واکاوی معنی مولی در حدیث غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

اول. بنابر روایت سعد بن قیس پیامبر در خطابه فرمود: «أیها الناس فإنی ولیکم. قالوا: صدقت! ثم أخذ بید علیّ فرفعها. ثم قال: هذا ولیی والمؤدی عنی» (نسائی، سنن کبری، ج5، ص124). بدیهی است که تعبیر به ولیّ مؤدّی با أولویت تصرف سازگار است نه با ولاء محبت و نصرت و دیگر معانی.

دوم. روایت عمرو بن میمون که می گوید پیامبر(صلی الله علیه واله) خطاب به علی(علیه السلام) فرمود: «أنت ولیّ کل مؤمن بعدی» (همان، ص133؛ بوصیری، اتحاف الخیرة المهرة، ج7، ص72 و76)، بدیهی است که اعلام محبّ و محبوب بودن علی(علیه السلام) منحصر به بعد از وفات پیامبر(صلی الله علیه واله) ندارد، و آن چه بعد از وفات پیامبر(صلی الله علیه واله) باید محقق شود ولایت و امامت است.

سوم. روایات مبین فضائل علی(علیه السلام) که به مناسبت های مختلف از زبان پیامبر(صلی الله علیه واله) صادر شده است که با فضائل دیگر صحابه متمایز و متفاوت است، و نمی توان آن را به محبت و نصرت تفسیر کرد.

چهارم. تفسیر و یا تأویل تعدادی از آیات قرآن کریم که به منقبت و فضیلت فرامحبتی علی(علیه السلام) تفسیر شده است، ازجمله آیات مباهله، تطهیر و...

دو. مناشده و احتجاج علی(علیه السلام) بر این أمر. بخش عظیمی از روایات، بیانگر شهادت صحابه بر این سخن است. در مناشده و احتجاجات حضرت علی(علیه السلام) حدیث «مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ» به کرات و وضوح آمده است. ازجمله این که واثلة بن أسقع می گوید: روزی گروهی از مردم در رَحَبه دور علی(علیه السلام) را گرفته بودند، ایشان فرمود: «أنشد بالله عزوجل کل امرئ سمع رسول الله(صلی الله علیه واله) یوم غدیر خم، یقول ما سمع. فقام أناس من الناس فشهدوا أن رسول الله(صلی الله علیه واله) قال: یوم غدیر خم ألستم تعلمون أنی أولی بالمؤمنین من أنفسهم وهو قائم ثم أخذ بید علی فقال من کنت مولاه فعلی مولاه...» (طحاوی، مشکل الآثار، ج4، ص87). برای آگاهی از قرائن بیش تر رجوع کنید به کتاب الغدیر (امینی، الغدیر، ج1، ص668-651).

از آن چه گفته شد، به خوبی روشن می شود که حدیث غدیر که مشتمل بر جمله معروف: «مَن کُنْتُ مَولاهُ فَعلِیٌّ مَولاهُ» است و در قالب عبارت های گوناگون و از طرق متعدد سنی و شیعی نقل شده، به لحاظ سند، بعضی حسن و برخی صحیح است و به لحاظ تعدد طرق، مشهور بلکه متواتر است. و از جهت معنی، گرچه کلمه مولا معانی متعددی ممکن است افاده کند که در لغت، حدیث و قرآن آمده است، اما با توجه به قرائت متقن به معنی أولویت در تصرف و امامت علی بن ابی طالب(علیه السلام) است. به عبارت دیگر؛ حدیث غدیر و عبارت مقدسه مَن کُنْتُ مَولاهُ نص در امامت آن حضرت و موجد همان ولایت رسول الله(صلی الله علیه واله) برای امیرالمؤمنین(علیه السلام) است.

قرآن کریم، ترجمه دکتر محمدعلی رضایی اصفهانی و گروهی از اساتید جامعة المصطفی، قم، انتشارات المصطفی، 1388ش.

1. إبن أبی شیبه، عبدالله بن محمد، المصنف فی الأحادیث والآثار، تحقیق: کمال یوسف الحوت، مکتبة رشد، ریاض، 1409 ق.

2. إبن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق: طاهر أحمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، المکتبة العلمیة، بیروت، 1399 ق.

3. إبن تیمیه حرانی، أحمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة، تحقیق: محمدرشاد سالم، مؤسسة قرطبة، 1406 ق.

4. إبن حجر عسقلانی، أحمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفة، 1379 ق.

5. إبن حجر هیتمی، أحمد بن محمد، الصواعق المحرقه علی أهل الرفض والضلال والزندقه، قاهره، مکتبة القاهره، 1875م.

6. إبن حنبل، أحمد، فضائل الصحابة، تحقیق: وصی الله محمد عباس، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1403 ق.

7. ابن حنبل، احمد، مسند احمد، دار احیاء التراث العربی، بیروت، الطبعة الثالثة، 1415.

8. ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412 ق.

9. إبن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستذکار، تحقیق: سالم محمد عطا و محمد علی معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421 ق.

10. إبن فارس، أحمد، مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسَّلام محمد هَارُون، دمشق، اتحاد الکتاب العرب، 1423ق.

11. إبن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، تأویل مختلف الحدیث، تحقیق: محمد زهری النجار، بیروت، دار الجیل، 1393 ق.

