بررسی و تحلیل روایات جمعیت غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

این فراخوان عمومی موجب شد جمع زیادی از مردم مسلمان از نقاط مختلف بلاد اسلامی خود را به مدینه یا مکه برسانند؛ سفری که حتی رسول خدا صلی الله علیه و آله  خانواده خویش را نیز همراه خود برد. ۲۸ امام علی علیه السلام نیز از این مأموریت مستثنا نبود؛ زیرا ایشان به امر رسول خدا صلی الله علیه و آله  برای هدایت مردم یمن به آنجا سفر کرده بود۲۹ و با انجام مأموریت، خود را به مکه رساند و حج بجا آورد. ۳۰

نیز برخی منابع گزارش دعوت رسول خدا صلی الله علیه و آله  از مردم برای حضور در این سفر را آورده‌اند؛ چنان‌که کلینی به نقل از امام صادق علیه السلام می‌نویسد: رسول خدا صلی الله علیه و آله  از آخرین حج سخن گفت و به هرکس از کسانی که تا آن روز اسلام را پذیرفته بودند، نامه نوشت و آنان را از این امر باخبر ساخت تا هرکس توان انجام حج را دارد، در این سفر شرکت کند. درپی اعلام پیامبر صلی الله علیه و آله  مردم روی آوردند تا مراسم حج را با حضور ایشان برگزار کنند. ۳۱

شایان ذکر اینکه، با توجه به این فراخوانی، باید جمعیت قابل توجهی از شهر مدینه و اطراف آن در این سفر حضور داشته باشند. برخی از منابع فریقین نیز به‌تبع این فراخوانی خروج جمعیت به همراه رسول خدا صلی الله علیه و آله  را به‌گونه‌های مختلف نقل کرده‌اند؛ برخی شمار آنان را هفتادهزار نفر،<ref>همان، ج ۳۷، ص ۲۰۲؛  تفسیر صافی، ج ۲، ص ۵۳؛  تفسیر نورالثقلین، ج ۲، ص ۷۳؛ السیرة الحلبیة، ج ۳، ص ۳۰۸.</ref> عده‌ای نودهزار نفر، ۳۴ برخی ۱۱۴ هزار نفر دانسته۳۵ و برخی نیز تعداد ۱۲۰ و ۱۲۴ هزار و بیشتر را آورده‌اند. <ref>همان، ص ۹ و ۲۹۶؛  السیرة الحلبیة، ج ۳، ص ۳۰۸؛ بحارالانوار، ج ۳۷، ص ۱۵۰.</ref>نیز می‌توان گفت یکی از دلایل نقل جمعیت زیاد حضار واقعه غدیر از سوی مورخان، نقش وضعیت قومی و قبیلگی جزیرةالعرب است که عمدتاً یک‌جا نشین بوده و علاوه‌برآن، قدرت سیاسی رسول خدا صلی الله علیه و آله  بر جزیرةالعرب با دعوت مردم به فطرت و اخلاق، باعث رشد فزاینده جمعیت شهری مدینه گشته بود.

آنان بعد از شرکت در حج، در مکان غدیر با ولایت امام علی علیه السلام بیعت کردند. اسماء بنت عمیس، همسر ابوبکر ازجمله زنان بارداری بود که در این سفر حضور داشت و در ذوالحلیفه، وضع حمل کرده و محمد بن ابوبکر را به دنیا آورد. <ref>صحیح مسلم، ج ۲، ص ۸۸۶؛  سنن ابی‌داود، ج ۲، ص ۱۸۲؛  مسند، ج ۳، ص ۳۰؛ سنن دارمی، ج ۲، ص ۴۵؛  انساب الاشراف، ج ۱، ص ۴۷۴.</ref> ابوالطفیل عامر بن واثله در جنگ احد متولد شده، و در حجةالوداع هشت‌ساله بود. ۳۹ پس با این وضعیت، چگونه ممکن است تعداد جمعیت حاضر در غدیر کم باشد؟

علاوه‌براین، باید افزود که روایت اول به نقل از امام باقر علیه السلام می‌باشد و روایت دوم به نقل از عمار؛ درصورتی‌که طبق قاعده باید امام باقر علیه السلام تعداد جمعیت را از عمار و سخنان ابوذر نقل کند، اما ایشان هیچ‌کدام از این دو راوی را در استنادش نیاورده است. ۴۹

شیخ حر عاملی نیز در روایتی قول ده‌هزار نفر را آورده، اما حدیث را چنین شرح می‌کند: چه‌بسا این ده‌هزار نفر همه از مدینه بوده‌اند؛ ۵۱ یعنی ایشان هم جمعیت ده‌هزار نفری غدیر را نمی‌پذیرد؛ بلکه جمعیت مردم مدینه را این مقدار حدس زده است؛ بنابراین می‌توان گفت این روایت با برطرف شدن ضعف سند و محتوای آن، تنها می‌تواند جمعیت اهل مدینه را که در غدیر حاضرند یا با پیامبر صلی الله علیه و آله  از مدینه خارج شده‌اند، ثابت کند.

علاوه‌برآن، شایان ذکر است که برخی علمای شیعه نیز با پذیرش این خبر، به نقل آن اهتمام ورزیده‌اند و در صحت آن تردید نکرده‌اند. ۶۳ ازجمله اسانید این روایت، محمد بن موسی همدانی است که بنابر گفته نجاشی، کتابی در رد غلو و غالیان دارد؛ <ref>رجال، ص ۳۳۸.</ref> همچنین طیالسی از اصحاب امامی و ثقه شیعه است که شیخ طوسی در رجال او را از اصحاب امام کاظم علیه السلام شمرده است؛<ref>رجال، ص ۳۴۳.</ref>نیز سیف بن عَمیِرَه که نجاشی نیز او را از ثقات شیعه می‌داند. <ref>رجال، ص ۱۸۹.</ref> سند اصلی این روایت به علقمة بن محمد حضرمی می‌رسد که شیخ طوسی او را از اصحاب امام باقر و امام صادق صلی الله علیه و آله  شمرده است.<ref>رجال، ص ۱۴۰ و ۲۶۲.</ref> وی از کسانی بوده که عقاید زیدیه درباره امامت را قبول نداشته است. <ref>اختیار معرفة الرجال، ج ۲، ص ۷۱۶.</ref> ازاین‌رو برخی از رجالیون بر همین مبنا او را امامی و دارای اعتقاد صحیح می‌دانند.<ref>طرائف المقال، ج ۱، ص ۵۲۷.</ref> بنابراین می‌توان گفت با توجه به داشتن سند و دیگر مؤیدات که نقل گردید، حضور این تعداد از جمعیت در غدیر طبیعی به‌نظر می‌رسد.