۲۵٬۵۶۷
ویرایش
واکاوی مفهومی و مصداقی آیه تبلیغ بر اساس دلالت سیاق: تفاوت میان نسخه‌ها
واکاوی مفهومی و مصداقی آیه تبلیغ بر اساس دلالت سیاق (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۴۷
، ۲ ژانویهٔ ۲۰۲۴بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
دانشمندان شیعه بر اسـاس سیاق درونی آیة تبلیغ <ref>مائده/ ۶۷</ref>و با تأکید بر روایات صحیحی که ذیل ایـن آیه در کتب روایی فـریقین وجـود دارد، ولایت امیرمؤمنان علی علیه السلام را پس از پیامبر گرامی اسلام(ص) نتیجه گرفته‌اند. | دانشمندان شیعه بر اسـاس سیاق درونی آیة تبلیغ <ref>مائده/ ۶۷</ref>و با تأکید بر روایات صحیحی که ذیل ایـن آیه در کتب روایی فـریقین وجـود دارد، ولایت امیرمؤمنان علی علیه السلام را پس از پیامبر گرامی اسلام(ص) نتیجه گرفته‌اند. | ||
در مقابل تفاسیر اهل سنت در تمام دوره‌ها با تکیه بر دلایلی که در صدر آنها توجه به «سیاق آیات» قرار دارد، از پذیرش این استدلال سر بـاز زده‌اند. برخی دانشمندان شیعه در مقام پاسخ به این شبهه ادعا میکنند که میان | در مقابل تفاسیر اهل سنت در تمام دوره‌ها با تکیه بر دلایلی که در صدر آنها توجه به «سیاق آیات» قرار دارد، از پذیرش این استدلال سر بـاز زده‌اند. برخی دانشمندان شیعه در مقام پاسخ به این شبهه ادعا میکنند که میان آیه تبلیغ و آیات قبل و بعد آن ارتباط معنایی وجود ندارد و لذا این سیاق آیات، از حجیت ساقط است. | ||
این پژوهش نـشان مـی‌دهد انسجام معنایی آیات قبل و بعد از آیة تبلیغ، نه تنها تضادی با ارتباط این آیه با ولایت امیر مؤمنان علی علیه السلام ندارد، بلکه خود دلیلی محکم بر وجود چنین ارتباطی است. هـمچنین بـا توجه به دلالت سیاق، می‌توان به معنای ولایت نیز در همین آیات دست یافت. | این پژوهش نـشان مـی‌دهد انسجام معنایی آیات قبل و بعد از آیة تبلیغ، نه تنها تضادی با ارتباط این آیه با ولایت امیر مؤمنان علی علیه السلام ندارد، بلکه خود دلیلی محکم بر وجود چنین ارتباطی است. هـمچنین بـا توجه به دلالت سیاق، می‌توان به معنای ولایت نیز در همین آیات دست یافت. | ||
در این آیات تعبیر | در این آیات تعبیر {{قرآن|ما آُنزِل}}در ارتباط با مفهوم ولایت به کار رفته و از جاری شدن ولایت خدا بـر رسـولش و برخی مؤمنان خاصّ صحبت شده است. در تمام این سیاق، قوم یهود و اعتقاد باطل آنان به عنوان اصلی‌ترین دشمنان ولایت معرفی می‌شوند. | ||
'''واژگان کليدی:''' | '''واژگان کليدی:''' | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
== طرح مسئله == | == طرح مسئله == | ||
آیه ۶۷سورة مائده که بـه «آیـه تـبلیغ» موسوم شده است، در تفاسیر شیعه و اهل سنت مـورد بـررسی و بحث‌های مفصّل قرار گرفته است:{{قرآن|يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسـالَتَهُ وَ اللّهـُ يَعـْصِمُکَ مِنَ النّاسِ إِنَّ اللّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْکافِرينَ}}. در مورد این آیـه در غالب جزئیات در میان تمامی تفاسیر وحدت نظر به چشم میخورد. اما مهم‌ترین موضوع در تفسیر آیة تبلیغ، مشخص کـردن مـصداق «{{قرآن|مـا أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّک}}؛ آنچه از جانب ربّ تو بر تو نـازل شـده» میباشد و در این مورد تفاسیر شیعه و سنّی در تقابل با یکدیگر قرار دارند. مصداق «{{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مـِنْ رَبـِّک}}از آن جـهت حائز اهمیت بسیار است که در این آیه، ابلاغ آن هم‌سنگ با ابلاغ تـمام رسـالت رسـول خدا(ص) شمرده شده است. | |||
