احتجاج پیامبر با غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی غدیر
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
غدیر اتمام حجتی از سوی پیامبر صلی اللَّه علیه و آله بر مسلمانان بود. پس از آن در فاصله هفتاد روزه تا رحلت نیز چند بار آنحضرت با غدیر اتمام حجت نمودند و با این اقدامات سندیت دائمی غدیر را برای آینده‌ه ای بلند مدت مسلمین تثبیت فرمودند.
غدیر اتمام حجتی از سوی پیامبر صلی اللَّه علیه و آله بر مسلمانان بود. پس از آن در فاصله هفتاد روزه تا شهادت نیز چند بار آن حضرت با غدیر اتمام حجت نمودند و با این اقدامات سندیّت دائمی غدیر را برای آینده‌ای بلند مدت مسلمین تثبیت فرمودند.


بحارالانوار: ج 40 ص 54 ح 89.
== چادر نشینان اطراف مدینه<ref>تأويل الآيات الظاهرة، ص ۸۳۰؛ كنز الفوائد، ج‏۲، ص ۲۳۷؛ بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۵۴، ح ۸۹؛ تفسير كنز الدقائق، ج‏۱۴، ص۵۲۴.</ref> ==
یک چادرنشین در مسجد مدینه نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمد و عرض كرد: یا رسول‌اللَّه، حاجیان قوم ما كه در حجة الوداع همراه شما بوده‌اند برای ما خبر آورده‌اند كه در بازگشت از حج در غدیر خم ولایت و اطاعت ایشان را واجب كرده‌اید. آیا این یک دستور از جانب شماست یا از جانب خداست و واجب است؟


یک چادرنشین در مسجد مدینه نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمد و عرض كرد: یا رسول‌اللَّه، حاجیان قوم ما كه در حجة الوداع همراه شما بوده‌اند برای ما خبر آورده‌اند كه در بازگشت از حج در غدیر خم ولایت و اطاعت او را واجب كرده‌ای. آیا این یك دستور از جانب تو است یا از جانب خداست و واجب است؟
حضرت فرمودند: <blockquote>{{متن عربی|بَلِ اللَّهُ افْتَرَضَهُ وَ أَوْجَبَهُ مِنَ السَّمَاءِ وَ افْتَرَضَ وَلَايَتَهُ عَلَى أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ جَمِيعا}}؛


حضرت فرمود: از جانب خدا و واجب است، و ولایت او را هم بر اهل آسمان و هم اهل زمین واجب كرده است.
«از جانب خدا و واجب است، و ولایت ایشان را هم بر اهل آسمان و هم اهل زمین واجب كرده است.»</blockquote>


اثبات الهداة: ج 2 ص 126 ح 535.
== هدف از غدیر<ref>اثبات الهداة، ج ۳، ص ۱۳۱، ح ۵۳۵. </ref> ==
از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله پرسیدند:


از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله پرسیدند: مقصود شما از كلامتان در روز غدیر چه بود كه فرمودید: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ»؟ حضرت فرمود:
مقصود شما از كلامتان در روز غدیر چه بود كه فرمودید: {{متن عربی|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاه‏}}؟


خدا صاحب اختیار من است و به من از خودم صاحب اختیارتر است، و در برابر دستورات او مرا امری نیست. من نیز صاحب اختیار مؤمنینم و نسبت به آنان از خودشان صاحب اختیارترم و در برابر من آنان را امری نیست. هركس من صاحب اختیار اویم و نسبت به او از خودش صاحب اختیارترم علی بن ابی‌طالب صاحب اختیار اوست و نسبت به او از خودش صاحب اختیارتر است و در برابر او برایش امری نیست.
حضرت فرمودند:<blockquote>{{متن عربی|اللَّهُ مَوْلَايَ أَوْلَى بِي مِنْ نَفْسِي لَا أَمْرَ لِي مَعَهُ وَ أَنَا مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ أَوْلَى بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ لَا أَمْرَ لَهُمْ مَعِي وَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعِي فَعَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ مَوْلَاهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعَه‏}}؛


اثبات الهداة: ج 2 ص 153.
«خدا صاحب اختیار من است و به من از خودم صاحب اختیارتر است، و در برابر دستورات او مرا امری نیست. من نیز صاحب اختیار مؤمنینم و نسبت به آنان از خودشان صاحب اختیارترم و در برابر من آنان را امری نیست. هركس من صاحب اختیار اویم و نسبت به او از خودش صاحب اختیارترم علی بن ابی‌طالب صاحب اختیار اوست و نسبت به او از خودش صاحب اختیارتر است و در برابر او برایش امری نیست.»</blockquote>


عده‌ای از منافقین نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمدند و از آنحضرت آیت و نشانه‌ای طلب كردند. حضرت فرمود: آیا روز غدیر خم برای شما كافی نبود؟!
== در پاسخ منافقین<ref>تفسیر الامام العسکری، ص ۶۳۲؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۱۵؛ بحار الانوار، ج ۴۲، ص ۴۱.</ref> ==
عده‌ای از منافقین نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمدند و از آن حضرت آیت و نشانه‌ای طلب كردند.  


