آیات قرآن در خطابه غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

در مرحله اول پيامبرصلى الله عليه وآله آيه 47 سوره نساء را به دنبال آيه نورانيت و به صورت آميخته با آن قرائت كرد، به گونه‏اى كه نتيجه‏گيرى از اين چينشِ آيات، عذاب و لعنت صريح براى دشمنان ولايت بود آنجا كه فرمود: »مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِها أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَما لَعَنَّا أَصْحابَ السَّبْتِ« : »ايمان آوريد قبل از آنكه صورت‏هايى را هلاك نماييم و آنها را به پشت برگردانيم، يا آنان را مورد لعنت قرار دهيم همان گونه كه اصحاب سبت را لعنت كرديم« ، و اين تشبيه دقيقاً اشاره به مسلمانانى بود كه نام مسلمانى را حفظ مى‏كنند اما با هزاران حيله فرامين الهى را زير پا مى‏گذارند.

اين بود كه آن حضرت در دنباله كلام كار را به صراحت كشانده فرمود: به خدا قسم قصد نشده از اين آيه مگر گروهى از اصحاب من كه آنان را با نام و نسبشان مى‏شناسم، ولى مأمور شده‏ام از آنان اعراض كنم و آنان را معرفى نكنم.

آيه 144 سوره آل عمران گوياترين سندى بود كه پيامبرصلى الله عليه وآله در اين فراز خطبه آن را شاهد عقبگرد و بازگشت مردم به جاهليت قرار داد، آنجا كه در قرآن آمده است:

»وَ ما مُحَمَّدٌ إِلا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ، أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّه شَيْئاً وَ سَيَجْزِى اللَّه الشَّاكِرِينَ« .

حضرت اين آيه را در كلام خود تضمين كرده فرمود: اى مردم، شما را هشدار مى‏دهم! من رسول خدا هستم كه قبل از من پيامبرانى بوده‏اند. آيا اگر بميرم يا كشته شوم عقبگرد خواهيد كرد؟ هر كس به عقب باز گردد به خدا ضررى نمى‏زند و به زودى خداوند شاكران و صابران را پاداش مى‏دهد.

خطر دوم غرور مسلمانى و منت گذاشتن مسلمانان بر خدا و پيامبرصلى الله عليه وآله براى پذيرش دين بود. حضرت براى هشدار از اين خصلت شيطانى چهار آيه قرآن را ادغام كرد:

يكى آيه 17 سوره حجرات: »يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا قُلْ لا تَمُنُّوا عَلَىَّ إِسْلامَكُمْ بَلِ اللَّه يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَداكُمْ لِلْإِيمانِ« .

دوم آيه 28 سوره محمدصلى الله عليه وآله: »ذلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللَّه وَ كَرِهُوا رِضْوانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ« .

سوم آيه 35 سوره الرحمن: »يُرْسَلُ عَلَيْكُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ« ، و چهارم آيه 14 سوره فجر: »إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصادِ« .

آن حضرت اين چهار آيه را در يك جمله بلند گنجانيده چنين فرمود: اى مردم، با اسلامتان بر من منت مگذاريد، بلكه بر خدا منت مگذاريد كه در نتيجه عمل شما را نابود مى‏كند و بر شما غضب مى‏نمايد و شما را به شعله‏هايى از آتش و مس گداخته مبتلا مى‏نمايد. پروردگار شما در كمين است.

خطر سوم رهبران ضلالت و گمراهى بود. پيامبرصلى الله عليه وآله آيه 41 سوره قصص را شاهد قرار داد كه مى‏فرمايد: »وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ لا يُنْصَرُونَ« ، و با تضمين اين آيه در كلام خود فرمود: اى مردم، به زودى بعد از من امامانى خواهند بود كه به آتش دعوت مى‏كنند و روز قيامت كمك نمى‏شوند.

سپس بيزارى خود و خدا را از آنان اعلام كرد و پايين‏ترين درجه جهنم را به آنان وعده داد. حضرت اين مطلب را با استناد به دو آيه قرآن بيان كرد. يكى آيه 145 سوره نساء: »إِنَّ الْمُنافِقِينَ فِى الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ« ، و ديگرى آيه 29 سوره نحل: »فَادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ« . در اين باره فرمود: امامان ضلالت و ياران و پيروانشان در پايين درجه آتش هستند و چه بد است اقامتگاه متكبرين« .

پيامبرصلى الله عليه وآله در فراز بعدى مسئله غصب خلافت را به طور صريح مطرح كرد و فرمود: به زودى بعد از من امامت را به عنوان پادشاهى و غاصبانه قرار مى‏دهند. سپس غاصبين را لعنت كرد و با اشاره به آيه 31 و 35 سوره الرحمن، شومى امامان ضلالت را براى مردم بيان كرد و فرمود:

در آن هنگام است -  اى جن و انس -  كه مى‏ريزد بر شما آنكه بايد بريزد و مى‏فرستد بر شما شعله‏اى از آتش و مس گداخته و نمى‏توانيد آن را از خود دفع كنيد.

نهيب‏هاى مقام نبوت لا ينقطع بر سر مردم مى‏باريد. اين بار آيه 179 سوره آل عمران »لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلى ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَ ما كانَ اللَّه لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ« را مطرح كرد و آن را در كلام خود تضمين كرده به عنوان هشدار فرمود: خداى عزوجل شما را به حال خود رها نخواهد كرد تا آنكه خبيث را از پاكيزه جدا كند و خداوند شما را بر غيب مطلع نمى‏كند.

آيه 58 سوره اسراء هشدار بعدى بود كه به مناسبت آن نام حضرت مهدى‏عليه السلام به ميان آمد. خداوند در آن آيه مى‏فرمايد: »وَ إِنْ مِنْ قَرْيَةٍ إِلا نَحْنُ مُهْلِكُوها قَبْلَ يَوْمِ الْقِيامَةِ« ، و پيامبرصلى الله عليه وآله همين آيه را در كلام خويش چنين آورد: هيچ آبادى نيست مگر آنكه خداوند به خاطر تكذيبشان آن را قبل از روز قيامت هلاك مى‏كند و آن امام هدايت شده را مالك آن قرار مى‏دهد، و خداوند وعده خود را عملى مى‏نمايد.

هشدار بعدى گول نخوردن از گرايش اكثريت بود. پيامبرصلى الله عليه وآله ابتدا آيه 71 سوره صافات را قرائت كرد: »قد ضَلَّ قبلكم أَكْثَرُ الْأَوَّلِينَ« و سپس هلاكت آنان در اثر مخالفت با انبياءشان را يادآور شد، و اينكه نسل‏هاى آينده نيز در اثر نگاه به اكثريت به هلاكت مى‏افتند. آنگاه آيه 16 تا 19 سوره مرسلات را تلاوت كرد كه مى‏فرمايد: »أَ لَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلِينَ، ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِينَ، كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ، وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ« .

بخش هفتم سخن با اشاره به آيه 153 سوره انعام آغاز شد: »وَ أَنَّ هذا صِراطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ« ، كه صراط مستقيم را در برابر همه راه‏هاى ديگر قرار مى‏داد و بايد راه راست دقيقاً معرفى مى‏شد. به همين منظور حضرت با يادآورى اينكه علم امر و نهى نزد على‏عليه السلام است به مردم دستور داد درباره اوامر و نواهى على‏عليه السلام سر تسليم فرود آورند و فرمود: مواظب باشيد كه راه‏هاى ديگر شما را از راه او منحرف نكند.

آنگاه به صراحت اعلام كرد كه »صراط مستقيم« من و على و امامان بعد از او هستيم، و به آيه 186 سوره اعراف اشاره كرد كه »وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ« .

در اينجا پيامبرصلى الله عليه وآله بدون هيچ مقدمه‏اى سوره حمد را به‏طور كامل قرائت كرد، و مخاطبين بى‏اختيار متوجه مطلب جديدى شدند. از آنجا كه در فراز قبلى آيه »وَ أَنَّ هذا صِراطِى  مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ« تفسير شده بود، اكنون »صراط مستقيم« در سوره حمد نشان داده مى‏شد كه مسلمانان هر روز حداقل ده بار در نمازهاى واجب از خدا درخواست هدايت به آن را دارند و اين خواسته را با تفصيل تمام از خدا مى‏خواهند و مى‏گويند: »اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ، صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَالضَّالِّينَ« .

حضرت پس از قرائت سوره حمد قسم ياد كرد كه اين سوره درباره من و امامان بعد از من نازل شده است، و راه راستى كه هر مسلمان در پى آن است جز پيروى از چهارده معصوم‏عليهم السلام راه ديگرى نمى‏تواند باشد.

آنگاه آيه 62 سوره يونس »أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّه لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ« را كنار آيه 56 سوره مائده: »فَإِنَّ حِزْبَ اللَّه هُمُ الْغالِبُونَ« قرار داد و از امامان به عنوان »اولياء اللَّه« و »حزب اللَّه« ياد كرد.