12. إبن کثیر قرشی، إسماعیل بن عمر بن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالمعرفة، 1976 م.

13. أبو نعیم أصبهانی، أحمد بن عبدالله بن أحمد، معرفة الصحابة، تحقیق: عادل بن یوسف عزازی، ریاض، دار الوطن، 1419 ق.

14. ألبانی، محمد ناصرالدین، السلسلة الصحیحة، ریاض، مکتبة المعارف، 1415.

15. امینی، عبد الحسین، قیس بن سعد بن عبادة الأنصاری و شعره فی الغدیر، قم، مؤسسة میراث النبوة، 1431 ق.

16. امینی، عبد الحسین احمد، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ چهارم، 1397 ق.

17. بوصیری، أحمد بن أبی بکر بن إسماعیل، اتحاف الخیرة المهرة بزوائد المسانید العشرة، ریاض، مکتبة الرشد، 1419.

18. بیهقی، أحمد بن الحسین، الاعتقاد والهدایة إلی سبیل الرشاد علی مذهب السلف و أصحاب الحدیث، تحقیق: أحمد عصام الکاتب، بیروت، دار الآفاق الجدیده، 1401 ق.

19. جوهری ، اسماعیل بن حماد، الصحاح اللغة، تهران ، امیری ، 1368.

20. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411 ق.

21. خطیب تبریزی، محمد بن عبدالله، مشکات المصابیح، تحقیق: محمد ناصرالدین الألبانی، بیروت، المکتب الإسلامی، چاپ سوم، 1405 ق.

22. دقاق، إبن أخی میمی، فوائد، تحقیق: نبیل سعد الدین جرار، أضواء السلف، [بی تا].

23. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت، 1412 ق.

24. زبیدی حسینی، سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار احیاء الثراث العربی، 1392 ق.

25. سیوطی، جلال الدین، جامع الاحادیث، بیروت، دار الفکر، 1414 ق.

26.سیوطی، جلال الدین، الازدهار فی ما عقده الشعراء من الأحادیث و الآثار، تحقیق: علی حسین البواب، منشورات 1. المکتب الاسلامی، 1991 م.

27. سیوطی، جلال الدین، شرح سنن إبن ماجه، بیت الأفکار الدولیة، 2007.

28. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین، 1417 ق.

29. طبرانی، سلیمان بن أحمد، مسند الشامیین، تحقیق: حمدی بن عبد المجید سلفی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1405 ق.

30. طبری، محب الدین، الریاض النضرة فی مناقب العشرة، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1424 ق.

31. طحاوی (أزدی حجری مصری)، أحمد بن محمد بن سلامه، مشکل الآثار، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1415 ق.

32. طوسی، جعفر بن محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1411 ق.

33. عجلونی، إسماعیل بن محمد جراحی، کشف الخفاء و مزیل الالباس عما اشتهر من الاحادیث علی ألسنة الناس، قم، تبیان، 1387.

34. فراهیدی، الخلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق: مهدی المخرومی و ابراهیم السامرایی، قم، مؤسسه الدار الهجرة، 1409 ق.

35. فیومی مقری، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم، دارالهجرة، 1405 ق.

36. قاری، ملا علی، مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، تحقیق: جمیل، صدقی محمد، بیروت، دارالفکر، 1414.

37. قمی شیرازی، محمد طاهر، الأربعین فی امامة الأئمة الطاهرین، تحقیق: سیدمهدی رجائی، مطبعة الأمیر، 1418 ق.

38. کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری، بیروت، دار التعارف، چاپ سوم، 1401 ق.

39. کَسُوبَه، بدرالدین بن الطیب، الوصیه (بحث و تحقیق مفصل حول اوصیه النبی(صلی الله علیه واله) لأمته فیما یعصمها من الضلال إن هی تمسکت به)، کانادا، 2010 م.

40. مبارکفوری، محمدعبد الرحمن بن عبدالرحیم، تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1410.

41. متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1989 م.

42. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403 ق.

43. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.

44.مقدسی، محمد بن عبدالواحد (مشهور به ضیاء مقدسی)، الأحادیث المختاره ملتقی أهل الحدیث، تحقیق: عبدالملک بن 1. عبدالله بن دهیش، مکه مکرمه، مکتبة النهضة الحدیثة، 1410 ق.

45. مناوی، عبد الرؤوف، التیسیر بشرح الجامع الصغیر، ریاض، مکتبة الإمام الشافعی، چاپ سوم، 1408 ق.

46. مناوی، عبدالرؤوف، فیض القدیر فی شرح الجامع الصغیر، تعلیقات ماجد حموی، مصر، المکتبة التجاریة الکبری، 1356 ق.

47. نسائی، احمد بن علی، سنن النسائی، ریاض، بیت الافکار الدولیة، [بی تا].

48. نوری، سیدأبوالمعاطی، المسندالجامع المعلل، بشارعواد معروف، أحمد عبد الرزاق عید، أیمن إبراهیم زاملی و محمود محمد خلیل، تونس، چاپ دوم، 1434.

49. هیثمی، نورالدین علی بن أبی بکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، دار الفکر، 1412 ق.

50. یحصبی سبتی، عیاض بن موسی بن عیاض، مشارق الأنوار علی صحاح الآثار، مصر، المکتبة العتیقة و دار التراث، [بی تا].