سوره قلم آیات ۵۱ و ۵۲: تفاوت میان نسخه‌ها

يكى از سخنان جسارت‏ آميز منافقين كه هنگام معرفى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در غدير از شدت غيظ و غضب بر زبان آورده ‏اند نسبت جنون به ساحت قدس پيامبر صلى الله عليه وآله است. در پاسخ به اين گفته آنان يكى آيات اول سوره قلم نازل شد كه قبلاً ذكر شد، و ديگرى آيات آخر اين سوره است، كه حتى حركات نامناسب آنان را در برابر منبر غدير ذكر كرده است.

امام صادق ‏عليه السلام شخصاً در بيابان غدير حاضر شده و جاى جاى وقايع آن روز را نشان داده، و علت نزول اين آيات را بيان فرموده است. حضرت با نگاهى به سمت چپ مسجد غدير (كه در زمان امام صادق‏ عليه السلام وجود داشته) فرمود:

آنجا جاى پاى پيامبر صلى الله عليه وآله است آنگاه كه فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ» .

حضرت درباره آيه «وَ إِنْ يَكادُ...» فرمود: هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه وآله فضيلت و مقام اميرالمؤمنين ‏عليه السلام را به آنان خبر داد گفتند: او ديوانه است! خداوند سبحان فرمود: او -  يعنى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام -  ديوانه نيست. او نيست مگر ذكرى براى جهانيان.<ref>بحار الانوار: ج ۳۵ ص ۳۹۴. تفسير القمى: ج ۲ ص ۳۸۳.</ref>

در فرصتى كه براى پيامبر صلى الله عليه وآله پيش آمد لازم دانست رفتارهاى منافقين در اثناء خطبه را به آنان گوشزد فرمايد، چه آنكه تمام گفته‏ هايشان را جبرئيل به حضرت خبر داده بود، همان گونه كه عده‏اى از مؤمنين سخنان آنان را هنگام خطبه غدير شنيده و به پيامبر صلى الله عليه وآله گزارش داده بودند.<ref>بحار الانوار: ج ۳۱ ص ۶۳۵ و ج ۳۷ ص ۱۵۴،۱۱۹. عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۱۴۰،۱۳۴.</ref>

در اين باره پيامبر صلى الله عليه وآله آيه ۷۴ سوره توبه را قرائت فرمود: «يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ بَعْدَ اِسْلامِهِمْ ...» : «به خدا قسم ياد مى ‏كنند كه چنين سخنى نگفته‏ اند، در حالى كه كلمه كفر را بعد از اسلامشان گفته ‏اند ...» ، و اين گونه حضرت دروغ‏شان را بر آنان ثابت كرد.<ref>بحار الانوار: ج ۷ ص ۲۰۹، ج ۲۲ ص ۹۶ ح ۴۹، ج ۲۸ ص ۱۲۲، ج ۳۱ ص ۶۳۵،۶۳۳ .</ref>

آنگاه پيامبر صلى الله عليه وآله سخن اصحاب صحيفه يعنى ابوبكر و عمر و سالم و ابوعبيده را يادآور شد كه هنگام بالا بردن اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به يكديگر گفته بودند: «چشمانش را بنگريد كه چگونه مى‏ گردد، گويا چشمان ديوانه است» ، و نزول آيات ۵۱ و ۵۲ سوره قلم را درباره آنان يادآور شد كه مى‏ فرمايد:

«وَ اِنْ يَكادُ الَّذينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِاَبْصارِهِمْ لَمّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَ يَقُولُونَ اِنَّهُ لَمَجْنُونٌ وَ ما هُوَ اِلاّ ذِكْرٌ لِلْعالَمينَ» : «كسانى كه كافر شده ‏اند آنگاه كه ذكر را مى ‏شنوند از روى غضب نگاه‏ هاى تندى به تو مى‏ كنند و مى‏ گويند: او ديوانه است، ولى آن جز ذكرى براى جهانيان نيست».<ref>بحار الانوار: ج ۳۵ ص ۳۹۴ و ج ۳۷ ص ۲۲۱،۱۷۲،۱۶۰. عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۲۲۲،۱۴۹،۱۴۱،۵۵.</ref>

در مورد اين آيه دو تحليل اعتقادى مى‏توان بيان كرد:

==== تحليل اول: ====

در كتب لغت «ازْلَقَهُ بِبَصَرِهِ» را چنين معنى كرده ‏اند: «احَدَّ النَّظَرَ الَيْهِ بِسَخَطٍ» : «از روى نارضايتى و غضب به او نگاه تُند و تيز نمود» ، و جمله «لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصارِهِمْ» را چنين معنى كرده ‏اند: «يُصيبُونَكَ بِأَعْيُنِهِمْ فَيُزيلُونَكَ عَنْ مَقامِكَ الَّذى جَعَلَهُ اللَّه لَكَ» : «تو را با چشمان خود هدف قرار مى ‏دهند، تا تو را از مقامى كه خدا برايت قرار داده زايل كنند» .