اكنون كه صراط مستقيم روشن شد سخنرانى پيامبرصلى الله عليه وآله در معرفى دو گروه دوست و دشمن آنان ادامه يافت. حضرت يازده جمله در اين باره فرمود كه شش جمله آن در توصيف اولياى اهل‏بيت‏عليهم السلام و پنج جمله در وصف اعداء بود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

قبل از همه مطالبى درباره حج را با استناد به آيه 158 سوره بقره »إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّه فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما، وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللَّه شاكِرٌ عَلِيمٌ« فرمود و از ترك حج بر حذر داشت.

 

 

در اينجا پيامبرصلى الله عليه وآله تأكيد خاصى داشت كه امامتِ فرزندان معصوم على‏عليه السلام در متن قرآن است و آيه 28 سوره زخرف »وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِى عَقِبِهِ« را شاهد آن قرار داده فرمود: آنجا كه خدا مى‏فرمايد: امامت را مسئله‏اى باقى در نسل او قرار داديم. سپس به حديث ثقلين اشاره كرد كه »لَنْ تَضِلُّوا ما انْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِما« .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

پيامبرصلى الله عليه وآله با يك سؤال آغاز كرد و فرمود: مَعاشِرَ النّاسِ، ما تَقُولُونَ؟ ... : اى مردم چه مى‏گوييد؟ خدا از هر صدايى و مخفى‏هاى هر نفسى اطلاع دارد. آنگاه با لسان نصيحت گونه‏اى آيه 15 سوره اسراء را خواند: »فَمَنِ اهْتَدى فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها« : »هر كس هدايت يابد به نفع خويش عمل كرده و هر كس گمراه شود بر ضرر خود گمراه شده است« .

از آنجا كه پس از منبر همه بايد براى بيعت مى‏آمدند، لذا پيامبرصلى الله عليه وآله بار ديگر آيه 10 سوره فتح »إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّه« و آيه 28 سوره زخرف »وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِى عَقِبِهِ« را با اشاره به جزئيات اين بيعت تكرار كرده، آن را از يك سو بيعت با خدا و از سوى ديگر بيعت با همه امامان دانست، و امامت آنان را در دنيا و آخرت مطرح فرمود. سپس ثمره اين بيعت را به نفع خود مردم اعلام كرد.

سپس بار ديگر از سر دلسوزى فرمود: اى مردم، آنچه به شما گفتم بگوييد و به على با عنوان »اميرالمؤمنين« سلام كنيد. آنگاه آيه 285 سوره بقره »وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ« را به عنوان كلمه سمع و طاعت در كلام خود آورده فرمود: بگوييد: شنيديم و اطاعت كرديم. پروردگارا مغفرت تو را مى‏خواهيم و بازگشت به سوى توست.

آنگاه قدردانى از نعمت عظماى غدير و ولايت را به مردم آموخت و آيه 43 سوره اعراف »الْحَمْدُ للَّه الَّذِى هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِىَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّه« را شاهد آورده فرمود: بگوييد: سپاس خدايى را كه ما را به اين راه هدايت كرد، و اگر خدا هدايت نمى‏كرد ما هدايت نمى‏شديم. فرستادگان پروردگارمان به حق آمده‏اند.

خطبه به پايان خود نزديك مى‏شد و مردم همچنان تشنه زلال غدير گوش جان به كلام جاودانه محمدى سپرده بودند.

مِسك الختام اين خطابه بلند، جامع الجوامع فضائل على بن ابى‏طالب‏عليه السلام بود كه پيامبرصلى الله عليه وآله در يك جمله پر معنى بالاترين فضيلت را براى شخص دوم عالم وجود با ارتباط آن به قرآن بيان كرد.

از يك سو نزول فضائل على‏عليه السلام در قرآن را به ميان آورد، و از سوى ديگر درياى مناقب آن حضرت را فراتر از آن دانست كه در يك مجلس قابل ذكر باشد. سپس با توجه به گستردگى فضائل على‏عليه السلام، دستور پذيرفتن آنها را از اصحاب معرفت به ما داد.

بعد از آن بار ديگر با اشاره به آيه 71 سوره احزاب »وَ مَنْ يُطِعِ اللَّه وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً« بر اطاعت و ولايت پذيرى و تسليم در برابر خدا و رسول و على و امامان بعد از او تأكيد كرد.

سپس با اشاره به آيه 20 و 21 سوره توبه »الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِى سَبِيلِ اللَّه بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّه وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ فِيها نَعِيمٌ مُقِيمٌ« ، به سبقت گيرندگان در امر مهم ولايت نشان بهشت عنايت كرد.