احتجاج پیامبر با غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی غدیر
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
غدير اتمام حجتي از سوي پيامبر صلي اللَّه عليه و آله بر مسلمانان بود. پس از آن در فاصله هفتاد روزه تا رحلت نيز چند بار آنحضرت با غدير اتمام حجت نمودند و با اين اقدامات سنديت دائمي غدير را براي آينده‌ه اي بلند مدت مسلمين تثبيت فرمودند.
غدیر اتمام حجتی از سوی پیامبر صلی اللَّه علیه و آله بر مسلمانان بود. پس از آن در فاصله هفتاد روزه تا شهادت نیز چند بار آن حضرت با غدیر اتمام حجت نمودند و با این اقدامات سندیّت دائمی غدیر را برای آینده‌ای بلند مدت مسلمین تثبیت فرمودند.


بحارالانوار: ج 40 ص 54 ح 89.
== چادر نشینان اطراف مدینه<ref>تأويل الآيات الظاهرة، ص ۸۳۰؛ كنز الفوائد، ج‏۲، ص ۲۳۷؛ بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۵۴، ح ۸۹؛ تفسير كنز الدقائق، ج‏۱۴، ص۵۲۴.</ref> ==
یک چادرنشین در مسجد مدینه نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمد و عرض كرد: یا رسول‌اللَّه، حاجیان قوم ما كه در حجة الوداع همراه شما بوده‌اند برای ما خبر آورده‌اند كه در بازگشت از حج در غدیر خم ولایت و اطاعت ایشان را واجب كرده‌اید. آیا این یک دستور از جانب شماست یا از جانب خداست و واجب است؟


يک چادرنشين در مسجد مدينه نزد پيامبر صلي اللَّه عليه و آله آمد و عرض كرد: يا رسول‌اللَّه، حاجيان قوم ما كه در حجة الوداع همراه شما بوده‌اند براي ما خبر آورده‌اند كه در بازگشت از حج در غدير خم ولايت و اطاعت او را واجب كرده‌اي. آيا اين يك دستور از جانب تو است يا از جانب خداست و واجب است؟
حضرت فرمودند: <blockquote>{{متن عربی|بَلِ اللَّهُ افْتَرَضَهُ وَ أَوْجَبَهُ مِنَ السَّمَاءِ وَ افْتَرَضَ وَلَايَتَهُ عَلَى أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ جَمِيعا}}؛


حضرت فرمود: از جانب خدا و واجب است، و ولايت او را هم بر اهل آسمان و هم اهل زمين واجب كرده است.
«از جانب خدا و واجب است، و ولایت ایشان را هم بر اهل آسمان و هم اهل زمین واجب كرده است.»</blockquote>


اثبات الهداة: ج 2 ص 126 ح 535.
== هدف از غدیر<ref>اثبات الهداة، ج ۳، ص ۱۳۱، ح ۵۳۵. </ref> ==
از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله پرسیدند:


از پيامبر صلي اللَّه عليه و آله پرسيدند: مقصود شما از كلامتان در روز غدير چه بود كه فرموديد: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاهُ»؟ حضرت فرمود:
مقصود شما از كلامتان در روز غدیر چه بود كه فرمودید: {{متن عربی|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاه‏}}؟


خدا صاحب اختيار من است و به من از خودم صاحب اختيارتر است، و در برابر دستورات او مرا امري نيست. من نيز صاحب اختيار مؤمنينم و نسبت به آنان از خودشان صاحب اختيارترم و در برابر من آنان را امري نيست. هركس من صاحب اختيار اويم و نسبت به او از خودش صاحب اختيارترم علي بن ابي‌طالب صاحب اختيار اوست و نسبت به او از خودش صاحب اختيارتر است و در برابر او برايش امري نيست.
حضرت فرمودند:<blockquote>{{متن عربی|اللَّهُ مَوْلَايَ أَوْلَى بِي مِنْ نَفْسِي لَا أَمْرَ لِي مَعَهُ وَ أَنَا مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ أَوْلَى بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ لَا أَمْرَ لَهُمْ مَعِي وَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعِي فَعَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ مَوْلَاهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعَه‏}}؛


