۴٬۰۶۴
ویرایش
واکاوی مفهومی و مصداقی آیه تبلیغ بر اساس دلالت سیاق: تفاوت میان نسخه‌ها
واکاوی مفهومی و مصداقی آیه تبلیغ بر اساس دلالت سیاق (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۳ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۰۴
، ۱۳ مه←طرح مسئله
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
آیه ۶۷سورة مائده که بـه «آیـه تـبلیغ» موسوم شده است، در تفاسیر شیعه و اهل سنت مـورد بـررسی و بحث‌های مفصّل قرار گرفته است:{{قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ}}. در مورد این آیـه در غالب جزئیات در میان تمامی تفاسیر وحدت نظر به چشم میخورد. اما مهم‌ترین موضوع در تفسیر آیة تبلیغ، مشخص کـردن مـصداق «{{قرآن|مـا أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّک}}؛ آنچه از جانب ربّ تو بر تو نـازل شـده» میباشد و در این مورد تفاسیر شیعه و سنّی در تقابل با یکدیگر قرار دارند. مصداق «{{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مـِنْ رَبـِّک}}از آن جـهت حائز اهمیت بسیار است که در این آیه، ابلاغ آن هم‌سنگ با ابلاغ تـمام رسـالت رسـول خدا صلی الله علیه و آله شمرده شده است. | آیه ۶۷سورة مائده که بـه «آیـه تـبلیغ» موسوم شده است، در تفاسیر شیعه و اهل سنت مـورد بـررسی و بحث‌های مفصّل قرار گرفته است:{{قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ}}. در مورد این آیـه در غالب جزئیات در میان تمامی تفاسیر وحدت نظر به چشم میخورد. اما مهم‌ترین موضوع در تفسیر آیة تبلیغ، مشخص کـردن مـصداق «{{قرآن|مـا أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّک}}؛ آنچه از جانب ربّ تو بر تو نـازل شـده» میباشد و در این مورد تفاسیر شیعه و سنّی در تقابل با یکدیگر قرار دارند. مصداق «{{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مـِنْ رَبـِّک}}از آن جـهت حائز اهمیت بسیار است که در این آیه، ابلاغ آن هم‌سنگ با ابلاغ تـمام رسـالت رسـول خدا صلی الله علیه و آله شمرده شده است. | ||
محققان شیعه با ضمیمه کردن روایات متواتر موجود در منابع فـریقین در شـأن نـزول این آیه به مضمون خود آیه، آنچه نازل شده است را مرتبط با ولایت امـیر مـؤمنان علی‌علیه السلام پس از رسول بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله می‌دانند <ref>مجمع البیان، ج۳، ص۳۴۴ ؛ تفسیرالکاشف، ج۳، ص۹۷؛ المیزان، ج۶، ص۶۹.</ref> | محققان شیعه با ضمیمه کردن روایات متواتر موجود در منابع فـریقین در شـأن نـزول این آیه به مضمون خود آیه، آنچه نازل شده است را مرتبط با ولایت امـیر مـؤمنان علی‌علیه السلام پس از رسول بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله می‌دانند. <ref>مجمع البیان، ج۳، ص۳۴۴ ؛ تفسیرالکاشف، ج۳، ص۹۷؛ المیزان، ج۶، ص۶۹.</ref> انديشمندان اماميه اتفاق نـظر دارنـد کـه اين آيه کـريمه، دربـاره جریان غدير نازل شده است. | ||
در مقابل اهل سنّت اگر چه به روایـات مـربوط به نزول این آیه در غدیر خم اشاره می‌کنند<ref>الدرالمنثور،ج۲، ص۲۹۸؛ آیات غدیر از دیدگاه اهل سنت،ج۱، ص۲۰۴</ref>، در تـعیین مـصداق{{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَیْک مِنْ رَبِّک}} با شیعه مخالفند. ریشة این مخالفت‌ها و طرح احتمالات دیگر در ایـن مـورد را می‌توان در دو دسته خلاصه کرد: | در مقابل اهل سنّت اگر چه به روایـات مـربوط به نزول این آیه در غدیر خم اشاره می‌کنند<ref>الدرالمنثور،ج۲، ص۲۹۸؛ آیات غدیر از دیدگاه اهل سنت،ج۱، ص۲۰۴</ref>، در تـعیین مـصداق{{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَیْک مِنْ رَبِّک}} با شیعه مخالفند. ریشة این مخالفت‌ها و طرح احتمالات دیگر در ایـن مـورد را می‌توان در دو دسته خلاصه کرد: | ||