محققان شیعه با ضمیمه کردن روایات متواتر موجود در منابع فـریقین در شـأن نـزول این آیه به مضمون خود آیه، آنچه نازل شده است را مرتبط با ولایت امـیر مـؤمنان علی‌علیه السلام پس از رسول بزرگوار اسلام(ص) می‌دانند <ref>طبرسی، ۱۳۷۲، ج۳، ص۳۴۴ ؛ مغنیه، ۱۴۲۴، ج۳، ص۹۷؛ طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۶۹</ref>. انديشمندان اماميه اتفاق نـظر دارنـد کـه اين آيه کـريمه، دربـاره جریان غدير نازل شده است. | محققان شیعه با ضمیمه کردن روایات متواتر موجود در منابع فـریقین در شـأن نـزول این آیه به مضمون خود آیه، آنچه نازل شده است را مرتبط با ولایت امـیر مـؤمنان علی‌علیه السلام پس از رسول بزرگوار اسلام(ص) می‌دانند <ref>طبرسی، ۱۳۷۲، ج۳، ص۳۴۴ ؛ مغنیه، ۱۴۲۴، ج۳، ص۹۷؛ طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۶۹</ref>. انديشمندان اماميه اتفاق نـظر دارنـد کـه اين آيه کـريمه، دربـاره جریان غدير نازل شده است. | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
علامة طباطبایی به این تشکیک‌ها چنین پاسخ مـی‌دهد: | علامة طباطبایی به این تشکیک‌ها چنین پاسخ مـی‌دهد: | ||
«در | «در دسـته اول، روایات نقل شده در تفاسیر اهل سنت، ضعیف السند هستند و به هر حال چه از حیث سند و چـه از جـهت دلالت، به هیچ وجه یارای مقابله با روایاتی که آیه تبلیغ را مـربوط بـه ماجرای غدیر خم می‌دانند، ندارند»<ref>طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۵۷.</ref>((مطالعات قرآن و حدیث))<ref>پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳ صفحه ۲۹۹</ref> | ||
عـلاوه بـر ایـن علامة طباطبایی بر اساس شواهد تاریخی و سـیاق خـود آیه، دلایل بسیار ارزشمندی برای اثبات بی‌اعتباری این احتمالات مطرح می‌کند. نکاتی کـه ایـشان با توجه به آنها تـنها مـصداق صحیح بـرای آیـة تـبلیغ را ولایت امیر المؤمنین معرفی می‌کند، بـه اخـتصار عبارتند از: | عـلاوه بـر ایـن علامة طباطبایی بر اساس شواهد تاریخی و سـیاق خـود آیه، دلایل بسیار ارزشمندی برای اثبات بی‌اعتباری این احتمالات مطرح می‌کند. نکاتی کـه ایـشان با توجه به آنها تـنها مـصداق صحیح بـرای آیـة تـبلیغ را ولایت امیر المؤمنین معرفی می‌کند، بـه اخـتصار عبارتند از: | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
امـا در پاسـخ به استدلال دوم یعنی سـیاق آیات، که مهم‌ترین استدلال اهل سنت است، مفسران شیعه از اساس در حجیت سیاق در چنین مواردی تـشکیک کـرده‌اند. ایشان بر این باورند که آیـة تـبلیغ بـاید مـستقل از آیـات قبل و بعد از خـود تـفسیر شود، چرا که نمی‌توان بین ظاهر آیه با مفاد آیات قبل و بعد آن ارتباط معنایی برقرار کـرد.<ref>طـبرسی، ۱۳۷۲، ج۳، ص۳۴۴؛ مـغنیه، ۱۴۲۴، ج۳، ص۹۷؛ طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۶۹.