اثبات الهداة: ج 2 ص 153.
«خدا صاحب اختیار من است و به من از خودم صاحب اختیارتر است، و در برابر دستورات او مرا امری نیست. من نیز صاحب اختیار مؤمنینم و نسبت به آنان از خودشان صاحب اختیارترم و در برابر من آنان را امری نیست. هركس من صاحب اختیار اویم و نسبت به او از خودش صاحب اختیارترم علی بن ابی‌طالب صاحب اختیار اوست و نسبت به او از خودش صاحب اختیارتر است و در برابر او برایش امری نیست.»</blockquote>


عده‌اي از منافقين نزد پيامبر صلي اللَّه عليه و آله آمدند و از آنحضرت آيت و نشانه‌اي طلب كردند. حضرت فرمود: آيا روز غدير خم براي شما كافي نبود؟!
== در پاسخ منافقین<ref>تفسیر الامام العسکری، ص ۶۳۲؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۱۵؛ بحار الانوار، ج ۴۲، ص ۴۱.</ref> ==
عده‌ای از منافقین نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمدند و از آن حضرت آیت و نشانه‌ای طلب كردند.  


بحارالانوار: ج 37 ص 109 ح 2.
حضرت فرمودند: {{متن عربی|أَ مَا كَفَاكُمْ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ}}


پيامبر صلي اللَّه عليه و آله درباره‌ي روز غدير خم فرمود:
آیا روز غدیر خم برای شما كافی نبود؟!


روز غدير خم بهترين اعياد امت من است، و آن همان روزي است كه خداوند به من دستور داد برادرم علي بن ابي‌طالب را براي امتم منصوب نمايم … قسم به خدايي كه مرا به پيامبري مبعوث كرد و بر همه‌ي خلايق برگزيد، من علي را در زمين منصوب ننمودم تا خداوند او را در آسمانها معرفي كرد و ولايت او را بر ملائكه واجب نمود.
== معرفی عید غدیر به نسل های آینده<ref>الأمالي(صدوق)، ص ۱۲۵، المجلس السادس و العشرون؛ بشارة المصطفى، ج‏۲، ص۲۳؛ إثبات الهداة، ج‏۲، ص۱۰۲، الفصل الثامن؛ بحارالانوار، ج ۳۷، ص ۱۰۹، ح ۲؛ تفسير نور الثقلين، ج‏۱، ص۵۸۹.</ref> ==
پیامبر صلی اللَّه علیه و آله درباره‌ی روز غدیر خم فرمودند: <blockquote>{{متن عربی|يَوْمُ غَدِيرِ خُمٍّ أَفْضَلُ أَعْيَادِ أُمَّتِي وَ هُوَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي أَمَرَنِيَ اَللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِيهِ بِنَصْبِ أَخِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ اصْطَفَانِي عَلَى جَمِيعِ الْبَرِيَّةِ مَا نَصَبْتُ عَلِيّاً عَلَماً لِأُمَّتِي فِي الْأَرْضِ حَتَّى نَوَّهَ اللَّهُ بِاسْمِهِ فِي سَمَاوَاتِهِ وَ أَوْجَبَ وَلَايَتَهُ عَلَى مَلَائِكَتِه‏}}
«روز غدیر خم بهترین اعیاد امت من است، و آن همان روزی است كه خداوند به من دستور داد برادرم علی بن ابی‌طالب علیه السلام را برای امتم منصوب نمایم …قسم به خدایی كه مرا به پیامبری مبعوث كرد و بر همه‌ی خلایق برگزید، من علی علیه السلام را در زمین منصوب ننمودم تا خداوند ایشان را در آسمانها معرفی كرد و ولایت ایشان را بر ملائكه واجب نمود.»</blockquote>


