آیات آزمون الهی در غدیر

آیات آزمون الهی در غدیر مجموعه یازده آیه است که پیامبر ضمن خطبه‌ای با اتکا به آنها پذیرش و عدم پذیرش غدیر و ولایت امام علی علیه السلام را به‌عنوان امتحانی برای امت تبیین کرد.

غدير را آزمونی الهى دانسته‌اند كه در بستر آزادى و انتخاب انسان شكل گرفته است؛ این آزادی را لازمه هدایت دانسته‌ شده است. این آزادی در مسیر هدایت موجب شد تا انسان با كمالِ آزادى در انتخاب راه مستقيم و سعادت، غدير را برگزيند يا راه سقیفه و گمراهى و شقاوت را. بزرگ‏ترين امتحان بشریت در غدير انجام شد؛ امتحانى همه‌جانبه كه اتمام حجت در آن به طور کامل انجام گرفت. در اين امتحان، هم جهاتى كه مى‌‏توانست منشأ آزمايش باشد متعدد بود و هم عللى كه می‏‌توانست انگيزه شیطانی براى سقوط باشد متنوع بود. پيامبر در خطابه بلند اين شرايط امتحان را براى مردم تبيين کرد. نتیجه این امتحان با در نظر گرفتن تلاش پیامبر نباید به فراموشی غدیر می‌انجامید، ولی بسیاری از مسلمانان در این امتحان مردود شدند.

پیامبر صلی الله علیه و آله مطالب مربوط به امتحان غدیر را با استفاده از یازده آیه قرآن تبیین کرد؛ از جمله: آیه ۱۷۹ سوره آل‌عمران، آیه ۴۵ سوره حج، آيه ۵۸ سوره اسراء، آيه ۱۴۴ سوره آل‌عمران، آيه ۱۷ سوره حجرات، آيه ۲۸ سوره محمد، آيه ۳۵ سوره الرحمن، آیات ۱۳ و ۱۴ سوره فجر، آیه ۷۱ سوره صافات، آیه ۸ سوره طلاق، آیه ۲۴ سوره بقره.

آزمونِ الهى در غدير

برخی محققان، غدير را آزمونی الهى دانسته‌اند كه در بستر آزادى و انتخاب انسان شكل گرفته است؛ آنان این آزادی را لازمه هدایت دانسته‌اند: إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا؛ ما راه را به او نشان داديم، خواه شاكر باشد (و پذيرا گردد) يا ناسپاس از نظر این محققان این آزادی در مسیر هدایت موجب شد تا انسان با كمالِ آزادى در انتخاب راه مستقيم و سعادت، غدير را برگزيند يا راه سقیفه و گمراهى و شقاوت را. گفته شده که پيمان غدير در شرايطى بسته شد كه شياطين و منافقان منتظر اتمام دوران رسالت بودند تا کار را از محور هدایت خارج کنند؛ اما پديدآورنده غدیر در آن روز، كفرورزان را از دين حق - كه همان ولايت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام است-  نااميد و مأیوس كرد.

به‌‌گفته برخی محققان، در غدیر خداوند پیروان غدير را با پنج مژده شاد ساخت: اکمال دین، اتمام نعمت، خشنودى خداوند، اهانت به شیطان و نااميدى و يأس منكران. گفته شده که حقيقتِ يأس کافران در عصر ظهور تحقق خواهد يافت: جابر مى‏‌گويد: امام باقر عليه السلام در ذيل اين آيه فرمود: «یَوْمَ یَقُومُ اَلْقَائِمُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَیْأَسُ بَنُو أُمَیَّهَ، فَهُمُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا یَئِسُوا مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ اَلسَّلاَمُ؛ آن روز روز ظهور قائم (آل ‏محمد) عليه السلام است و بنى‌‏اميه نوميد مى‌‏شوند. آنها هستند كه كفر ورزيدند و از آل‏ محمد عليهم السلام نوميد مى‌‏گردند». گفته شده که غدير آغاز راهی است كه پايان آن ظهور خواهد بود و غدير بدون ظهور تجلی‌گاه جهانى و آرمانى نخواهد داشت.

