آيه ۱۳۷ اعراف و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←منابع) |
||
| (۱۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات آیه | |||
| عرض = | |||
| تصویر =آیه ۱۳۷ سوره اعراف.png | |||
| اندازه تصویر = | |||
| توضیح_تصویر = | |||
| عنوان =آيه ۱۳۷ اعراف و غدیر | |||
| سوره =اعراف | |||
| آیه =۱۳۷ | |||
| جزء =۹ | |||
| شأن نزول = | |||
| مکان نزول =مکه | |||
| موضوع =پیروزی نهایی گفتمان غدیر و شکست نهایی گفتمان [[سقیفه]] | |||
| صوت =آیه ۱۳۷ سوره اعراف.mp3 | |||
| توضیح صوت =ترتیل آیه ۱۳۷ سوره اعراف با صدای شهریار پرهیزگار | |||
}} | |||
'''آیه ۱۳۷ سوره اعراف''' آیه‌ای که امام علی علیه السلام ضمن خطبه‌ای با استفاده از آن به پیروزی نهایی گفتمان غدیر و شکست نهایی گفتمان [[سقیفه]] پرداخت. این خطبه حدود سى سال پس از واقعه غدير، در روز جمعهاى كه عيد غدير بود، در [[کوفه]] و در جشن غدير ایراد شد. | |||
در قسمتی از خطبه امام، که آیه ۱۳۷ سوره اعراف در آن تضمین شده، حضرت ابتدا درباره شأن پذيرندگان ولايت خود سخن می‌گوید. جایگاهی كه درباره پذیرندگان غدیر تصویر شده از پايههاى اعتقادى آن يعنى داشتن قلبى مطمئن آغاز شده و به توصيف ايمان حقيقى (ايمان به غيب) رسيده است. آنگاه رستگارى آنان مورد تأیید خدا و رسول قرار گرفته و مغفرت و اجر بزرگ برايشان ضمانت شده است. آن پاداش بزرگ نجات از آتش، [[بهشت]] و استقبال از دوستداران على عليه السلام با سلام بهشتى است. | |||
درباره اینکه در این خطبه آيا منظور حضرت از جمله {{قرآن|وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه }} واقعه غدير است يا تحقق عينى غدير پس از ۲۵ سال غصب خلافت كه با در دست گرفتن خلافت توسط اميرالمؤمنين عليه السلام صورت گرفت. هر دو احتمال به‌معناى تحقق فرمان الهى در جامعه دانسته شده، ولى جهت‌گيرى آن متفاوت تلقی شده است: در یک تفسیر این عبارت مطابق رخداد غدیر دانسته شده و در تفسیری دیگر مطابق دوران خلافت ظاهرى اميرالمؤمنين عليه السلام دانسته شده است. | |||
== آیه‌ای در متن خطبه غدیر امام علی علیه السلام == | == آیه‌ای در متن خطبه غدیر امام علی علیه السلام == | ||
آیه ۱۳۷ سوره اعراف آیه است که به‌نقل منابع در خطابه غدیر امام علی علیه السلام، ۳۰ سال بعد از رخداد غدیر، آمده است. بستر استفاده از این آیه در خطبه امام چنین ترسیم شده است: در خطابه امیرالمؤمنین در غدير آياتى از قرآن به‌صورت [[اقتباس]] و تضمين، در شأن پذيرندگان ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام آمده است. جایگاهی كه درباره دوستان اميرالمؤمنين عليه السلام در اين قسمت مطرح شده، از پايههاى اعتقادى آن يعنى داشتن قلبى مطمئن آغاز شده و به توصيف ايمان حقيقى (ايمان به غيب) رسيده است. آنگاه رستگارى آنان مورد تأیید خدا و رسول قرار گرفته و مغفرت و اجر بزرگ برايشان ضمانت شده است. آن پاداش بزرگ نجات از آتش، [[بهشت]] و استقبال از دوستداران على عليه السلام با سلام بهشتى است. | آیه ۱۳۷ سوره اعراف آیه است که به‌نقل منابع در خطابه غدیر