</ref> | امـا در پاسـخ به استدلال دوم یعنی سـیاق آیات، که مهم‌ترین استدلال اهل سنت است، مفسران شیعه از اساس در حجیت سیاق در چنین مواردی تـشکیک کـرده‌اند. ایشان بر این باورند که آیـة تـبلیغ بـاید مـستقل از آیـات قبل و بعد از خـود تـفسیر شود، چرا که نمی‌توان بین ظاهر آیه با مفاد آیات قبل و بعد آن ارتباط معنایی برقرار کـرد.<ref>طـبرسی، ۱۳۷۲، ج۳، ص۳۴۴؛ مـغنیه، ۱۴۲۴، ج۳، ص۹۷؛ طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۶۹.</ref> | ||
علامه طباطبایی با توجه به ایـنکه ایـن آیـه و بـلکه تـمامی آیـات سوره مائده جزو آخرین آیات نازل شده بر رسول خدا (ص) هستند و در زمان نزول این آیه یهود و نصارا چندان قدرتی ندارند، پیش از آنکه وارد تفسیر آیه شود، تصریح مـی‌کند که این آیه نمی‌تواند از جهت معنایی با آیات قبل و بعد از خودش یکسان باشد. چرا که اگر آیه را متصل به دو آیه قبل و بعد از آن بدانیم، باید آنچه در آیه تبلیغ به رسول خـدا (ص) امـر شده است را امری مرتبط با اهل کتاب در نظر بگیریم و بگوییم ایشان امر به تبلیغ آیه بعدی شده‌اند که عبارت است از:{{قرآن|قُلْ يا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلي شَيْءٍ حَتّي تُقيمُوا التـَّوْراةَ وَ اْلإِنـْجيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَ لَيَزيدَنَّ کَثيرًا مِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْيانًا وَ کُفْرًا فَلا تَأْسَ عَلَي الْقَوْمِ الْکافِرينَ}}<ref>مائده/۶۸</ref>. در حالی کـه ایـن موضوع با سیاق خود آیه تـبلیغ که بنا بر آن نگرانی حضرت از جانب «الناس» است، سازگاری ندارد. چون در آن زمان شرایط اهل کتاب به گونه‌ای نیست که چنین خطری از ناحیة آنها احـساس گـردد.<ref>طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۴۲ـ۴۳</ref> | |||
اگرچه استدلال صـاحب المـیزان در مورد مصداق | اگرچه استدلال صـاحب المـیزان در مورد مصداق{{قرآن|ما انزل}}در آیه تبلیغ کامل به نظر می‌رسد، دو سؤال اساسی در این مورد وجود دارد.((مطالعات قرآن و حدیث))<ref>پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳ صفحه ۳۰۰</ref> | ||
'''اول:''' اینکه چرا ظاهر آیه مطلق و کلّی است، در حالی که موضوعی خاص مورد نظر است؟ آیا قـرآن بـه موضوعی که باید ابلاغ شود اشاره نمی‌کند و تنها از طریق قرائن خارج از متن می‌توان به آن پی برد؟ | '''اول:''' اینکه چرا ظاهر آیه مطلق و کلّی است، در حالی که موضوعی خاص مورد نظر است؟ آیا قـرآن بـه موضوعی که باید ابلاغ شود اشاره نمی‌کند و تنها از طریق قرائن خارج از متن می‌توان به آن پی برد؟ | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
'''دوم:''' اینکه چرا این آیه باید در بین آیات مربوط به اهل کتاب قرار بگیرد؟ آیا ایـن چـینش را باید بـدون حکمت تلقی کنیم و از مواردی بدانیم که چینش آیات به امر رسول خدا (ص) انجام نشده است؟ این در حالی اسـت که غالب محققین به چینش آیات سور قرآن در زمان حیات رسـول خـدا (ص) اعـتقاد دارند.<ref>در منابع اهل سنت ر.ک: زرکشي، ۱۴۰۸، ج۱، ص۳۸ و ۲۳۷ـ۲۳۹ و ۲۵۶؛ عسقلانی، بی‌تا، صص۹ـ۱۰؛ سيوطي، ۱۳۶۳، ج۱، صص۲۰۹ـ۲۱۳، و در منابع شـيعه ر.