۲۱٬۹۷۲
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
ب. درآمدى بر خطبه غدير | ب. درآمدى بر خطبه غدير | ||
«خطبه غدير» كه انعكاس دهنده تمام يا بخش هاى متعدد و | «خطبه غدير» كه انعكاس دهنده تمام يا بخش هاى متعدد و مهم تر سخنان پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در روز غدير خم است، با حجم هايى متفاوت و حاوى موضوعاتى متعدد، با طرق و اسنادى محدود تر نسبت به حديث غدير در منابع اسلامى روايت شده است. | ||
به نظر مى رسد اين خطبه از حيث گفتگوى | به نظر مى رسد اين خطبه از حيث گفتگوى پيامبر صلى الله عليه و آله با صحابه در حين خطابه، و از جهت كثرت مخاطبان - يعنى جمعيت حاضر در هنگام ايراد خطبه - در ميان تمامى خطبه هاى مضبوط پيامبر صلى الله عليه و آله بى نظير باشد. | ||
اما پيش از هر گونه پرداختى به متن يا سند اين خطبه شريف، پرداخت به اين پرسش ضرورى است كه آيا اساساً پيامبر گرامى | اما پيش از هر گونه پرداختى به متن يا سند اين خطبه شريف، پرداخت به اين پرسش ضرورى است كه آيا اساساً پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در روز غدير خم ايراد «خطبه» فرمودند؟ | ||
پاسخ به اين پرسش مهم را در مقدمه سوم به تفصيل ارائه خواهيم كرد. آن چه كه در اين مقدمه بدان مى پردازيم گونه هاى مختلف ضبط خطبه غدير در مصادر فريقين است. چه اين كه لازم است دانسته شود خطبه پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در آن روز عظيم با چه حجمى و در چه منابعى ضبط گرديده است؟ | |||
كاوش در آثار فريقين نشان مى دهد كه راويان حديث، خطبه پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در روز غدير را با سه حجم متفاوت ضبط كرده اند. بنابر اين مى توان اين خطبه شريف را به سه حجم «طولانى» ، «متوسط» و«كوتاه» تقسيم كرد. | |||
اينک در خصوص اين سه گونه مختلف خطبه غدير از حيث حجم كلياتى بيان مى گردد:اول: خطبه كوتاه غدير | |||
بنا بر مدارک موجود، متن اين خطبه نخستين بار در كتاب «جامعه» يا همان «كتابُ على عليه السلام» - كه از مواريث امامت است - درج شده است. معروف بن خربوذ از اصحاب جليل القدر امام باقر و امام صادق عليهما السلام از قول امام باقر عليه السلام چنين مطلبى را متذكر شده است. | |||
پس از آن ابو جعفر محمد بن جرير بن رستم طبرى معروف به طبرى آملى كبير در كتاب «المسترشد» متنى مشابه را گزارش كرده است. مرحوم شيخ صدوق (م ۳۸۱ق)همان متن منقول از معروف بن خربوذ را با اسنادى متعدد و صحيح در كتاب «الخصال» ضبط نموده است. | |||
آن چه مرحوم صدوق نقل كرده حدود ۳۰۰ واژه دارد، كه بدون حمد الهى و با عبارت«انه قد نبّأنى اللطيف الخبير» آغاز مى شود. | |||
اين خطبه با اندكى تفاوت توسط ابو القاسم طبرانى (م ۳۶۰ ق) در كتاب «المعجم الكبير» و با سند صحيح <ref>ابن حجر هيثمى در «الصواعق المحرقه» پيش از نقل خطبه غدير مى نويسد: الطبرانى و غيره بسند صحيح، انه صلى الله عليه و آله خطب بغدير خم تحت شجرات فقال : ايها الناس، انه قد نبّأنى اللطيف الخبير... . الصواعق المحرقه (ابن حجر) : ج ۱ ص ۱۰۹. همچنين مؤلف «سمط النجوم العوالى» چنين مى نويسد: حثه صلى الله عليه وآله فى هذه الخطبة على اهل بيته عموماً، و على على عليه السلام خصوصاً. و يرشد اليه - ايضاً - ما ابتدأ به صلى الله عليه و آله هذا الحديث، و لفظه - عند الطبرانى بسند صحيح - انه صلى الله عليه و آله خطب بغدير خم - ثامن عشر ذى الحجه - مرجعة من حجة الوداع، تحت شجرات برّح له ما تحتها بعد صلاة الظهر، فقال: ايها الناس، انه قد نبّأنى اللطيف الخبير... . سمط النجوم (عصامى): ج ۱ ص ۴۰۲.</ref> و در ضمن چهار حديث متوالى ذكر گرديده، كه جمعاً حدود ۲۵۰واژه دارد. | |||
