آيه ۶۲ یونس و غدیر

آيه«أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّه لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ»

با در نظر گرفتن اينكه غدير مراسم مفصلى در سه روز بوده، گذشته از آياتى كه مستقيماً در آن ايام نازل شده و در قسمت آيات نازل شده در غدير ذكر شد، آياتى هم براى بيان بيشتر شئون امامت و خلافتِ الهى در برابر رياست‏ هاى شيطانىِ سقيفه به صورت استشهاد و اشاره و اقتباس در غدير ديده مى ‏شود، كه به صورت تفسيرگونه ‏اى در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله تركيب شده و آيه مستقلاً ذكر نشده است.

اين موارد ۶ آيه است كه يكى از اين آيات آيه ۶۲ سوره يونس است:

«اوُلئِكَ اَوْلِياءُ اللَّهِ الَّذينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ». اَلا«اِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ»:

ايشان دوستان خدايند كه ترسى بر آنان نيست و محزون نمى‏شوند، بدانيد كه حزب خداوند غالب هستند.

پيامبر صلى الله عليه و آله در فرازى از بخش هفتم خطبه غدیر، آيه ۶۲ سوره يونس:

«اَلا اِنَّ اَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ» را كنار آيه ۵۶ سوره مائده: «فَاِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ» قرار داد، و از امامان معصوم ‏عليهم السلام به عنوان و با تعبير «اولياء اللَّه» و «حزب اللَّه» ياد كرد.

اين آيه از چهار بُعد قابل بررسى است:

متن خطبه غدير

مَعاشِرَ النّاسِ، انَا صِراطُ اللَّه الْمُسْتَقيمُ الَّذى امَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ ائِمَّةُ الْهُدى ... . اولئِكَ اوْلِياءُ اللَّه الَّذينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ:

اى مردم، من صراط مستقيم خدايم كه به شما دستور پيروى از آن را داده است، و بعد از من على و سپس فرزندانم از صلب او كه امامان هدايتند ... .

آنان اولياى خدايند كه ترسى بر آنان نيست و محزون نمى ‏شوند.

موقعيت تاريخى

در حالى كه پيامبر صلى الله عليه و آله در اواسط خطبه، امامان بعد از خود را تعيين مى ‏نمايد در پايان اين فراز سخن آنان را «اولياء اللَّه» معرفى مى‏ كند و آيه ۶۲ سوره يونس را در كلام مبارک خويش با تغييرى در صورت جمله تضمين مى‏ نمايد.

اين تضمين در بخش هفتم از خطبه غدير و بيان چند آيه و نيز سوره حمد بود كه پيامبر صلى الله عليه و آله آيه ۶۲ سوره يونس «اَلا اِنَّ اَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ» را كنار آيه۵۶ سوره مائده: «فَاِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ» قرار داد و از امامان به عنوان «اولياء اللَّه» و «حزب اللَّه» ياد كرد.

موقعيت قرآنى

در قرآن اين آيه پس از آيه ۶۱ آمده كه ثبت دقيق دستگاه الهى نسبت به اعمال بندگان را بيان مى‏ كند، كه در همه اعمال شاهد مردم است و مثقال ذره ‏اى از نظر خداوند پنهان نمى‏ ماند.

پس از اين ترساندنِ بندگان از عاقبتِ اعمال و كردارشان، اولياى خود را مستثنى مى‏ داند و مى‏ فرمايد: «بر آنان ترسى نيست»، و در پى آن محزون نشدنشان را مطرح مى ‏نمايد.

قبلاً نيز آيه‏ اى به اين مضمون مطرح شد كه مربوط به مقامات بهشت براى مؤمنين بود.

تحليل اعتقادى

قبل از تحليل قرآنى اين فرازِ غدير، احتمالى مطرح است كه«اولئِكَ اوْلِياءُ اللَّه ...»به شيعيان اهل‏بيت ‏عليهم السلام باز گردد، چرا كه پس از ذكر تفسير سوره حمد اين آيه را فرموده است.

در سوره حمد كسانى مطرح مى ‏شوند كه مى ‏گويند: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ ...».

اگر خود صراط مستقيم را در نظر بگيريم كه امامان هستند در نتيجه «اولئِكَ اوْلِياءُ اللَّه ...» نيز به ائمه‏ عليهم السلام باز مى‏ گردد؛ ولى اگر طالبين صراط مستقيم را در نظر بگيريم كه «الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ» نيز در دنباله آن شيعيان خواهند بود، در اين صورت «اولئِكَ اوْلِياءُ اللَّه...» به شيعيان باز خواهد گشت.

با اينكه هر دو احتمال به قوت خود باقى است، ولى سياق ادبى كلام احتمال بازگشت ضمير به شيعيان را تضعيف مى‏ كند و اجازه نمى‏ دهد، به خصوص بعد از عبارات «فيهِمْ وَ اللَّه نَزَلَتْ وَ لَهُمْ عَمَّتْ وَ ايّاهُمْ خَصَّتْ»كه قبل از جمله «اولئِكَ اوْلِياءُ اللَّه ...» است.

ضمير «هُم» در اين سه جمله قطعاً به امامان باز مى ‏گردد، و از نظر ادبى اسم اشاره «اولئک» به همان مرجع ضمير «هُم» باز خواهد گشت.

در نتيجه تفسير آيه در اين جمله خطبه غدير چنين است كه «امامان اولياى خدا هستند كه ترسى بر آنان نيست و محزون نمى‏ شوند».

اين بدان معناست كه عالى‏ ترين فرد اولياى خدا امامان هستند، و به دنبال آنان پيروانشان نيز چنين مقامى را دارا بوده و ترسى بر آنان نيست.