ک: طبرسی، ۱۳۷۲، ج۱، ص۱۱۰؛ شرف الدین، ۱۴۱۷، ص۱۶۶؛ خـويي، ۱۳۹۲، صـص ۳۲۳ـ۳۲۵؛ طـباطبایی، ۱۴۱۷، ج۱، ص۲۷؛ رامیار، ۱۳۶۲، ص۲۸۱؛ حجتـی، ۱۳۶۰، صص۲۳۱ـ۲۳۲.</ref> | '''دوم:''' اینکه چرا این آیه باید در بین آیات مربوط به اهل کتاب قرار بگیرد؟ آیا ایـن چـینش را باید بـدون حکمت تلقی کنیم و از مواردی بدانیم که چینش آیات به امر رسول خدا (ص) انجام نشده است؟ این در حالی اسـت که غالب محققین به چینش آیات سور قرآن در زمان حیات رسـول خـدا (ص) اعـتقاد دارند.<ref>در منابع اهل سنت ر.ک: زرکشي، ۱۴۰۸، ج۱، ص۳۸ و ۲۳۷ـ۲۳۹ و ۲۵۶؛ عسقلانی، بی‌تا، صص۹ـ۱۰؛ سيوطي، ۱۳۶۳، ج۱، صص۲۰۹ـ۲۱۳، و در منابع شـيعه ر.ک: طبرسی، ۱۳۷۲، ج۱، ص۱۱۰؛ شرف الدین، ۱۴۱۷، ص۱۶۶؛ خـويي، ۱۳۹۲، صـص ۳۲۳ـ۳۲۵؛ طـباطبایی، ۱۴۱۷، ج۱، ص۲۷؛ رامیار، ۱۳۶۲، ص۲۸۱؛ حجتـی، ۱۳۶۰، صص۲۳۱ـ۲۳۲.</ref> | ||
مقاله حاضر قصد دارد با تبیین سیاق آیات شامل آیه۶۷ سـوره مـائده، نـشان دهد با فرض پیوستگی و انسجام معنایی آیات، مصداق{{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَیْک مِنْ رَبِّک}} در این آیـه همان است که در تفاسیر شیعه ذکر شده است. بلکه چه بسا بتوان سـیاق آیات را در کنار دلایل مـتعدد دیـگری که پیش از این بیان شده، یکی از محکم‌ترین ادلّه برای اثبات حقانیت تفاسیر شیعه در مورد این آیه دانست. | |||
بنابراین این نوشتار درصدد بررسی شواهد تاریخی یا روایات ذیل آیات، چه از جهت سـند و چه از نظر دلالت، نیست؛ چرا که پیش از این در این موارد بحث‌های مفصلی انجام شده است. بلکه پس از بیان اقوال، سعی شده است با تکیه بر انسجام معنایی آیات، فضای کلّی کلام مشخص شـود و بـر این اساس مفاهیم موجود در آیات تبیین گردد. پس از تبیین دقیق مفاهیم درون آیات تطبیق آن بر مصادیق خارجی بسیار آسان خواهد بود. | بنابراین این نوشتار درصدد بررسی شواهد تاریخی یا روایات ذیل آیات، چه از جهت سـند و چه از نظر دلالت، نیست؛ چرا که پیش از این در این موارد بحث‌های مفصلی انجام شده است. بلکه پس از بیان اقوال، سعی شده است با تکیه بر انسجام معنایی آیات، فضای کلّی کلام مشخص شـود و بـر این اساس مفاهیم موجود در آیات تبیین گردد. پس از تبیین دقیق مفاهیم درون آیات تطبیق آن بر مصادیق خارجی بسیار آسان خواهد بود. | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
با توجه بـه ایـن چند ملاک، حجیت سیاق آیات تا حدی وابسته به فهم مفسر از آن است. چـه بـسا مـفسر به خاطر پوشیده ماندن برخی موضوعات در فهم سیاق، به ارتباط مفهومی بین آیات پیـ نـبرد و آن سیاق را فاقد حجیت بداند. | با توجه بـه ایـن چند ملاک، حجیت سیاق آیات تا حدی وابسته به فهم مفسر از آن است. چـه بـسا مـفسر به خاطر پوشیده ماندن برخی موضوعات در فهم سیاق، به ارتباط مفهومی بین آیات پیـ نـبرد و آن سیاق را فاقد حجیت بداند. | ||
'''۲.دیدگاه مفسران اهل سنت در مورد مصداق | '''۲.دیدگاه مفسران اهل سنت در مورد مصداق{{قرآن|ما انـزل}} در آیـة تـبلیغ''' | ||
پیش از بررسی سیاق آیات مشتمل بر آیة تبلیغ، به اقوال مختلف فریقین ذیل این آیـه اشـاره می‌شود. در مورد مصداق | پیش از بررسی سیاق آیات مشتمل بر آیة تبلیغ، به اقوال مختلف فریقین ذیل این آیـه اشـاره می‌شود. در مورد مصداق {{قرآن|ما اُنزِلَ الیک من ربّک}}در آیة تبلیغ در تفاسیر اهـل سـنت اقـوال متفاوتی به چشم میخورد. | ||