'''دسته اول:''' برخی روایات<ref>به عنوان نمونه: | '''دسته اول:''' برخی روایات<ref>به عنوان نمونه: جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۹۸؛ مفاتیح الغیب، ج۱۲، ص۳۹۹؛ الدرالمنثور،ج۲، ص۲۹۸.</ref> | ||
'''دسـته دوم:''' سیاق آیات. فخر رازی و به تبع وی آلوسی، وحدت سیاق را محکم‌ترین دلیل برای مخالفت با نظر شـیعه در مـورد آیـة تبلیغ می‌دانند<ref> | '''دسـته دوم:''' سیاق آیات. فخر رازی و به تبع وی آلوسی، وحدت سیاق را محکم‌ترین دلیل برای مخالفت با نظر شـیعه در مـورد آیـة تبلیغ می‌دانند<ref>مفاتیح الغیب،ج۱۲، ص۴۰۱؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۳، ص۳۳۵.</ref> | ||
علامة طباطبایی به این تشکیک‌ها چنین پاسخ مـی‌دهد: | علامة طباطبایی به این تشکیک‌ها چنین پاسخ مـی‌دهد: | ||
«در دسـته اول، روایات نقل شده در تفاسیر اهل سنت، ضعیف السند هستند و به هر حال چه از حیث سند و چـه از جـهت دلالت، به هیچ وجه یارای مقابله با روایاتی که آیه تبلیغ را مـربوط بـه ماجرای غدیر خم می‌دانند، ندارند»<ref> | «در دسـته اول، روایات نقل شده در تفاسیر اهل سنت، ضعیف السند هستند و به هر حال چه از حیث سند و چـه از جـهت دلالت، به هیچ وجه یارای مقابله با روایاتی که آیه تبلیغ را مـربوط بـه ماجرای غدیر خم می‌دانند، ندارند»<ref>المیزان، ج۶، ص۵۷.</ref><ref>مطالعات قرآن و حدیث، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳، صفحه ۲۹۹</ref> | ||
عـلاوه بـر ایـن علامة طباطبایی بر اساس شواهد تاریخی و سـیاق خـود آیه، دلایل بسیار ارزشمندی برای اثبات بی‌اعتباری این احتمالات مطرح می‌کند. نکاتی کـه ایـشان با توجه به آنها تـنها مـصداق صحیح بـرای آیـة تـبلیغ را ولایت امیر المؤمنین معرفی می‌کند، بـه اخـتصار عبارتند از: | عـلاوه بـر ایـن علامة طباطبایی بر اساس شواهد تاریخی و سـیاق خـود آیه، دلایل بسیار ارزشمندی برای اثبات بی‌اعتباری این احتمالات مطرح می‌کند. نکاتی کـه ایـشان با توجه به آنها تـنها مـصداق صحیح بـرای آیـة تـبلیغ را ولایت امیر المؤمنین معرفی می‌کند، بـه اخـتصار عبارتند از: | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
'''۲ـ''' با توجه بـه ویـژگی‌های رسول خدا صلی الله علیه و آله بیم ایشان هـرگز نـمی‌تواند مربوط به مسأله‌ای شخصی باشد، بلکه مربوط به دین خداست. | '''۲ـ''' با توجه بـه ویـژگی‌های رسول خدا صلی الله علیه و آله بیم ایشان هـرگز نـمی‌تواند مربوط به مسأله‌ای شخصی باشد، بلکه مربوط به دین خداست. | ||
'''۳ـ''' اين احتمال كه آيه در اوايل بعثت نـازل شـده و مراد از | '''۳ـ''' اين احتمال كه آيه در اوايل بعثت نـازل شـده و مراد از{{متن قرآن|مَا أُنْزِلَ}} مجموع دين بـاشد مـردود اسـت. | ||
'''۴ـ''' اینکه | '''۴ـ''' اینکه{{متن قرآن|مَا أُنْزِلَ}} را تـمام دین تا آن زمان بـدانیم، مـستلزم لغویت کلام است. | ||
'''۵ـ''' روایات صحیح متعدد فریقین در شأن نزول آیه دلالت بر این دارد که | '''۵ـ''' روایات صحیح متعدد فریقین در شأن نزول آیه دلالت بر این دارد که {{متن قرآن|مَا أُنْزِلَ}} مربوط به ولایت علی بن ابـی طـالب علیه السلام است.<ref>المیزان، ج۶، ص۴۲-۶۴.</ref> | ||