اين خطبه با اندكى تفاوت توسط | |||
پس از طبرانى و صدوق، ابن مغازلى شافعى نيز در«مناقب على بن ابى طالب عليه السلام» از طريق همسر زيد بن ارقم صورتى ديگر از اين خطبه را نقل كرده، كه بيش از ۳۰۰ واژه دارد. «الكامل المنير» تأليف فرزند طباطبا از نوادگان حضرت امام حسن مجتبى عليه السلام و نيز«محاسن الازهار» ، دو مصدر از مصادر زيدى مذهب هستند كه از طريق زيد بن ارقم اين خطبه را گزارش كرده اند. | |||
دوم: خطبه متوسط غدير | دوم: خطبه متوسط غدير | ||
اين خطبه كه نخستين بار در كتاب | اين خطبه كه نخستين بار در كتاب «النشر و الطىّ» درج و ضبط شده است، حدود ۷۰۰ واژه دارد و با حمد كوتاه پروردگار و با عبارت«الحمدللَّه الذى علا فقهر...» آغاز مى شود. سيد بن طاووس اين خطبه را به همراه متن و سند آن در كتاب شريف «الاقبال» ضبط كرده است. اين گونه از ضبط فرمايش پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در روز غدير، كم ترين تعداد سند و نيز كم ترين بسامد نقل در مصادر را داشته، و از حيث ارزش سندى از ساير گونه ها در رتبه پايين ترى جاى دارد. | ||
سوم: خطبه طولانى غدير | سوم: خطبه طولانى غدير | ||
اين خطبه حدود | اين خطبه حدود ۳۵۰۰واژه<ref>شمارش واژگان مطابق احصاى برنامه مايكروسافت ورد و مطابق روش نوشتارى نرمافزار «جامع الاحاديث» نور صورت گرفته است. لذا منظور از ۳۵۰۰ واژه، ۳۵۰۰ كلمه در علم صرف نيست.</ref> دارد، كه با حمد طولانى خدا و با عبارت «الحمد للَّه الذى علا فى توحّده» آغاز مى شود. ذيلاً افرادى كه اين خطبه طولانىِ غدير را گرد آورى كرده اند يادآور مى شويم: | ||
احمد بن محمد طبرى خليلى <ref>در خصوص اين مؤلف و اين كه او دقيقاً چه كسى است بحث هايى وجود دارد، كه در ادامه نكاتى در اين خصوص ارائه مى گردد. اگر او همان احمد بن محمد المعروف بغلام خليل باشد، سال وفات او همان است كه ذكر شد. در غير اين صورت اطلاع دقيقى در خصوص زمان وفات او در دسترس نيست.</ref> (م ۲۷۵ ق) در كتاب «مناقب على بن ابى طالب عليه السلام» .<ref>اين كتاب هم اينک موجود نيست، اما سيد بن طاووس روايات محدودى از اين كتاب - از جمله خطبه طولانى غدير خم - را در كتاب «اليقين»گردآورى كرده است.</ref> | |||
ابو جعفر محمد بن جرير طبرى معروف به طبرى آملى صغير (م سده ۵ ق) در يكى از آثار خود كه برخى آن را كتاب «دلائل الامامة» <ref>نسخه هاى موجود و امروزين اين كتاب فاقد اين خطبه شريفه است. اما دلايلى ثابت مى كند كه اين خطبه تا سده هفتم هجرى در آثار طبرى مذكور وجود داشته است. هم چنين دلايل قاطعى ثابت مى كند كه بخش هاى متعددى از كتاب«دلائل الامامة» مفقود شده است. در نتيجه، برخى معتقدند اين خطبه در اين كتاب وجود داشته است.</ref> دانسته اند. | |||
فتّال نيشابورى (م ۵۰۸ ق) در كتاب «روضة الواعظين» .<ref>روضة الواعظين (فتّال) : ص ۹۱.</ref> | |||
الحسن بن احمد جاوانى (م سده ۶ ق) در كتاب «نور الهُدى».<ref>اگر چه اصل اين كتاب هم اينک موجود نيست، اما تمام يا بخش هايى از اين كتاب به همراه متن و سند در حال حاضر در اثر ديگرى به نام«التحصين» موجود است.</ref> | |||
مرحوم طبرسى (م ۵۸۸ ق) در «الاحتجاج» .<ref>الاحتجاج على اهل اللجاج (طبرسى) : ج ۲ ص ۷۱.</ref> | |||
سيد بن طاووس(م ۶۶۴ ق) در دو كتاب «اليقين»<ref>اليقين (سيد بن طاووس) : ص ۳۴۶.</ref> و «التحصين» .<ref>التحصين (سيد بن طاووس): ص ۵۷۸ .</ref> | |||