'''۳.تمام آنچه بر رسول خدا(ص) نازل شده''' | '''۳.تمام آنچه بر رسول خدا(ص) نازل شده''' | ||
| خط ۱۱۸: | خط ۱۱۸: | ||
با این بیان، در این سه آیـه عـبارتی دیگر از تعبیر{{متن عربی|کتاب الله و عترتی}} که در روزهای پایانی عمر رسول خدا (ص) در حدیث مـتواتر ثـقلین<ref>شرف الدین، بی‌تا، ص۴۲؛ شانظری، ۱۳۹۳</ref> از ایشان نـقل می‌شود را می‌یابیم. دو مقوله‌ای کـه اگـر چه هرگز از هم جدا نـمی‌شوند، ایـن احتمال وجود دارد که گروهی به یکی از آن دو اکتفا کنند و مسلمانان را به انحراف بکشانند. انـطباق تـقریبی زمان صدور حدیث ثقلین بـا زمـان نـزول آیة تبلیغ، مـی‌تواند نـشان‌دهندة ارتباط بین آن دو باشد. | با این بیان، در این سه آیـه عـبارتی دیگر از تعبیر{{متن عربی|کتاب الله و عترتی}} که در روزهای پایانی عمر رسول خدا (ص) در حدیث مـتواتر ثـقلین<ref>شرف الدین، بی‌تا، ص۴۲؛ شانظری، ۱۳۹۳</ref> از ایشان نـقل می‌شود را می‌یابیم. دو مقوله‌ای کـه اگـر چه هرگز از هم جدا نـمی‌شوند، ایـن احتمال وجود دارد که گروهی به یکی از آن دو اکتفا کنند و مسلمانان را به انحراف بکشانند. انـطباق تـقریبی زمان صدور حدیث ثقلین بـا زمـان نـزول آیة تبلیغ، مـی‌تواند نـشان‌دهندة ارتباط بین آن دو باشد. | ||
از سـویی ازآیـه ۶۸ برمی‌آید که اشکال بزرگ اهل کتاب، در ازای موضوع {{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّک}} است، نـه کـتاب آسمانی‌شان. چون پس از این که به ایـشان مـی‌گوید اگر کـتاب آسـمانی و | از سـویی ازآیـه ۶۸ برمی‌آید که اشکال بزرگ اهل کتاب، در ازای موضوع {{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّک}} است، نـه کـتاب آسمانی‌شان. چون پس از این که به ایـشان مـی‌گوید اگر کـتاب آسـمانی و{{قرآن|مـا أُنْزِلَ إِلَيْکُمْ مِنْ رَبـِّکُمْ}}را اقامه نکنید، هیچ ندارید، می‌فرماید که {{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ}}بر طغیان و کفر آنـها افـزود. بنابراین، اولا باید «{{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مـِنْ رَبـِّکَ}}در امـتداد{{قرآن|مـا أُنـْزِلَ إِلَيْکُمْ مِنْ رَبـِّکُم}}و در حـقیقت تکامل یافتة آن باشد. ثانیا مشکل اصلی اهل کتاب هم در قبال این موضوع باشد. گویا آنـها از ابـتدا در قـبال این مقوله طاغی و کافر بوده‌اند و پس از ابلاغ رسـول الله (ص) بـه {{قرآن|مـا أُنـْزِلَ إِلَيْکـَ مـِنْ رَبِّک}}، بر این طغیان و کفر اضافه کرده‌اند. | ||
در واقع آنچه در این سه آیه موضوع اصلی سخن خداست، این است که حتی اقامة کتاب‌های آسمانی برای رستگاری کافی نـیست؛ بلکه موضوع مهم‌تری نیز وجود دارد که نازل شده و باید اقامه شود. در این جایگاه به عنوان بدترین رفتار در قبال این موضوع، رفتار اهل کتاب معرفی می‌شود. رفتاری که قائلین به آن احـتمالا بـاید به کافی بودن کتاب آسمانی معتقد باشند. جالب اینکه چنین تفکری در صدر اسلام نیز با شعار | در واقع آنچه در این سه آیه موضوع اصلی سخن خداست، این است که حتی اقامة کتاب‌های آسمانی برای رستگاری کافی نـیست؛ بلکه موضوع مهم‌تری نیز وجود دارد که نازل شده و باید اقامه شود. در این جایگاه به عنوان بدترین رفتار در قبال این موضوع، رفتار اهل کتاب معرفی می‌شود. رفتاری که قائلین به آن احـتمالا بـاید به کافی بودن کتاب آسمانی معتقد باشند. جالب اینکه چنین تفکری در صدر اسلام نیز با شعار {{متن عربی |حسبنا کتاب الله}} در زمان رحلت رسول بزرگوار اسلام (ص) بروز کرد.<ref>بخاری، ۱۴۰۱، ج۷، ص۹</ref> | ||