آيات مربوط به امتحان و مقابله با دشمنان غدير

از نظر برخی محققان، بزرگ‏ترين امتحان بشریت در غدير انجام شد؛ امتحانى همه‌جانبه كه اتمام حجت در آن به طور کامل انجام گرفت و براى هيچ‌كس به هيچ بهانه‌‏اى راه گريز نماند. در اين امتحان، هم جهاتى كه مى‌‏توانست منشأ آزمايش باشد متعدد بود و هم عللى كه می‏‌توانست انگيزه شیطانی براى سقوط باشد متنوع بود. پيامبر صلى الله عليه و آله در خطابه بلند خود، اين شرايط امتحان را براى مردم تبيين کرد تا با آمادگى كامل به استقبال آن بروند. نتیجه این امتحان با در نظر گرفتن تلاش پیامبر نباید به فراموشی غدیر می‌انجامید، ولی بسیاری از مسلمانان در این امتحان مردود شدند.

گفته شده که پیامبر صلی الله علیه و آله اين آينده تلخِ امتحان در غدير را پيش‏‌بينى کرده بود و مراحل چنين امتحان بزرگى را، با تکیه بر آيات قرآن، اين‌گونه ترسيم کرده بود: ابتدا يادآور شد كه خداوند بندگان را رها نمى‏‌كند و نتيجه عمر هر كس را بدون امتحان مشخص نمی‌شود. سپس تصريح کرد كه امتحان بر سر ولايت على‏ عليه السلام وعده الهى است و اين امتحانى است كه قبل از روز قيامت در برابر آن قرار خواهند گرفت. سپس ضابطه‌اى روشن براى پيروزى در چنين امتحانى به مردم ارائه کرد: اينكه مخالفت با دستورات انبياى الهى مخالفت با خداوند و سقوط در امتحان است. آنگاه سقوط در چنين امتحانى را هلاكت و جهنم و كفر خواند. سپس تأكيد كرد كه خداوند در امتحان ولايت از كسى نمى‏‌گذرد و با شكست‌خوردگان اين امتحان قاطعانه برخورد مى‌‏نمايد. در موردى فرصت‌طلبان را نشانه گرفت كه گويا منتظر تغيير شرايط هستند تا بر ضد ولايت على‏ عليه السلام اقدام كنند، غافل از اينكه همه اين تحولات بسترى براى امتحان است. در قسمتی ديگر يكى از عوامل سقوط در امتحان را منت‌گذاشتن بر خدا و رسول در قبول ولايت دانست كه اين غرور به دنبال خود شكستى عظيم دارد. در قسمتى ديگر، حسد نسبت به مقام ولايت را از عوامل سقوط در امتحان الهى اعلام كرد.

متن و ترجمه آیات امتحان

به‌نظر برخی محققان، پیامبر صلی الله علیه و آله مطالب مربوط به امتحان غدیر را با استفاده از یازده آیه قرآن تبیین کرد:

1. آیه ۱۷۹ سوره آل‌عمران: ما كانَ اللَّه لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلى ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَ ما كانَ اللَّه لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَ لكِنَّ اللَّه يَجْتَبِى مِنْ رُسُلِهِ مَنْ يَشاءُ، فَآمِنُوا بِاللَّه وَ رُسُلِهِ وَ إِنْ تُؤْمِنُوا وَ تَتَّقُوا فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ؛ خدا بر آن نيست كه مؤمنان را به اين [حالى‌] كه شما بر آن هستيد، واگذارد، تا آنكه پليد را از پاک جدا كند. و خدا بر آن نيست كه شما را از غيب آگاه گرداند، ولى خدا از ميان فرستادگانش هر كه را بخواهد برمى‌گزيند. پس، به خدا و پيامبرانش ايمان بياوريد؛ و اگر بگرويد و پرهيزگارى كنيد، براى شما پاداشى بزرگ خواهد بود .
2. آیه ۴۵ سوره حج: فَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْناها وَ هِىَ ظالِمَةٌ، فَهِىَ خاوِيَةٌ عَلى عُرُوشِها وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشِيدٍ؛ و چه بسيار شهرها را -كه ستمكار بودند- هلاكشان كرديم و [اينک] آن [شهرها] سقفهايش فرو ريخته است، و [چه بسيار] چاه‌هاى متروک و كوشک‌هاى افراشته را .
3. آيه ۵۸ سوره اسراء: وَ إِنْ مِنْ قَرْيَةٍ إِلاّ نَحْنُ مُهْلِكُوها قَبْلَ يَوْمِ الْقِيامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوها عَذاباً شَدِيداً كانَ ذلِكَ فِى  الْكِتابِ مَسْطُوراً؛ و هيچ شهرى نيست، مگر اينكه ما آن را [در صورت نافرمانى] پيش از روز رستاخيز، به هلاكت مى‌رسانيم يا آن را سخت عذاب مى‌كنيم. اين [عقوبت‌] در كتاب [الهى‌] به‌قلم رفته است .
4. آيه ۱۴۴ سوره آل‌عمران: وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ، أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّه شَيْئاً وَ سَيَجْزِى اللَّه الشَّاكِرِينَ؛ و محمد، جز فرستاده‌اى كه پيش از او [هم‌] پيامبرانى [آمده و] گذشتند، نيست. آيا اگر او بميرد يا كشته شود، از عقيده خود برمى‌گرديد؟ و هر كس از عقيده خود بازگردد، هرگز هيچ زيانى به خدا نمى‌رساند، و به‌زودى خداوند سپاسگزاران را پاداش مى‌دهد .
5. آيه ۱۷ سوره حجرات: يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا، قُلْ لا تَمُنُّوا عَلَىَّ إِسْلامَكُمْ، بَلِ اللَّه يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَداكُمْ لِلْإِيمانِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ؛ از اينكه اسلام آورده‌اند بر تو منّت مى‌نهند؛ بگو: «بر من از اسلام‌آوردنتان منّت مگذاريد، بلكه [اين‌] خداست كه با هدايت‌كردن شما به ايمان، بر شما منّت مى‌گذارد، اگر راستگو باشيد .
6. آيه ۲۸ سوره محمد صلى الله عليه و آله: ذلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللَّه وَ كَرِهُوا رِضْوانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ؛ زيرا آنان از آنچه خدا را به خشم آورده پيروى كرده‌اند و خرسنديش را خوش نداشتند؛ پس اعمالشان را باطل گردانيد .
7. آيه ۳۵ سوره الرحمن: يُرْسَلُ عَلَيْكُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ؛ بر سر شما شراره‌هايى از [نوع‌] تفته آهن و مس فرو فرستاده خواهد شد، و [از كسى‌] يارى نتوانيد طلبيد. .
8. آیات ۱۳ و ۱۴ سوره فجر: فَصَبَّ عَلَيْهِمْ رَبُّكَ سَوْطَ عَذابٍ. إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصادِ؛ پس پروردگارت تازیانه عذاب‌های گوناگون را بر آنان فرو ریخت. بی‌تردید پروردگارت در کمین گاه است .
9. آیه ۷۱ سوره صافات: وَ لَقَدْ ضَلَّ قَبْلَهُمْ أَكْثَرُ الْأَوَّلِينَ؛ و قطعاً پيش از آنها بيشتر پيشينيان به گمراهى افتادند .
10. آیه ۸ سوره طلاق: وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَدِيداً وَ عَذَّبْناها عَذاباً نُكْراً؛ و چه بسيار شهرها كه از فرمان پروردگار خود و پيامبرانش سر پيچيدند و از آنها حسابى سخت كشيديم و آنان را به عذابى [بس‌] زشت عذاب كرديم .
11. آیه ۲۴ سوره بقره: فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِى وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ؛ پس اگر نكرديد -و هرگز نمى‌توانيد كرد- از آن آتشى كه سوختش مردمان و سنگ‌ها هستند، و براى كافران آماده شده، بپرهيزيد .

منابع

• بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• تجلی غدیر در عصر ظهور (مجموعه مقالات درباره جلوه‌های تحقق غدیر در عصر ظهور)؛ مرکز تخصصی غدیرستان کوثر، قم: دلیل ما، ۱۳۹۲ش.
• تفسير العياشى؛ محمد بن مسعود عیاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبة العلمية الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.