بحارالانوار: ج 37 ص 109 ح 2.
حضرت فرمودند: {{متن عربی|أَ مَا كَفَاكُمْ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ}}


پیامبر صلی اللَّه علیه و آله درباره‌ی روز غدیر خم فرمود:
آیا روز غدیر خم برای شما كافی نبود؟!


روز غدیر خم بهترین اعیاد امت من است، و آن همان روزی است كه خداوند به من دستور داد برادرم علی بن ابی‌طالب را برای امتم منصوب نمایم … قسم به خدایی كه مرا به پیامبری مبعوث كرد و بر همه‌ی خلایق برگزید، من علی را در زمین منصوب ننمودم تا خداوند او را در آسمانها معرفی كرد و ولایت او را بر ملائكه واجب نمود.
== معرفی عید غدیر به نسل های آینده<ref>الأمالي(صدوق)، ص ۱۲۵، المجلس السادس و العشرون؛ بشارة المصطفى، ج‏۲، ص۲۳؛ إثبات الهداة، ج‏۲، ص۱۰۲، الفصل الثامن؛ بحارالانوار، ج ۳۷، ص ۱۰۹، ح ۲؛ تفسير نور الثقلين، ج‏۱، ص۵۸۹.</ref> ==
پیامبر صلی اللَّه علیه و آله درباره‌ی روز غدیر خم فرمودند: <blockquote>{{متن عربی|يَوْمُ غَدِيرِ خُمٍّ أَفْضَلُ أَعْيَادِ أُمَّتِي وَ هُوَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي أَمَرَنِيَ اَللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِيهِ بِنَصْبِ أَخِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ اصْطَفَانِي عَلَى جَمِيعِ الْبَرِيَّةِ مَا نَصَبْتُ عَلِيّاً عَلَماً لِأُمَّتِي فِي الْأَرْضِ حَتَّى نَوَّهَ اللَّهُ بِاسْمِهِ فِي سَمَاوَاتِهِ وَ أَوْجَبَ وَلَايَتَهُ عَلَى مَلَائِكَتِه‏}}
«روز غدیر خم بهترین اعیاد امت من است، و آن همان روزی است كه خداوند به من دستور داد برادرم علی بن ابی‌طالب علیه السلام را برای امتم منصوب نمایم …قسم به خدایی كه مرا به پیامبری مبعوث كرد و بر همه‌ی خلایق برگزید، من علی علیه السلام را در زمین منصوب ننمودم تا خداوند ایشان را در آسمانها معرفی كرد و ولایت ایشان را بر ملائكه واجب نمود.»</blockquote>


اثبات الهداة: ج 2 ص 111 ح 465.
== غدیر و خانه نشینی امیرالمؤمنین علیه السلام<ref>اثبات الهداة، ج ۳، ص ۱۱۶.</ref> ==
پیامبر صلی اللَّه علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه‌السلام چنین وصیت فرمودند:


پیامبر صلی اللَّه علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه‌السلام چنین وصیت فرمود:
یا علی، اگر یارانی یافتید، پس با دشمنانتان بجنگید و حق خود را طلب كنید، وگرنه خانه‌نشینی اختیار كنید چرا كه من در روز غدیر خم از مردم عهد و پیمان گرفته‌ام كه شما وصی و خلیفه‌ من و صاحب اختیار آنان بعد از من هستید. مَثَل شما مثل بیت‌اللَّه الحرام است كه مردم باید سراغ شما بیایند و شما نباید سراغ مردم بروید.
== پانویس ==
<references />
== منابع ==
{{منابع}}
* '''إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات؛''' محمد بن حسن حر عاملی، م۱۱۰۴ ق، بیروت: مؤسسة الاعلمی، اول، ۱۴۲۵ق.
* '''الامالی؛''' محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، م۳۸۱ق، بیروت: مؤسّسة الاعلمی، ۱۴۳۰ق.
*  '''بحار الانوار؛''' محمدباقر مجلسی، م ۱۱۱۰ ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.
*  '''بشارة المصطفی صلی الله علیه و آله لشیعة المرتضی علیه السلام؛''' محمد بن ابی القاسم طبری، م قرن ۶، محقق: جواد قیّومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
*  '''تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛''' علی حسینی استرآبادی، م ۹۴۰ ق‏، تحقیق: حسین استاد ولی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۰۹ ق‏.
*  '''التفسیر العسکری علیه السلام؛''' الامام الحسن العسکری علیه السلام، قم: تحقیق مؤسّسة الامام المهدی ارواحنا فداه، چاپ دوم، ۱۴۳۳.
* '''تفسیر کنز الدقائق؛''' شیخ محمد بن محمد رضا قمی مشهدی، م قرن ۱۲، تحقیق: حسین درگاهی، تهران: شمس الضحی، چاپ اول ۱۴۳۰ق.
* '''تفسیر نور الثقلین‏؛''' عبد علی بن جمعة العروسی الحویزی، م ۱۱۱۲ ق‏، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، قم: اسماعیلیان‏، چهارم‏، ۱۴۱۵ ق.
*  '''کنز''' '''الفوائد؛''' شیخ محمد بن علی بن عثمان کراجکی طرابلسی، م۴۴۹ق، محقق: شیخ عبدالله نعمه، بیروت: دار الاضواء، ۱۴۰۵ق.
{{پایان منابع}}


یا علی، اگر یارانی یافتی كه با دشمنانت بجنگی حق خود را طلب كن، وگرنه خانه‌نشینی اختیار كن چرا كه من در روز غدیر خم از مردم عهد و پیمان گرفته‌ام كه تو وصی و خلیفه‌ی من و صاحب اختیار آنان بعد از من هستی. مَثَل تو مثل بیت‌اللَّه الحرام است كه مردم باید سراغ تو بیایند و تو نباید سراغ مردم بروی.
[[رده:احتجاج به غدیر]]
 
[[رده:احتجاج معصومین علیهم السلام با غدیر‏]]
از اولین مواردی كه حدیث غدیر به عنوان پاسخ دندان شكن در مقابل سقیفه و غاصبین خلافت مطرح شد توسط حضرت صدیقه‌ی كبری فاطمه زهرا علیهاالسلام در فاصله‌ی 75 روز عمر آنحضرت پس از رحلت پیامبر صلی اللَّه علیه و آله بود. این در حالی بود كه اهل سقیفه با تمام قوا صاحب غدیر را مورد حمله قرار داده بودند، و بجز سلمان و ابوذر و مقداد همه او را تنها گذاشته بودند. در این میان فاطمه زهرا علیهاالسلام با سوزی كه از مظلومیت غدیر داشت تا مرز شهادت خود و فرزندش محسن علیه‌السلام پیش رفت و نام غدیر را تا امروز پا بر جا نگاه داشت.
 
بحارالانوار: ج 36 ص 352 ح 224. الغدیر: ج 1 ص 197. اثبات الهداة: ج 2 ص 112 ح
 
473.
 
بعد از رحلت پیامبر صلی اللَّه علیه و آله حضرت زهرا علیهاالسلام كنار قبور شهدای اُحد و بخصوص حضرت حمزه می‌آمد و در آنجا گریه می‌كرد. محمود بن لبید می‌گوید:
 
[صفحه 36]
 
روزی بر سر قبر حمزه آمدم و آنحضرت را در آنجا در حال گریه دیدم. كمی صبر كردم تا آرام گرفت. سپس خدمتش سلام نمودم و عرض كردم: من سؤالی از شما دارم كه سینه‌ام را مضطرب ساخته! فرمود: سؤال كن. عرض كردم: آیا پیامبر صلی اللَّه علیه و آله قبل از وفاتش درباره‌ی امامت علی كلام صریحی فرموده است؟!! حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود:
 
واعجبا، آیا روز غدیر خم را فراموش كرده‌اید؟!!
 
بحارالانوار: ج 28 ص 205.
 
هنگامی كه اهل سقیفه بر در خانه‌ی امیرالمؤمنین علیه‌السلام حمله آورده بودند و با آتش زدن دَرِ خانه می‌خواستند آنحضرت را برای بیعت اجباری ببرند، حضرت زهرا علیهاالسلام پشت در آمد و فرمود:
 
هیچ قومی بد حضورتر از شما به یاد ندارم … گویا شما نمی‌دانید پیامبر صلی اللَّه علیه و آله در روز غدیر خم چه فرمود؟! بخدا قسم در آن روز برای علی بن ابی‌طالب پیمان ولایت را بست تا بدان وسیله امید شما را از آن قطع كند، ولی شما اسباب بین خود و پیامبرتان را قطع كردید. خدا بین ما و شما در دنیا و آخرت محاكمه خواهد كرد.
 
