صحابيان -  كه از خبرشان قطع و يقين به دست مى‏ آيد -  نقل و ثابت شده كه پيامبر صلى الله عليه و آله در روز غدير چنين سخنى گفته است. <ref>اسنى المطالب فى مناقب على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام: ص ۳۴.</ref>

شرح حال و توثيق ابن‏ جَزَرى و اعتماد به او: حافظ سیوطی در«حسن المقصد بعمل المولد » و «ميزان المعدلة فى شأن البسملة » و  «الإتقان فى علوم القرآن»در تقسيم قرائات، مفتاح كنز دراية المجموع، دهلوى در بستان المحدثين، [[ابن حجر عسقلانی|ابن‏ حَجَر]]، بَرزَنجى، سهارنپورى، كاتب چَلَبى. <ref>الاتقان فى علوم القرآن: ج ۱ ص ۷۷. طبقات الحفّاظ: ص ۵۴۳ ،۵۴۴ . اسنى المطالب فى مناقب على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام: ص۴،۳. الانس الجليل بتاريخ القدس و الخليل: ج ۲ ص ۱۰۹. البدر الطالع: ج ۲ ص ۲۵۷. الضوء اللاّمع: ج ۹ ص ۲۵۵. طبقات داوودى: ج ۲ص ۵۹ . شَذَرات الذهب: ج ۷ ص ۴۰۲. طبقات القرّاء: ج ۲ ص ۲۴۷. كشف الظنون: ج ۱ ص ۶۶۹ . اصول الحديث. كفاية المتطلّع. حصر الشارد. </ref>

سوم. حافظ سُيوطى

سيوطى در كتاب « الأزهار المتناثرة فى الأخبار المتواترة»درباره حديث غدير اسناد فراوان آورده است. حافظ سيوطى در اين كتاب به نقل احاديث متواتر بسنده كرده و به عدم نقل احاديث غير متواتر پايبند بوده است. نام كتاب شاهد اين دعوى است.<ref>الازهار المتناثرة فى الاخبار المتواترة: ص ۱.</ref>بعد از آن هم كتابى نوشت به نام «الفوائد المتكاثرة فى الأخبار المتواترة»، و در آن كتاب احاديثى را آورد كه ده صحابى يا بيشتر آن را روايت كرده‏ اند. در آن كتاب هم حديث غدير را آورده است.

چهارم. شيخ على متّقى هندى

 

متّقى حديث غدير و [[منزلت(حدیث)|حدیث منزلت]] را در كتاب «مختصر قطف الأزهار»آورده است. وى در خطبه كتابش مى‏ نويسد: اين ها احاديث متواتر هستند و شمارشان به هشتاد و دو مى‏ رسد.

سيوطى اين احاديث را در كتابى گردآورده و نامش را «قطف الأزهار المتناثرة» نهاده، و راويان آن ها را -  كه تعدادشان در هر حديث به ده صحابى يا بيشتر مى‏ رسد -  آورده است. ولى من نام راويان را حذف كردم و تنها متن احاديث را آوردم تا نگهدارى و حفظ آن ها آسان شود. علماى [[اهل ‏سنت]] شرح حال [[متّقی هندی]] را نوشته و توثيقش كرده‏ اند.<ref>أخبار الأخيار. سبحة المرجان فى تراجم علماء هندوستان. همچنين ر.ك: النور السافر فى أخبار القرن العاشر: ص ۳۱۵. لواقح الأنوار فى طبقات الأخيار(شعرانى). شَذَرات الذهب: ج ۸ص۳۷۹.</ref>  

 

اگر از من درباره حديث متواتر غدير بپرسى، چكيده آن چه را شيخِ مفيد اينان ياد كرده است برايت مى‏ گويم... . <ref>النواقض على الروافض(مخطوط ).</ref>

ششم. جمال ‏الدين محدّث

 

هفتم. ملا على قارى

 

هشتم. صالح بن مهدى مقبلى، ضياء الدين

 

وى حديث غدير را همراه با توضيحات و اسامى روايان و ناقلين آن در كتبشان آورده، و در مورد آن مى‏ گويد: طرق اين روايت بسيار زياد است، و از همين رو شمارى از دانشمندان بر اين باورند كه اين حديث علاوه بر تواتر معنوى، تواتر لفظى دارد. اين حديث با اين که از حيث لفظ خبر واحد به شمار مى‏ رود، ولى از حيث معنى متواتر است.<ref>الابحاث المسدّدة فى الفنون المتعدّدة: ص 122.</ref>شرح حال مقبلى: محمد بن اسماعيل، سِندى، شوكانى.<ref>البدر الطالع: ج ۱ ص ۲۸۸. التاج المكلَّل: ص ۳۷۶. ذيل الأبحاث المسدّدة و حلّ مسائلها المعقّدة. حصر الشارد. إتحاف الأكابر. </ref>

 

دهم. محمد صدر عالم

 

يازدهم. پانى پتى (م ۱۲۱۶ ق)

پانى پتى در مورد حديث غدير [[اقرار]] نموده كه حديثى صحيح بلكه متواتر است كه سى تن از صحابه آن را روايت كرده ‏اند. وى نام بعضى را هم شمرده است.<ref>   السيف المسلول: ص ۱۰۸.</ref>قاضى ثناءاللَّه پانى پتى از علماى بزرگ هند است. بغدادى و ديگران شرح حالش را نوشته‏ اند.<ref>  ايضاح المكنون: ج ۱ ص ۳۱۰.</ref>

 دوازدهم. محمد مبين لكنهوى (م ۱۲۲۵ ق)

 

محمد مبين لكنهوى پس از ذكر بعضى از طرق خود به احاديث فضائل اميرالمؤمنين‏ عليه السلام، اقرار به تواتر حديث غدير نموده است. <ref>  وسيلة النجاة فى فضائل السادات: ص ۱۰۴.</ref> او از دانشمندان بزرگ اهل‏سنت در هند است.<ref>  نُزهة الخواطر: ج ۷ ص ۴۰۳.</ref>  

 

اهل ‏سنت در اثبات [[امامت]] به هر حديث صحيحى استدلال و احتجاج مى‏ كنند؛ خواه متواتر باشد يا غير متواتر. ما نيز در برابر آن ها به آن استدلال مى‏ كنيم، زيرا از طريق آن ها اين حديث صحيح است، تا آن ها را به آن چه خود به آن ملتزم هستند ملزَم كنيم. اما اگر در بين خودمان بر اثبات امامت به حديث غدير استدلال كنيم، به خاطر آن است كه اين حديث از طرق ما متواتر است، چنان كه بر كسى مخفى نيست.

 

5 . سند حديث غدير و [[امام رضا علیه السلام]]

يكى از خصوصيات زمان امام رضا عليه السلام شرايط سخت تقيه بود، و لذا امام ‏عليه السلام بسيارى از روايات را با ذكر سند از پدرانشان نقل مى‏ كردند.

از جمله حديث غدير را حضرت از پدرشان حضرت موسى بن جعفر از امام صادق از امام باقر از امام سجاد از امام حسين از اميرالمؤمنين ‏عليهم السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل كردند كه فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ».<ref>  اثبات الهداة: ج ۲ ص ۱۰۳ ح ۴۲۵.</ref>