اثبات الهداة: ج 2 ص 111 ح 465.
== غدیر و خانه نشینی امیرالمؤمنین علیه السلام<ref>اثبات الهداة، ج ۳، ص ۱۱۶.</ref> ==
پیامبر صلی اللَّه علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه‌السلام چنین وصیت فرمودند:


پيامبر صلي اللَّه عليه و آله به اميرالمؤمنين عليه‌السلام چنين وصيت فرمود:
یا علی، اگر یارانی یافتید، پس با دشمنانتان بجنگید و حق خود را طلب كنید، وگرنه خانه‌نشینی اختیار كنید چرا كه من در روز غدیر خم از مردم عهد و پیمان گرفته‌ام كه شما وصی و خلیفه‌ من و صاحب اختیار آنان بعد از من هستید. مَثَل شما مثل بیت‌اللَّه الحرام است كه مردم باید سراغ شما بیایند و شما نباید سراغ مردم بروید.
== پانویس ==
<references />
== منابع ==
{{منابع}}
* '''إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات؛''' محمد بن حسن حر عاملی، م۱۱۰۴ ق، بیروت: مؤسسة الاعلمی، اول، ۱۴۲۵ق.
* '''الامالی؛''' محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، م۳۸۱ق، بیروت: مؤسّسة الاعلمی، ۱۴۳۰ق.
*  '''بحار الانوار؛''' محمدباقر مجلسی، م ۱۱۱۰ ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.
*  '''بشارة المصطفی صلی الله علیه و آله لشیعة المرتضی علیه السلام؛''' محمد بن ابی القاسم طبری، م قرن ۶، محقق: جواد قیّومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
*  '''تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛''' علی حسینی استرآبادی، م ۹۴۰ ق‏، تحقیق: حسین استاد ولی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۰۹ ق‏.
*  '''التفسیر العسکری علیه السلام؛''' الامام الحسن العسکری علیه السلام، قم: تحقیق مؤسّسة الامام المهدی ارواحنا فداه، چاپ دوم، ۱۴۳۳.
* '''تفسیر کنز الدقائق؛''' شیخ محمد بن محمد رضا قمی مشهدی، م قرن ۱۲، تحقیق: حسین درگاهی، تهران: شمس الضحی، چاپ اول ۱۴۳۰ق.
* '''تفسیر نور الثقلین‏؛''' عبد علی بن جمعة العروسی الحویزی، م ۱۱۱۲ ق‏، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، قم: اسماعیلیان‏، چهارم‏، ۱۴۱۵ ق.
*  '''کنز''' '''الفوائد؛''' شیخ محمد بن علی بن عثمان کراجکی طرابلسی، م۴۴۹ق، محقق: شیخ عبدالله نعمه، بیروت: دار الاضواء، ۱۴۰۵ق.
{{پایان منابع}}


يا علي، اگر ياراني يافتي كه با دشمنانت بجنگي حق خود را طلب كن، وگرنه خانه‌نشيني اختيار كن چرا كه من در روز غدير خم از مردم عهد و پيمان گرفته‌ام كه تو وصي و خليفه‌ي من و صاحب اختيار آنان بعد از من هستي. مَثَل تو مثل بيت‌اللَّه الحرام است كه مردم بايد سراغ تو بيايند و تو نبايد سراغ مردم بروي.
[[رده:احتجاج به غدیر]]
 
[[رده:احتجاج معصومین علیهم السلام با غدیر‏]]
از اولين مواردي كه حديث غدير به عنوان پاسخ دندان شكن در مقابل سقيفه و غاصبين خلافت مطرح شد توسط حضرت صديقه‌ي كبري فاطمه زهرا عليهاالسلام در فاصله‌ي 75 روز عمر آنحضرت پس از رحلت پيامبر صلي اللَّه عليه و آله بود. اين در حالي بود كه اهل سقيفه با تمام قوا صاحب غدير را مورد حمله قرار داده بودند، و بجز سلمان و ابوذر و مقداد همه او را تنها گذاشته بودند. در اين ميان فاطمه زهرا عليهاالسلام با سوزي كه از مظلوميت غدير داشت تا مرز شهادت خود و فرزندش محسن عليه‌السلام پيش رفت و نام غدير را تا امروز پا بر جا نگاه داشت.
 