مسألة دیگر در ایـن سـه آیه این است که از کنار هم قرار گرفتن آیات مشخص می‌شود مسلمانان نیز، علاوه بر اقامه قرآن، مأمور به اقامه{{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَيْکـَ مـِنْ رَبِّک}}هستند و اصلا دلیل ایـن ابـلاغ به مسلمانان همین است. صرف نظر از مصداق آنچه مسمانان و اهل کتاب علاوه بر کتاب‌های آسمانی امر به اقامه آن شده‌اند، در میان اهل سنت بر خـلاف شـیعه اساسا موضوعی که زیـرمجموعه آیـات قرآن نباشد و با وجود قرآن، مسلمانان از آن بی‌نیاز نشوند، مطرح نیست.((مطالعات قرآن و حدیث))<ref>پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳ صفحه ۳۰۶</ref> | مسألة دیگر در ایـن سـه آیه این است که از کنار هم قرار گرفتن آیات مشخص می‌شود مسلمانان نیز، علاوه بر اقامه قرآن، مأمور به اقامه{{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَيْکـَ مـِنْ رَبِّک}}هستند و اصلا دلیل ایـن ابـلاغ به مسلمانان همین است. صرف نظر از مصداق آنچه مسمانان و اهل کتاب علاوه بر کتاب‌های آسمانی امر به اقامه آن شده‌اند، در میان اهل سنت بر خـلاف شـیعه اساسا موضوعی که زیـرمجموعه آیـات قرآن نباشد و با وجود قرآن، مسلمانان از آن بی‌نیاز نشوند، مطرح نیست.((مطالعات قرآن و حدیث))<ref>پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳ صفحه ۳۰۶</ref> | ||
برای اینکه این اعتقاد باطل اهل کتاب بیشتر تبیین شود لازم است که وارد گام سوم بررسی شویم. جمله {{قرآن|وَ لَيَزيدَنَّ کـَثيرًا مـِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْيانًا وَ کُفْرًا}} که در آیه ۶۸ آمده، دقیقا به همین شکل در آیه ۶۴ نیز در مورد یهود آمده است. در ادامه و در بحث آیه۶۴، این اعتقاد یهود و نیز ماهیت | برای اینکه این اعتقاد باطل اهل کتاب بیشتر تبیین شود لازم است که وارد گام سوم بررسی شویم. جمله {{قرآن|وَ لَيَزيدَنَّ کـَثيرًا مـِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْيانًا وَ کُفْرًا}} که در آیه ۶۸ آمده، دقیقا به همین شکل در آیه ۶۴ نیز در مورد یهود آمده است. در ادامه و در بحث آیه۶۴، این اعتقاد یهود و نیز ماهیت{{قرآن|ما أُنـْزِلَ إِلَيْکـَ مِنْ رَبـِّک}}بیشتر روشن خواهد شد. | ||
== گام سوم: بررسی آیات ۵۱ تا ۶۸ سوره مائده == | == گام سوم: بررسی آیات ۵۱ تا ۶۸ سوره مائده == | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۳۷: | ||
خـداوند در ادامة این آیات و پس از نفی ولایـت یـهود و نـصارا، در آیة 55 طرف دیگر این نهی را بیان می‌کند:{{قرآن|إِنَّما وَلِيُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ}}. | خـداوند در ادامة این آیات و پس از نفی ولایـت یـهود و نـصارا، در آیة 55 طرف دیگر این نهی را بیان می‌کند:{{قرآن|إِنَّما وَلِيُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ}}. | ||