الغدیر: ج 1 ص 197.
 
در موردی دیگر حضرت ام‌كلثوم علیهاالسلام از مادرش فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام نقل می‌كند كه فرمود:
 
آیا كلام پیامبر صلی اللَّه علیه و آله را در روز غدیر خم فراموش كردید كه فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ»؟!
 
بحارالانوار: ج 43 ص 161. دلائل الامامة: ص 38. خصال: ص 173.
 
در روزهای آخر عمر حضرت زهرا علیهاالسلام عده‌ای از زنان مهاجر و انصار به عیادت آمدند. آنحضرت در این فرصت مطالبی درباره‌ی مسئله‌ی غصب خلافت مطرح كردند و بر آنان اتمام حجت فرمودند. زنان سخنان حضرت را برای مردان خود نقل كردند، و در پی آن عده‌ای از سرشناسان مهاجر و انصار بعنوان عذرخواهی نزد حضرت آمدند و عرض كردند: ای سیدة النساء، اگر ابوالحسن این مطالب را برای ما می‌گفت قبل از آنكه پیمان با اهل سقیفه را محكم كنیم و با آنان بیعت كنیم، ما هرگز بجای او با دیگری بیعت نمی‌كردیم! حضرت فرمود:
 
از من دور شوید، كه عذری از شما پذیرفته نیست بعد از آنكه عذرهایتان خواسته شده است. بعد از كوتاهی شما جایی برای امر و نهی باقی نمانده است. (و در روایتی فرمود:) بعد از روز غدیر خم خداوند هیچ دلیل و عذری (در برابر ولایت)برای احدی باقی نگذاشته است. (و به روایتی فرمود:) آیا پدرم در روز غدیر خم برای احدی عذری باقی گذاشت؟!

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۲۳

غدیر اتمام حجتی از سوی پیامبر صلی اللَّه علیه و آله بر مسلمانان بود. پس از آن در فاصله هفتاد روزه تا شهادت نیز چند بار آن حضرت با غدیر اتمام حجت نمودند و با این اقدامات سندیّت دائمی غدیر را برای آینده‌ای بلند مدت مسلمین تثبیت فرمودند.

چادر نشینان اطراف مدینه[۱]

یک چادرنشین در مسجد مدینه نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمد و عرض كرد: یا رسول‌اللَّه، حاجیان قوم ما كه در حجة الوداع همراه شما بوده‌اند برای ما خبر آورده‌اند كه در بازگشت از حج در غدیر خم ولایت و اطاعت ایشان را واجب كرده‌اید. آیا این یک دستور از جانب شماست یا از جانب خداست و واجب است؟

حضرت فرمودند:

«بَلِ اللَّهُ افْتَرَضَهُ وَ أَوْجَبَهُ مِنَ السَّمَاءِ وَ افْتَرَضَ وَلَايَتَهُ عَلَى أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ جَمِيعا»؛ «از جانب خدا و واجب است، و ولایت ایشان را هم بر اهل آسمان و هم اهل زمین واجب كرده است.»

هدف از غدیر[۲]

از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله پرسیدند:

مقصود شما از كلامتان در روز غدیر چه بود كه فرمودید: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاه‏»؟

حضرت فرمودند:

«اللَّهُ مَوْلَايَ أَوْلَى بِي مِنْ نَفْسِي لَا أَمْرَ لِي مَعَهُ وَ أَنَا مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ أَوْلَى بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ لَا أَمْرَ لَهُمْ مَعِي وَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعِي فَعَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ مَوْلَاهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعَه‏»؛ «خدا صاحب اختیار من است و به من از خودم صاحب اختیارتر است، و در برابر دستورات او مرا امری نیست. من نیز صاحب اختیار مؤمنینم و نسبت به آنان از خودشان صاحب اختیارترم و در برابر من آنان را امری نیست. هركس من صاحب اختیار اویم و نسبت به او از خودش صاحب اختیارترم علی بن ابی‌طالب صاحب اختیار اوست و نسبت به او از خودش صاحب اختیارتر است و در برابر او برایش امری نیست.»

در پاسخ منافقین[۳]

عده‌ای از منافقین نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمدند و از آن حضرت آیت و نشانه‌ای طلب كردند.

حضرت فرمودند: «أَ مَا كَفَاكُمْ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ»

آیا روز غدیر خم برای شما كافی نبود؟!