بحارالانوار: ج 36 ص 352 ح 224. الغدير: ج 1 ص 197. اثبات الهداة: ج 2 ص 112 ح
 
473.
 
بعد از رحلت پيامبر صلي اللَّه عليه و آله حضرت زهرا عليهاالسلام كنار قبور شهداي اُحد و بخصوص حضرت حمزه مي‌آمد و در آنجا گريه مي‌كرد. محمود بن لبيد مي‌گويد:
 
[صفحه 36]
 
روزي بر سر قبر حمزه آمدم و آنحضرت را در آنجا در حال گريه ديدم. كمي صبر كردم تا آرام گرفت. سپس خدمتش سلام نمودم و عرض كردم: من سؤالي از شما دارم كه سينه‌ام را مضطرب ساخته! فرمود: سؤال كن. عرض كردم: آيا پيامبر صلي اللَّه عليه و آله قبل از وفاتش درباره‌ي امامت علي كلام صريحي فرموده است؟!! حضرت زهرا عليهاالسلام فرمود:
 
واعجبا، آيا روز غدير خم را فراموش كرده‌ايد؟!!
 
بحارالانوار: ج 28 ص 205.
 
هنگامي كه اهل سقيفه بر در خانه‌ي اميرالمؤمنين عليه‌السلام حمله آورده بودند و با آتش زدن دَرِ خانه مي‌خواستند آنحضرت را براي بيعت اجباري ببرند، حضرت زهرا عليهاالسلام پشت در آمد و فرمود:
 
هيچ قومي بد حضورتر از شما به ياد ندارم … گويا شما نمي‌دانيد پيامبر صلي اللَّه عليه و آله در روز غدير خم چه فرمود؟! بخدا قسم در آن روز براي علي بن ابي‌طالب پيمان ولايت را بست تا بدان وسيله اميد شما را از آن قطع كند، ولي شما اسباب بين خود و پيامبرتان را قطع كرديد. خدا بين ما و شما در دنيا و آخرت محاكمه خواهد كرد.
 
الغدير: ج 1 ص 197.
 
در موردي ديگر حضرت ام‌كلثوم عليهاالسلام از مادرش فاطمه‌ي زهرا عليهاالسلام نقل مي‌كند كه فرمود:
 
آيا كلام پيامبر صلي اللَّه عليه و آله را در روز غدير خم فراموش كرديد كه فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاهُ»؟!
 
بحارالانوار: ج 43 ص 161. دلائل الامامة: ص 38. خصال: ص 173.
 
در روزهاي آخر عمر حضرت زهرا عليهاالسلام عده‌اي از زنان مهاجر و انصار به عيادت آمدند. آنحضرت در اين فرصت مطالبي درباره‌ي مسئله‌ي غصب خلافت مطرح كردند و بر آنان اتمام حجت فرمودند. زنان سخنان حضرت را براي مردان خود نقل كردند، و در پي آن عده‌اي از سرشناسان مهاجر و انصار بعنوان عذرخواهي نزد حضرت آمدند و عرض كردند: اي سيدة النساء، اگر ابوالحسن اين مطالب را براي ما مي‌گفت قبل از آنكه پيمان با اهل سقيفه را محكم كنيم و با آنان بيعت كنيم، ما هرگز بجاي او با ديگري بيعت نمي‌كرديم! حضرت فرمود:
 
از من دور شويد، كه عذري از شما پذيرفته نيست بعد از آنكه عذرهايتان خواسته شده است. بعد از كوتاهي شما جايي براي امر و نهي باقي نمانده است. (و در روايتي فرمود:) بعد از روز غدير خم خداوند هيچ دليل و عذري (در برابر ولايت)براي احدي باقي نگذاشته است. (و به روايتي فرمود:) آيا پدرم در روز غدير خم براي احدي عذري باقي گذاشت؟!