امام علی علیه السلام، ۳۰ سال بعد از رخداد غدیر، آمده است. بستر استفاده از این آیه در خطبه امام چنین ترسیم شده است: در خطابه امیرالمؤمنین در غدير آياتى از قرآن به‌صورت [[اقتباس]] و تضمين، در شأن پذيرندگان ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام آمده است. جایگاهی كه درباره دوستان اميرالمؤمنين عليه السلام در اين قسمت مطرح شده، از پايههاى اعتقادى آن يعنى داشتن قلبى مطمئن آغاز شده و به توصيف ايمان حقيقى (ايمان به غيب) رسيده است. آنگاه رستگارى آنان مورد تأیید خدا و رسول قرار گرفته و مغفرت و اجر بزرگ برايشان ضمانت شده است. آن پاداش بزرگ نجات از آتش، [[بهشت]] و استقبال از دوستداران على عليه السلام با سلام بهشتى است. | ||
| خط ۵: | خط ۲۷: | ||
== آیه در متن خطبه امیرالمؤمنین در غدير == | == آیه در متن خطبه امیرالمؤمنین در غدير == | ||
{{متن عربی|فَأَنْزَلَ اللَّه عَلى نَبِيِّهِ يَوْمَ الدَّوْحِ ما بَيَّنَ عَنْ ارادَتِهِ فى خُلَصائِهِ وَ ذَوِى اجْتِبائِهِ وَ امَرَهُ بِالْبَلاغِ. فَكَمَّلَ اللَّه دينَهُ وَ اقَرَّ عَيْنَ نَبِيِّهِ وَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُتابِعينَ وَ كانَ ما قَدْ شَهِدَهُ بَعْضُكُمْ وَ بَلَغَ بَعْضُكُمْ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه الْحُسْنى عَلَى الصّابِرينَ وَ دَمَّرَ اللَّه ما صَنَعَ فِرْعَوْنُ وَ هامانُ وَ قارُونُ وَ جُنُودُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ|ترجمه=خداوند در روز غدير بر پيامبرش نازل كرد آنچه از اراده‌اش درباره بندگان خالص و انتخاب‌شدگانش پرده برداشت و به او دستور ابلاغ داد... پس خداوند دين خود را كامل كرد و چشم پيامبرش و مؤمنان و تابعان را روشن نمود، (واقعه غدير) اتفاق افتاد كه بعضى از شما در آن حاضر بوديد و براى بعضى از شما خبر آن رسيد، و وعده نيک خدا براى صابران به انجام رسيد؛ و آنچه فرعون و هامان و قارون و لشكريانش ساخته بودند و بناهايى را كه بالا برده بودند درهم | {{متن عربی|فَأَنْزَلَ اللَّه عَلى نَبِيِّهِ يَوْمَ الدَّوْحِ ما بَيَّنَ عَنْ ارادَتِهِ فى خُلَصائِهِ وَ ذَوِى اجْتِبائِهِ وَ امَرَهُ بِالْبَلاغِ. فَكَمَّلَ اللَّه دينَهُ وَ اقَرَّ عَيْنَ نَبِيِّهِ وَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُتابِعينَ وَ كانَ ما قَدْ شَهِدَهُ بَعْضُكُمْ وَ بَلَغَ بَعْضُكُمْ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه الْحُسْنى عَلَى الصّابِرينَ وَ دَمَّرَ اللَّه ما صَنَعَ فِرْعَوْنُ وَ هامانُ وَ قارُونُ وَ جُنُودُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ وَ بَقِيَتْ حُثالَةٌ مِنَ الضَّلالِ لايَأْلُونَ النّاسَ خَبالاً، يَقْصُدُهُمُ اللَّه فى دِيارِهِمْ وَ يَمْحُو آثارَهُمْ وَ يُبيدُ مَعالِمَهُمْ وَ يُعَقِّبُهُمْ عَنْ قُرْبٍ الْحَسَراتُ وَ يُلْحِقُهُمْ بِمَنْ بَسَطَ اكُفَّهُمْ وَ مَدَّ اعْناقَهُمْ وَ مَكَّنَهُمْ مِنْ دينِ اللَّه حَتّى بَدَّلُوهُ وَ مِنْ حُكْمِهِ حَتّى غَيَّرُوهُ وَ سَيَأْتى نَصْرُ اللَّه عَلى عَدُوِّهِ لِحينِهِ وَ اللَّه لَطيفٌ خَبيرٌ|ترجمه=خداوند در روز غدير بر پيامبرش نازل كرد آنچه از اراده‌اش درباره بندگان خالص و انتخاب‌شدگانش پرده برداشت و به او دستور ابلاغ داد... پس خداوند دين خود را كامل كرد و چشم پيامبرش و مؤمنان و تابعان را روشن نمود، (واقعه غدير) اتفاق افتاد كه بعضى از شما در آن حاضر بوديد و براى بعضى از شما خبر آن رسيد، و وعده نيک خدا براى صابران به انجام رسيد؛ و آنچه فرعون و هامان و قارون و لشكريانش ساخته بودند و بناهايى را كه بالا برده بودند درهم كوبيدو فقط عده بىارزشى از اهل ضلالت مانده‌اند كه در افساد كار مردم هيچ كوتاهى نمىكنند و خداوند در ديار آنان به سراغشان مى‌رود و آثارشان را محو مىكند و پايههاى آنان را نابود مىنمايد. و به‌زودى حسرت برايشان باقى مىگذارد، و آنان را به كسانى ملحق مىكند كه دست خود را باز كردند و گردن كشيدند و دين خدا در دستشان قرار گرفت و آن را تغيير دادند و حكم خدا در اختيارشان قرار گرفت و آن را تحريف نمودند، و به‌زودى در هنگام خود يارى خدا بر ضد دشمنش مى‌آيد و خداوند لطف‌كننده و آگاه است}}.<ref>مصباح المتهجد، ج۲، ص۷۵۴-۷۵۵؛ الاقبال، ج۲، ص۲۵۶-۲۵۷؛ مصباح كفعمى، ص۶۹۷-۶۹۸؛ بحارالانوار، ج۹۴، ص۱۱۵، ح۸.</ref> | ||
== موقعيت تاريخى استفاده از آیه == | == موقعيت تاريخى استفاده از آیه == | ||
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۱۳۷ سوره عرفه در خطبه غدیری امام علی علیه السلام چنین توصیف شده است: حدود سى سال پس از واقعه غدير، در روز | موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۱۳۷ سوره عرفه در خطبه غدیری امام علی علیه السلام چنین توصیف شده است: حدود سى سال پس از واقعه غدير، در روز جمعهاى كه عيد غدير بود، اميرالمؤمنين عليه السلام در [[کوفه]] در جشن غدير سخنرانى مفصلى ايراد کرد و در آن مطالب مهمى درباره غدير بيان کرد. در قسمتى از اين خطابه، حضرت با اشارهاى به گذشته [[جانشین|خلافت]] و سردمداران آن اجمالى از نزول [[آيه ۶۷ مائده و غدیر|آيه تبلیغ]] و [[آیه ۳ مائده و غدیر|آیه تبلیغ]] را ذكر کرد و براى بيان چگونگى اتمام حجت الهى آيه ۱۳۷ سوره اعراف را به‌صورت [[اقتباس]] در كلام خود آورد. | ||
در قسمتى از اين خطابه، حضرت با | |||
تفاوت متن آیه با متن خطبه امام چنین نشان داده شده است: در قرآن «كَلِمَتُ رَبِّكَ» آمده كه حضرت «كَلِمَةُ اللَّه» تعبير كرد. نيز در قرآن «بِما صَبَرُوا» آمده كه حضرت «عَلَى الصّابِرينَ» فرموده است. سپس بقيه آيه را كه «دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ ...» است از صيغه متكلم به‌صورت غايب آورده است. آنگاه به‌ءجاى «فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ» فرعون و هامان و قارون و لشكريان آنان را ذكر كرده است. | |||
== موقعيت قرآنى آیه == | |||