در واقـع آیـات۵۱ و ۵۵ را مـی‌توان در | در واقـع آیـات۵۱ و ۵۵ را مـی‌توان در ادامه هم دانست:{{قرآن|يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهـُودَ وَ النـَّصاري أَوْلِياءَ إِنَّما وَلِيُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ ...}} خداوند در آیه ۵۱ از ولایت یهود و نصارا نهی می‌کند و پس از آن در آیات ۵۲ تا ۵۴ سرانجام افرادی از بـین مـسلمانان را بـیان می‌کند که این نهی را نافرمانی کنند. سپس در آیه ۵۵ به ولایـت خدا و رسولش و گروهی که اقامه نماز کنند و در حال رکوع زکات دهند، امر می‌فرماید؛ و در آیه ۵۶ سرانجام مؤمنینی را بیان مـی‌کند کـه ایـن ولایت را بپذیرند. با این توضیح، پیوستگی معنایی این شش آیه روشـن مـی‌شود.با توجه به این پیوستگی، ولایت باید در آیات ۵۱ و ۵۵ به یک معنا به کار رفته باشد. مـفسران شـیعه در مـورد این آیات نیز مانند آیه تبلیغ قائل به وحدت سیاق نیستند. عـلامه طـباطبائي مـعتقد است که بین این آیات وحدت سیاق نیست. وی در اين باره مي‌نويسد:«آيه قبل از آيه ولايت (آیة ۵۵)، تنها مـؤمنان را از ولايت كفـار نـهى مى كند و منافقان را كه در دل كافرند، به اين رذيله كه در كمك كفار و جان بدارى آنان سبقت مى جويند سـرزنش مـى كند، بدون اين كه روى سخن متوجه كفار گردد؛ به خلاف آيات بعد كه پس از نهى مسلمين از ولايت کفار دسـتور مـی‌دهد رسـول خدا مطلب را به گوش كفار برساند و اعمال زشت آنان را گوشزد کند»<ref>طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۶</ref>. | ||
آیت الله جـوادی آمـلی نیز اینکه در آيات قبل و بعد آية ولايت، كلمه «اولیاء» آمده كه جمع است، ولي در | آیت الله جـوادی آمـلی نیز اینکه در آيات قبل و بعد آية ولايت، كلمه «اولیاء» آمده كه جمع است، ولي در آيه ولايت لفظ «ولیّ» به صـورت مـفرد آمـده را نشان از این می‌داند که اين آيات با هم نازل نشده‌اند و در يك سياق نيستند <ref>جوادی آملی، ۱۳۸۳، ص۲۸-۲۹</ref>. ایـن پژوهـش تلاش می‌کند بیانی از این آیات ارائه کند که ارتباط معنایی بین آنـها را روشـن کـند. | ||
ولایت را در آیه ۵۵ نمی‌توان به معانی محبت و دوستی، نصرت یا حتی به معنای مطلق هر گـونه نـزدیکی دانـست. چرا که در این آیه ولایت منحصر به خدا و رسولش و گروهی از مؤمنان مـی‌شود کـه خصوصیاتشان در آیه ذکر شده است و هیچ کس اجازة دوستی یا نصرت را منحصر به این افراد نـمی‌داند. | ولایت را در آیه ۵۵ نمی‌توان به معانی محبت و دوستی، نصرت یا حتی به معنای مطلق هر گـونه نـزدیکی دانـست. چرا که در این آیه ولایت منحصر به خدا و رسولش و گروهی از مؤمنان مـی‌شود کـه خصوصیاتشان در آیه ذکر شده است و هیچ کس اجازة دوستی یا نصرت را منحصر به این افراد نـمی‌داند. | ||