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۲۳

غدیر اتمام حجتی از سوی پیامبر صلی اللَّه علیه و آله بر مسلمانان بود. پس از آن در فاصله هفتاد روزه تا شهادت نیز چند بار آن حضرت با غدیر اتمام حجت نمودند و با این اقدامات سندیّت دائمی غدیر را برای آینده‌ای بلند مدت مسلمین تثبیت فرمودند.

چادر نشینان اطراف مدینه[۱]

یک چادرنشین در مسجد مدینه نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمد و عرض كرد: یا رسول‌اللَّه، حاجیان قوم ما كه در حجة الوداع همراه شما بوده‌اند برای ما خبر آورده‌اند كه در بازگشت از حج در غدیر خم ولایت و اطاعت ایشان را واجب كرده‌اید. آیا این یک دستور از جانب شماست یا از جانب خداست و واجب است؟

حضرت فرمودند:

«بَلِ اللَّهُ افْتَرَضَهُ وَ أَوْجَبَهُ مِنَ السَّمَاءِ وَ افْتَرَضَ وَلَايَتَهُ عَلَى أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ جَمِيعا»؛ «از جانب خدا و واجب است، و ولایت ایشان را هم بر اهل آسمان و هم اهل زمین واجب كرده است.»

هدف از غدیر[۲]

از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله پرسیدند:

مقصود شما از كلامتان در روز غدیر چه بود كه فرمودید: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاه‏»؟

حضرت فرمودند:

«اللَّهُ مَوْلَايَ أَوْلَى بِي مِنْ نَفْسِي لَا أَمْرَ لِي مَعَهُ وَ أَنَا مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ أَوْلَى بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ لَا أَمْرَ لَهُمْ مَعِي وَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعِي فَعَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ مَوْلَاهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعَه‏»؛ «خدا صاحب اختیار من است و به من از خودم صاحب اختیارتر است، و در برابر دستورات او مرا امری نیست. من نیز صاحب اختیار مؤمنینم و نسبت به آنان از خودشان صاحب اختیارترم و در برابر من آنان را امری نیست. هركس من صاحب اختیار اویم و نسبت به او از خودش صاحب اختیارترم علی بن ابی‌طالب صاحب اختیار اوست و نسبت به او از خودش صاحب اختیارتر است و در برابر او برایش امری نیست.»

در پاسخ منافقین[۳]

عده‌ای از منافقین نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمدند و از آن حضرت آیت و نشانه‌ای طلب كردند.

حضرت فرمودند: «أَ مَا كَفَاكُمْ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ»

آیا روز غدیر خم برای شما كافی نبود؟!

معرفی عید غدیر به نسل های آینده[۴]

پیامبر صلی اللَّه علیه و آله درباره‌ی روز غدیر خم فرمودند:

«يَوْمُ غَدِيرِ خُمٍّ أَفْضَلُ أَعْيَادِ أُمَّتِي وَ هُوَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي أَمَرَنِيَ اَللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِيهِ بِنَصْبِ أَخِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ اصْطَفَانِي عَلَى جَمِيعِ الْبَرِيَّةِ مَا نَصَبْتُ عَلِيّاً عَلَماً لِأُمَّتِي فِي الْأَرْضِ حَتَّى نَوَّهَ اللَّهُ بِاسْمِهِ فِي سَمَاوَاتِهِ وَ أَوْجَبَ وَلَايَتَهُ عَلَى مَلَائِكَتِه‏» «روز غدیر خم بهترین اعیاد امت من است، و آن همان روزی است كه خداوند به من دستور داد برادرم علی بن ابی‌طالب علیه السلام را برای امتم منصوب نمایم …قسم به خدایی كه مرا به پیامبری مبعوث كرد و بر همه‌ی خلایق برگزید، من علی علیه السلام را در زمین منصوب ننمودم تا خداوند ایشان را در آسمانها معرفی كرد و ولایت ایشان را بر ملائكه واجب نمود.»