معرفی عید غدیر به نسل های آینده[۴]

پیامبر صلی اللَّه علیه و آله درباره‌ی روز غدیر خم فرمودند:

«يَوْمُ غَدِيرِ خُمٍّ أَفْضَلُ أَعْيَادِ أُمَّتِي وَ هُوَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي أَمَرَنِيَ اَللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِيهِ بِنَصْبِ أَخِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ اصْطَفَانِي عَلَى جَمِيعِ الْبَرِيَّةِ مَا نَصَبْتُ عَلِيّاً عَلَماً لِأُمَّتِي فِي الْأَرْضِ حَتَّى نَوَّهَ اللَّهُ بِاسْمِهِ فِي سَمَاوَاتِهِ وَ أَوْجَبَ وَلَايَتَهُ عَلَى مَلَائِكَتِه‏» «روز غدیر خم بهترین اعیاد امت من است، و آن همان روزی است كه خداوند به من دستور داد برادرم علی بن ابی‌طالب علیه السلام را برای امتم منصوب نمایم …قسم به خدایی كه مرا به پیامبری مبعوث كرد و بر همه‌ی خلایق برگزید، من علی علیه السلام را در زمین منصوب ننمودم تا خداوند ایشان را در آسمانها معرفی كرد و ولایت ایشان را بر ملائكه واجب نمود.»

غدیر و خانه نشینی امیرالمؤمنین علیه السلام[۵]

پیامبر صلی اللَّه علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه‌السلام چنین وصیت فرمودند:

یا علی، اگر یارانی یافتید، پس با دشمنانتان بجنگید و حق خود را طلب كنید، وگرنه خانه‌نشینی اختیار كنید چرا كه من در روز غدیر خم از مردم عهد و پیمان گرفته‌ام كه شما وصی و خلیفه‌ من و صاحب اختیار آنان بعد از من هستید. مَثَل شما مثل بیت‌اللَّه الحرام است كه مردم باید سراغ شما بیایند و شما نباید سراغ مردم بروید.

پانویس

  1. تأويل الآيات الظاهرة، ص ۸۳۰؛ كنز الفوائد، ج‏۲، ص ۲۳۷؛ بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۵۴، ح ۸۹؛ تفسير كنز الدقائق، ج‏۱۴، ص۵۲۴.
  2. اثبات الهداة، ج ۳، ص ۱۳۱، ح ۵۳۵.
  3. تفسیر الامام العسکری، ص ۶۳۲؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۱۵؛ بحار الانوار، ج ۴۲، ص ۴۱.
  4. الأمالي(صدوق)، ص ۱۲۵، المجلس السادس و العشرون؛ بشارة المصطفى، ج‏۲، ص۲۳؛ إثبات الهداة، ج‏۲، ص۱۰۲، الفصل الثامن؛ بحارالانوار، ج ۳۷، ص ۱۰۹، ح ۲؛ تفسير نور الثقلين، ج‏۱، ص۵۸۹.
  5. اثبات الهداة، ج ۳، ص ۱۱۶.

منابع

  • إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات؛ محمد بن حسن حر عاملی، م۱۱۰۴ ق، بیروت: مؤسسة الاعلمی، اول، ۱۴۲۵ق.
  • الامالی؛ محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، م۳۸۱ق، بیروت: مؤسّسة الاعلمی، ۱۴۳۰ق.
  • بحار الانوار؛ محمدباقر مجلسی، م ۱۱۱۰ ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.
  • بشارة المصطفی صلی الله علیه و آله لشیعة المرتضی علیه السلام؛ محمد بن ابی القاسم طبری، م قرن ۶، محقق: جواد قیّومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
  • تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛ علی حسینی استرآبادی، م ۹۴۰ ق‏، تحقیق: حسین استاد ولی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۰۹ ق‏.
  • التفسیر العسکری علیه السلام؛ الامام الحسن العسکری علیه السلام، قم: تحقیق مؤسّسة الامام المهدی ارواحنا فداه، چاپ دوم، ۱۴۳۳.
  • تفسیر کنز الدقائق؛ شیخ محمد بن محمد رضا قمی مشهدی، م قرن ۱۲، تحقیق: حسین درگاهی، تهران: شمس الضحی، چاپ اول ۱۴۳۰ق.
  • تفسیر نور الثقلین‏؛ عبد علی بن جمعة العروسی الحویزی، م ۱۱۱۲ ق‏، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، قم: اسماعیلیان‏، چهارم‏، ۱۴۱۵ ق.
  • کنز الفوائد؛ شیخ محمد بن علی بن عثمان کراجکی طرابلسی، م۴۴۹ق، محقق: شیخ عبدالله نعمه، بیروت: دار الاضواء، ۱۴۰۵ق.