لذا بـاید وجهی از معانی ولایت در این سیاق آیات لحاظ شود که با این مـطلب سـازگار باشد. این ولایت باید ولایتی باشد از جـنس ولایـتی کـه تنها خدا و رسول خدا (ص) بر مؤمن دارنـد و پس از رسـول خدا تنها شایستة گروهی است که در آیة | لذا بـاید وجهی از معانی ولایت در این سیاق آیات لحاظ شود که با این مـطلب سـازگار باشد. این ولایت باید ولایتی باشد از جـنس ولایـتی کـه تنها خدا و رسول خدا (ص) بر مؤمن دارنـد و پس از رسـول خدا تنها شایستة گروهی است که در آیة ۵۵ توصیف شده اند. ولایت در این آیات را مـی‌توان بـه معنای «راه‌بری» یا «قافله‌سالاری» در امـور اجـتماع دانست. خـدا از مـومنان مـی‌خواهد که افسار جامعه را به دست اهـل کـتاب نسپارند و تفکر آنها را حاکم بر خود نکنند؛ بلکه فقط تحت راه‌بری خـدا و رسـولش و افرادی خاص از بین اهل ایمان بـاشند.((مطالعات قرآن و حدیث))<ref>پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳ صفحه ۳۰۸</ref> | ||
=== .ارتدادی به وسعت تـمام قـوم === | === .ارتدادی به وسعت تـمام قـوم === | ||
| خط ۱۵۴: | خط ۱۵۴: | ||
ایـن مـسأله تنها با نظریة شیعه در مورد این آیات سازگار است. بنا بر اینکه آیات مربوط به ولایت و جانشینی امیر مؤمنان علی علیه السلام پس از رسول خدا(ص) بـاشند، عـده کثیری از مسلمانان در این مورد بـه بـیراهه رفتند و از ولایت امیر مؤمنان علیه السلام سر باز زدند. | ایـن مـسأله تنها با نظریة شیعه در مورد این آیات سازگار است. بنا بر اینکه آیات مربوط به ولایت و جانشینی امیر مؤمنان علی علیه السلام پس از رسول خدا(ص) بـاشند، عـده کثیری از مسلمانان در این مورد بـه بـیراهه رفتند و از ولایت امیر مؤمنان علیه السلام سر باز زدند. | ||
=== پیگیری موضوع ولایت در آیات ۵۷ به بعد و ارتباط آن با | === پیگیری موضوع ولایت در آیات ۵۷ به بعد و ارتباط آن با {{قرآن|ما أُنْزِلَ}} === | ||
این آیات با یک خطاب دیگر بـه اهـل ایمان در آیه۵۷ ادامه مـی‌یابد و هـمچنان موضوع همان ولایت است:{{قرآن|يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الَّذينَ اتَّخَذُوا دينَکُمْ هُزُوًا وَ لَعِبًا مِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْقَبْلِکُمْ وَ الْکُفّارَ أَوْلِياءَ وَ اتَّقُوا اللّهَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنينَ}}. در آیات۵۷ و ۵۸ باز هم مؤمنین از ایـنکه ولایـت اهل کتاب را بپذیرند، نهی می‌شوند. در این دو آیه رفتاری از اهل کتاب مورد نکوهش قرار گرفته است؛ آنها مؤمنان را مورد استهزاء قرار می‌دهند و دینشان را به بازی می‌گیرند. بسیار بعید به نظر مـی‌رسد بـا وجود ایـن مقدار قرابت معنایی بین آیات ۵۱ و ۵۷،آیات بین آنها در همان راستا نباشند. | این آیات با یک خطاب دیگر بـه اهـل ایمان در آیه۵۷ ادامه مـی‌یابد و هـمچنان موضوع همان ولایت است:{{قرآن|يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الَّذينَ اتَّخَذُوا دينَکُمْ هُزُوًا وَ لَعِبًا مِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْقَبْلِکُمْ وَ الْکُفّارَ أَوْلِياءَ وَ اتَّقُوا اللّهَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنينَ}}. در آیات۵۷ و ۵۸ باز هم مؤمنین از ایـنکه ولایـت اهل کتاب را بپذیرند، نهی می‌شوند. در این دو آیه رفتاری از اهل کتاب مورد نکوهش قرار گرفته است؛ آنها مؤمنان را مورد استهزاء قرار می‌دهند و دینشان را به بازی می‌گیرند. بسیار بعید به نظر مـی‌رسد بـا وجود ایـن مقدار قرابت معنایی بین آیات ۵۱ و ۵۷،آیات بین آنها در همان راستا نباشند. | ||