غدیر و خانه نشینی امیرالمؤمنین علیه السلام[۵]

پیامبر صلی اللَّه علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه‌السلام چنین وصیت فرمودند:

یا علی، اگر یارانی یافتید، پس با دشمنانتان بجنگید و حق خود را طلب كنید، وگرنه خانه‌نشینی اختیار كنید چرا كه من در روز غدیر خم از مردم عهد و پیمان گرفته‌ام كه شما وصی و خلیفه‌ من و صاحب اختیار آنان بعد از من هستید. مَثَل شما مثل بیت‌اللَّه الحرام است كه مردم باید سراغ شما بیایند و شما نباید سراغ مردم بروید.

پانویس

  1. تأويل الآيات الظاهرة، ص ۸۳۰؛ كنز الفوائد، ج‏۲، ص ۲۳۷؛ بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۵۴، ح ۸۹؛ تفسير كنز الدقائق، ج‏۱۴، ص۵۲۴.
  2. اثبات الهداة، ج ۳، ص ۱۳۱، ح ۵۳۵.
  3. تفسیر الامام العسکری، ص ۶۳۲؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۱۵؛ بحار الانوار، ج ۴۲، ص ۴۱.
  4. الأمالي(صدوق)، ص ۱۲۵، المجلس السادس و العشرون؛ بشارة المصطفى، ج‏۲، ص۲۳؛ إثبات الهداة، ج‏۲، ص۱۰۲، الفصل الثامن؛ بحارالانوار، ج ۳۷، ص ۱۰۹، ح ۲؛ تفسير نور الثقلين، ج‏۱، ص۵۸۹.
  5. اثبات الهداة، ج ۳، ص ۱۱۶.

منابع

  • إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات؛ محمد بن حسن حر عاملی، م۱۱۰۴ ق، بیروت: مؤسسة الاعلمی، اول، ۱۴۲۵ق.
  • الامالی؛ محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، م۳۸۱ق، بیروت: مؤسّسة الاعلمی، ۱۴۳۰ق.
  • بحار الانوار؛ محمدباقر مجلسی، م ۱۱۱۰ ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.
  • بشارة المصطفی صلی الله علیه و آله لشیعة المرتضی علیه السلام؛ محمد بن ابی القاسم طبری، م قرن ۶، محقق: جواد قیّومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
  • تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛ علی حسینی استرآبادی، م ۹۴۰ ق‏، تحقیق: حسین استاد ولی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۰۹ ق‏.
  • التفسیر العسکری علیه السلام؛ الامام الحسن العسکری علیه السلام، قم: تحقیق مؤسّسة الامام المهدی ارواحنا فداه، چاپ دوم، ۱۴۳۳.
  • تفسیر کنز الدقائق؛ شیخ محمد بن محمد رضا قمی مشهدی، م قرن ۱۲، تحقیق: حسین درگاهی، تهران: شمس الضحی، چاپ اول ۱۴۳۰ق.
  • تفسیر نور الثقلین‏؛ عبد علی بن جمعة العروسی الحویزی، م ۱۱۱۲ ق‏، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، قم: اسماعیلیان‏، چهارم‏، ۱۴۱۵ ق.
  • کنز الفوائد؛ شیخ محمد بن علی بن عثمان کراجکی طرابلسی، م۴۴۹ق، محقق: شیخ عبدالله نعمه، بیروت: دار الاضواء، ۱۴۰۵ق.