موقعیت قرآنی آیه ۱۳۷ اعراف چنین ترسیم شده است: اين آيه در زمينه داستان حضرت موسى عليه السلام و فرعون آمده كه از [[آيه ۱۰۳ اعراف و غدیر|آيه ۱۰۳ اعراف]] آغاز شده و از ابتداى ظهور و بعثت آن حضرت و سخنانش با فرعون تا داستان ساحران و تعقیب حضرت موسى عليه السلام و اصحابش توسط فرعون آمده است. سپس به گرفتارى ياران موسی علیه السلام به قحطى، طوفان، ملخ، شپش، قورباغه و خون و درخواست آنان كه در صورت از ميان رفتن اين بلاها ايمان بياورند و ايمان نياوردن آنان پس از رفع بلا اشاره شده است. تا آنجا که فرعون و يارانش در دريا غرق شدند و خداوند مشرق و مغرب زمين را در اختيار مستضعفان قرار داد. در اين قسمت، كه اواسط آيه ۱۳۷ و آيه محل استشهاد است، خداوند كامل‌شدن كلمة اللَّه و وعده نيک خود را بر بنىاسرائيل اعلام می‌کند و اينكه آنچه فرعون و قومش بنا كرده بودند نابود شده است. | |||
== تحليل اعتقادى آیه == | |||
برخی محققان درباره تحلیل اعتقادی آیه ۱۳۷ سوره اعراف چنین اظهار نظر کرده‌اند: آنچه به‌عنوان تفسير آيه از اين اقتباس قابل استفاده است به اين جهت باز مىگردد كه آيا منظور حضرت از جمله {{قرآن|وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه }} واقعه غدير است يا تحقق عينى غدير پس از ۲۵ سال غصب خلافت كه با در دست گرفتن خلافت توسط اميرالمؤمنين عليه السلام صورت گرفت. هر دو احتمال به‌معناى تحقق فرمان الهى در جامعه است، ولى جهت‌گيرى آن متفاوت است كه هر يک جداگانه مورد بررسى قرار گرفته است: | |||
و | === الف) «تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه» يعنى واقعه غدير === | ||
اين تفسير از نظر معنى ارتباط مستقيمى با [[آیه ۳ مائده و غدیر|آيه اکمال]] دارد و بازتابی از زحمات ۲۳ ساله پيامبر صلى الله عليه و آله كه بسيارى از مشرکان منافقان بر سر راه حضرت مانع ايجاد مىكردند، ولى خداوند پيامبرش را سفارش به صبر کرد و در اثر صبر برنامه رسالت حضرت تا مرحله نهايى آن، كه اعلام ولايت بود، پيش رفت. از سوی دیگر، از طرف خدا امامان صابرى همچون خود پيامبر صلى الله عليه و آله براى امت انتخاب شدند و وعده خدا به انجام رسيد و توطئه‌هاى دشمنان شكست خورد. | |||
اين تفسير در روايت مفصلى از [[امام صادق علیه السلام]] چنين آمده است: پيامبر صلى الله عليه و آله صبر در برابر مشرکان را پيشه كرده بود تا آنكه نام خداوند تعالى را به زبان آورد و ذات اقدس او را تكذيب كردند. آن حضرت به خداوند عرضه داشت: «درباره جانم و خاندانم و آبرويم صبر كردم، ولى در برابر سخن زشت نسبت به خدايم صبر و تحمل ندارم». خداوند اين آيه را نازل كرد: {{قرآن|فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ|ترجمه=بر آنچه مىگويند صبر كن}}. اين بود كه پيامبر صلى الله عليه و آله بر همه ناراحتى‌ها صبر كرد. سپس خداوند او را به امامان از خاندانش بشارت داد و آنان را موصوف به صبر نمود و گفت: «ما آنان را امامانى قرار داديم كه به امر ما هدايت مىكنند آنگاه كه صبر كردند و به آيات ما يقين داشتند». ...خداوند هم از اين صبر پيامبر صلى الله عليه و آله تشكر کرد و آیه ۱۳۷ سوره اعراف را نازل کرد. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: اين آيه بشارت و انتقام است. | |||
