جایگاه حدیث غدیر در راهبردهای بزرگان امامیه در قرن چهارم هجری: تفاوت میان نسخه‌ها

از وجوه افضل بودن روز غدیر، انتصاب امیر المؤمنین علی علیه السلام  به عنوان وصیّ و امام پس از رسول الله صلی الله علیه و آله است.

امام صادق   علیه السلام فرمود:"الیوم الذی نُصِب فیه رسول الله صلی الله علیه و آله ، امیرالمؤمنین  علیه السلام "(طوسی،۱۴۱۱: ۷۴۶-۷۵۸). شیخ مفید هم می نویسد:"وَ هُوَ عیدٌ عظیمٌ بما أظهَرَه اللهُ تعالی مِن حُجَّتِه و أبانَه مِن خلافۀ وصیّ نبیه و أوجَبَه مِن العَهد فی رِقاب بریَّتَه"(مفید، مسار،۱۴۱۴: ۳۹-۴۱). به نقل منابع حدیثی عامه، رسول خدا صلی الله علیه و آله  در این روز از حاضرانِ در غدیر، برای علی  علیه السلام بیعت گرفت و عمّامه بر سر آن حضرت گذاشت. بیهقی به نقل از اسناد خود از علی  علیه السلام  روایت می‌کند: رسول الله صلی الله علیه و آله در غدیر عمامه بر سر من گذاشت و فرمود:"عمامه مرز میان کفر و ایمان است"(بیهقی، بی‌تا،ج۱۰: ۱۴؛ نیز نک: طیالسی، بیتا:۲۳). متقی هندی به اسناد خود و به نقل از دیلمی از رسول‌الله صلی الله علیه و آله  روایت می‌کند که فرمود:"فانّ العمامه سیّما الاسلام و هی حاجزة بین المسلمین و المشرکین"(متقی، بی‌تا: ۴۸۳-۴۸۴).معلوم می‌گردد این اقدام پیامبر صلی الله علیه و آله برای تأکید و تصریح بر وصایت و امامت امام علی بن ابی‌طالب بوده است. مُعزّ الدوله دیلمی در سال ۳۵۲هـ .ق/۹۶۳م دستور داد تا در روز عیدغدیر، جشن و سروری در بغداد برپا شود. مأموران دولتی، موظف بودند قبل از آن؛ شهر را زینت کرده، آتش بر خانه امیران بیفروزند، با بوق و کرنا مردم را از فرارسیدن عید باخبر کنند و دکان‌ها و بازارها در روز عید بسته بماند. در این روز مردم جامه نو پوشیده، شادمانی می‌کردند و به زیارت قبور ائمه و مشاهد شریفه می‌رفتند (مسکویه،۱۳۷۹: ج۷: ۴۰۱؛ طبری، ۱۳۸۷، ج۱۱/ص۱۰۰؛ ذهبی،۱۴۱۳ تاریخ، ج۲۶ /ص ۱۲-۱۱؛ ابن جوزی ۱۴۲۸: ۲۲۵). برخی هم، به صحرا رفته، نماز عید می‌خواندند(ابن عماد،۱۴۰۶،ج۴/ص۲۷۳). ثعالبی در ذیل لیلة‌الغدیر می‌نویسد:"شیعیان این شب را بس گرامی می‌دارند و در آن شب زنده‌داری می‌کنند"(۱۳۷۶ :۴۷۵). البته، سابقه این نوع مراسم به مدت‌ها پیش بازمی‌گشت(ابن جوزی ۱۴۱۲ ،۱۴: ۱۵۱ و۱۸۹)؛ ولی بویهیان برای این روز جایگاه ویژه‌ای قائل بودند و مراسم جشن عید را در ایالات تحت امرخود برپا می-‌کردند(ابن جوزی ۱۴۱۲ :۱۴/۳۷۷ و ر.ک: ذهبی،۱۴۱۳،ج۲۶/۱۲-۱۱و ج ۲۷ :۹؛  ابن اثیر، ۱۳۸۵، ج۸: ۵۵۰-۵۴۹ و۵۸۹ ). این ‌گونه اقدامات، به تقویت هویت جمعی شیعیان و افزایش میزان پایبندی آنها به اصول مذهب کمک شایانی می کرد و سبب حضور پررنگ‌تر شیعیان در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی می‌شد. به نظر می‌رسد تلاش آل بویه برای رسمیت بخشیدن عید غدیر، تا حدّی متأثر از دستاوردهای اجتماعی و فرهنگی این امر در جامعه بوده است.

سیدمرتضی می‌نویسد: امام مفترض‌الطاعۀ است و رسول الله صلی الله علیه و آله با استناد به آیه6/ احزاب ، مردم را به اطاعت از ایشان فراخواند. دلیل وی هم دو واژه «مولی» و«اولی»است (مرتضی، 1405،ج4/132-131). شیخ طوسی با شواهد ادبی، از واژه"اولی"، مفهوم مفترض‌الطاعه را دریافته، اطلاق آن را برای شخص امام و به طور مشخص امیرالمؤمنین منحصر می‌کند(طوسی:1400 :215-216). مفید با استناد به آیات و روایت متعدد، نص(2)امام را، دلیل وجوب اطاعت از او می‌داند و با بهره‌گرفتن از نصوص معصومان، از حدیث«من کنت...» نتیجه می‌گیرد که امام مفترض‌الطاعه است (مفید الارشاد1413،1: 7-8). وی در کتاب الافصاح، تواتر و اجماع برحدیث غدیر را مسلّم و دلالت بر ضرورت رهبری و حکومت دانسته، آن را دلیل اثبات ولایت و امامت علی   علیه السلام و تقدم وی بر دیگران و وجوب اطاعت از او می‌داند(مفید الافصاح1412: 32-33). همو با استناد به حدیث شریف"اللهمّ وال مَن والاه.." می‌نویسد: هرکس عصیان کند، از فرمان خدا عدول نموده؛ کافر است(همان: 129-128). از مجموع نظر صدوق دریافت می‌گردد ؛ وی با طرح ملازمت قرآن و عترت(صدوق 1403 1: 235) و علامات امام و وجوب اطاعت از او...."(صدوق1395 :2/336-337)؛ قرابت، نص و حدیث را دلیل"عترت" او قرار می‌دهد و بر اساس حدیث غدیر، امیرالمؤمنین  علیه السلام  را مصداق عترت قرار داده؛ بدین واسطه با ادعای زیدیه مبنی بر انکار مقام عترت علی  علیه السلام  و وصایت و انحصار در امامان دوازه‌گانه مقابله نموده؛ تناقض دیدگاه آنان را معلوم می‌گرداند(صدوق 1403: 2/478-479؛ صدوق، 1395، ج1، 116).