امـا در پاسـخ به استدلال دوم یعنی سـیاق آیات، که مهم‌ترین استدلال اهل سنت است، مفسران شیعه از اساس در حجیت سیاق در چنین مواردی تـشکیک کـرده‌اند. ایشان بر این باورند که آیـة تـبلیغ بـاید مـستقل از آیـات قبل و بعد از خـود تـفسیر شود، چرا که نمیتوان بین ظاهر آیه با مفاد آیات قبل و بعد آن ارتباط معنایی برقرار کـرد.<ref> | امـا در پاسـخ به استدلال دوم یعنی سـیاق آیات، که مهم‌ترین استدلال اهل سنت است، مفسران شیعه از اساس در حجیت سیاق در چنین مواردی تـشکیک کـرده‌اند. ایشان بر این باورند که آیـة تـبلیغ بـاید مـستقل از آیـات قبل و بعد از خـود تـفسیر شود، چرا که نمیتوان بین ظاهر آیه با مفاد آیات قبل و بعد آن ارتباط معنایی برقرار کـرد.<ref>مجمع البیان، ج۳، ص۳۴۴؛ تفسیر الکاشف، ج۳، ص۹۷؛ المیزان فی تفسیر القرآن ج۶، ص۶۹.</ref> | ||
علامه طباطبایی با توجه به ایـنکه ایـن آیـه و بـلکه تـمامی آیـات سوره مائده جزو آخرین آیات نازل شده بر رسول خدا صلی الله علیه و آله هستند و در زمان نزول این آیه یهود و نصارا چندان قدرتی ندارند، پیش از آنکه وارد تفسیر آیه شود، تصریح مـی‌کند که این آیه نمی‌تواند از جهت معنایی با آیات قبل و بعد از خودش یکسان باشد. چرا که اگر آیه را متصل به دو آیه قبل و بعد از آن بدانیم، باید آنچه در آیه تبلیغ به رسول خـدا صلی الله علیه و آله امـر شده است را امری مرتبط با اهل کتاب در نظر بگیریم و بگوییم ایشان امر به تبلیغ آیه بعدی شده‌اند که عبارت است از:{{قرآن|قُلْ يا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلي شَيْءٍ حَتّي تُقيمُوا التـَّوْراةَ وَ اْلإِنـْجيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَ لَيَزيدَنَّ کَثيرًا مِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْيانًا وَ کُفْرًا فَلا تَأْسَ عَلَي الْقَوْمِ الْکافِرينَ}}<ref>مائده/۶۸</ref>. در حالی کـه ایـن موضوع با سیاق خود آیه تـبلیغ که بنا بر آن نگرانی حضرت از جانب «الناس» است، سازگاری ندارد. چون در آن زمان شرایط اهل کتاب به گونه‌ای نیست که چنین خطری از ناحیة آنها احـساس گـردد.<ref>طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۴۲ـ۴۳</ref> | علامه طباطبایی با توجه به ایـنکه ایـن آیـه و بـلکه تـمامی آیـات سوره مائده جزو آخرین آیات نازل شده بر رسول خدا صلی الله علیه و آله هستند و در زمان نزول این آیه یهود و نصارا چندان قدرتی ندارند، پیش از آنکه وارد تفسیر آیه شود، تصریح مـی‌کند که این آیه نمی‌تواند از جهت معنایی با آیات قبل و بعد از خودش یکسان باشد. چرا که اگر آیه را متصل به دو آیه قبل و بعد از آن بدانیم، باید آنچه در آیه تبلیغ به رسول خـدا صلی الله علیه و آله امـر شده است را امری مرتبط با اهل کتاب در نظر بگیریم و بگوییم ایشان امر به تبلیغ آیه بعدی شده‌اند که عبارت است از:{{قرآن|قُلْ يا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلي شَيْءٍ حَتّي تُقيمُوا التـَّوْراةَ وَ اْلإِنـْجيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَ لَيَزيدَنَّ کَثيرًا مِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْيانًا وَ کُفْرًا فَلا تَأْسَ عَلَي الْقَوْمِ الْکافِرينَ}}<ref>مائده/۶۸</ref>. در حالی کـه ایـن موضوع با سیاق خود آیه تـبلیغ که بنا بر آن نگرانی حضرت از جانب «الناس» است، سازگاری ندارد. چون در آن زمان شرایط اهل کتاب به گونه‌ای نیست که چنین خطری از ناحیة آنها احـساس گـردد.<ref>طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۴۲ـ۴۳</ref> | ||