در چنين شرايطى بود كه كينه آنان به اوج خود رسيد و اگر قادر به عكس ‏العملى بودند از همانجا حمله مى‏ كردند تا على‏ عليه السلام را از فراز دست پيامبر صلى الله عليه وآله پايين بكشند. از آنجا كه چنين كارى در آن لحظات امكان پذير نبود او را با چشمان خود هدف قرار دادند، و از همان جايى كه در مقابل منبر نشسته بودند چنان غيظ و كينه از چشمانشان مى ‏باريد و حدقه چشمشان از كينه گشاد شده بود كه هر بيننده ‏اى مى ‏توانست سخن دلشان و جوشش كينه آنان را از چشمانشان بخواند. گويا با چشمانشان براى آينده خط و نشان مى‏ كشيدند و دندان تيز خود را نشان مى ‏دادند، كه خواهيد ديد چه نقشه‏ هايى در سر داريم و چگونه على را از اين مقام عظمى پايين مى‏ آوريم و جاى او را غصب مى ‏كنيم.

از سوى ديگر به مسلمانان مى‏ فهماند كه ولايت و صاحب اختيارى على‏ عليه السلام به شما اختصاص ندارد، بلكه مربوط به «عالميان» است. كلمه «عالَمينَ» شِبه جمع است و به معناى «الخَلْقُ كُلُّهُ» است، يعنى همه ما سِوَى اللَّه را در بر مى ‏گيرد؛ و اين به معناى صاحب اختيارى امامان‏ عليهم السلام بر همه مخلوقات است، اعم از موجودات زنده يا غير زنده، از انسان‏ها گرفته تا ملائكه و جن و حيوانات و موجودات ناشناخته كرات ديگر و آنچه غير از ذات الهى وجود دارد.

==== تحليل دوم: ====

عالِم مدينه (يعنى امام صادق‏ عليه السلام) در يك روز به اندازه مسير يك سالِ آفتاب سير مى‏ كند، به گونه‏اى كه دوازده هزار عالَم را -  كه مثل اين عالَم شما هستند -  طى مى ‏كند. اهل آن دوازده هزار عالَم نمى‏ دانند كه خدا آدم و ابليس را خلق كرده است ... . و با اين همه بر آنان جز ولايت ما و بيزارى از دشمنانمان واجب نشده است.<ref>بحار الانوار: ج ۲۵ ص ۳۶۹ ح ۱۴.</ref>

بين ما و هر سرزمينى رشته اتصالى است مانند نخى كه بَنّا هنگام بناى ساختمان براى تنظيم به كار مى ‏برد. وقتى درباره سرزمينى دستورى به ما داده شود آن رشته را به سوى خود مى‏ كشيم، و آن سرزمين با چاه ‏ها و بازارها و خانه‏ هايش به ما روى مى‏ كند و تحت تصرف ما قرار مى‏ گيرد به گونه‏اى كه آنچه از امر خداى تعالى به ما دستور داده شده درباره آن اجرا شود.<ref>بحار الانوار: ج ۲۵ ص ۳۶۶.</ref>

انَّ الدُّنْيا تَمَثَّلَ لِلامامِ فى مِثْلِ فِلْقَةِ الْجَوْزِ، فَما يَعْرِضُ لِشَىْ‏ءٍ مِنْها، وَ انَّهُ لَيَتَناوَلُها مِنْ اطْرافِها كَما يَتَناوَلُ احَدُكُمْ مِنْ فَوْقِ مائِدَتِهِ ما يَشاءُ، فَلا يَعْزُبُ عَنْهُ مِنْها شَىْ ءٌ:

آنان همگى ولايت اهل‏بيت‏ عليهم السلام را پذيرفته‏ اند، و حتى گرفتارى «فطرس» نيز براى توقف در ولايت بود كه پس از توبه به دست صاحب ولايت شفاى خود را باز يافت. درباره پذيرش همه جانبه ولايت از سوى ملائكه و فرمان بردارى و خدمتگزارى ايشان در محضر معصومين‏ عليهم السلام چهار روايت به عنوان نمونه ذكر مى‏ شود:

ملائكه در كنار اثاث زندگى ما نازل مى‏ شوند و بر فرش‏هاى ما از اين سو به آن سو مى ‏روند، و بر سر مردگان ما شاهد و حاضر مى ‏شوند، و اخبار وقايع را قبل از وقوع آن براى ما مى ‏آورند، و با ما نماز مى‏ گزارند و براى ما دعا مى‏ كنند و بر سر ما بال‏هاى خود را مى ‏گسترانند، و در هر فصلى از گياهان آن فصلِ زمين براى ما مى‏ آورند، و از آب‏هاى سرزمين‏ هاى مختلف براى ما مى ‏آورند و آن را در ظرف‏هاى خود مى‏ يابيم... .<ref>بحار الانوار: ج ۲۵ ص ۳۷۴.</ref>

جنّيان مانند انسان‏ها دو گروه اند: گروهى كه ولايت اهل‏بيت‏ عليهم السلام را پذيرفته‏ اند و گروهى كه ولايت را نپذيرفته ‏اند، ولى آنان كه قبول كردند در وفادارى به آن پابرجا ماندند. در اين باره احاديث و داستان ‏هاى مفصلى آمده كه چهار نمونه ذكر مى‏ شود:

امام كاظم ‏عليه السلام اطاعت جنّيان را از مقام عصمت قوى‏ تر از انسان‏ ها دانسته فرمود: انَّهُمْ (اىِ الْجِنَّ) لاَطْوَعُ لَنا مِنْكُمْ يا مَعْشَرَ الانْسِ: اى انسان‏ها، جنّيان از شما بهتر اطاعت ما را مى‏ نمايند.<ref>بحار الانوار: ج ۲۷ ص ۲۳.</ref>