با ضمیمه‌کردن كلام امام صادق عليه السلام و کلام امام علی علیه السلام در خطبه غدیر در کوفه، آنجا كه حضرت با ذكر واقعه غدير آيه ۱۳۷ اعراف را معنى كرد، چنین نتیجه‌گیری شده است: با آن همه تلاش كفار در آغاز راه اسلام و همه توطئه‌هاى [[منافقین]] در سال‌هاى اخير اسلام، به‌خصوص توطئهگران [[صحیفه ملعونه اول|صحیفه]] و [[سقیفه]]، اما با همه اين‌ها خداوند صبر عظيم رسولش را به ثمر نشاند و وعده خود را با معرفى على بن ابىطالب و يازده امام عليهم السلام بعد از او در غدير به مقام عمل رساند، و تلاش‌هاى فرعون، هامان و قارون امت را بىثمر قرار داد. | |||
=== ب) «تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه» يعنى دوران خلافت ظاهرى اميرالمؤمنين عليه السلام === | |||
اين تفسير باز مىگردد به‌معناى صابرين و فرعون، هامان و قارون در اين آيه، كه از كلام اميرالمؤمنين عليه السلام استفاده مىشود. حضرت در بخش اول داستان غدير را بيان می‌کند تا آنجا كه مىگوید: در آن ماجرا بعضى از شما حاضر بوديد و به بعضى از شما خبر آن رسيد. آنگاه در صدد بيان زمان خود بر مى‌آيد و اينكه از غدير تا آن روز فراز و نشیب بسیاری پیش آمده و اكنون كه [[جانشین|خلافت]] در اختيار حضرت قرار گرفته اكثريت همراه حضرت هستند و عده كمى هنوز در راه راست قرار نگرفتهاند و به‌زودى خداوند آنان را از ميان بر مى‌دارد.<ref>بحارالانوار، ج۹۴، ص۱۱۵.</ref> | |||
بنابراين معناى | در اين كلام حضرت در [[جشن غدیر]]، «صابران» كسانى هستند كه در طول ۲۵ سال غصب خلافت صبر كردند و خداوند پاداش اين صبر را به دست‌گرفتن خلافت توسط صاحب حقيقى آن اميرالمؤمنين عليه السلام قرار داد و توطئه اصحاب [[سقیفه]] را به شکست منتهی کرد. پس «فرعون» كنايه از اولى، «هامان» كنايه از دومى، و «قارون» كنايه از سومى است؛ چنانكه در روايات بسيارى اين كنايات وارد شده است.<ref>درباره كنايه‌بودن اين سه لفظ از آن سه نفر نگاه کنید: بحارالانوار، ج۲۴، ص۱۵۶ ؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۴۳؛ بحارالانوار، ج۴۷، ص۳۹۱؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۲۵.</ref> حضرت برای تأکید بیشتر، به‌صراحت بدعت‌گذارى و تحريف آنان در دين خدا را يادآور مىشود، و باقيماندگان سقيفه را ملحق به آنان مىداند. بنابراين معناى آیه تحقق عملى و عينى غدير است ضمن آن مردم طعم آن را در پنج سال حكومت اميرالمؤمنين عليه السلام چشيدند؛ كه آن هم با زهر دشمنان و جنگهاى پى‌درپى همراه بود. تحقق کامل غدیر تا روزى كه حضرت بقية اللَّه الاعظم ارواحنا فداه ظهور كند و طعم حقيقى آن را به مردم بچشاند به تأخیر خواهد افتاد.<ref>غدير در قرآن، ج۲، ص۳۶۱-۳۶۶.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۸۱: | خط ۵۹: | ||
* '''بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | * '''بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | ||
* '''غدیر در قرآن، قرآن در غدیر'''؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش. | * '''غدیر در قرآن، قرآن در غدیر'''؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش. | ||
* ''' | * '''المصباح (جنة الأمان الواقية و جنة الإيمان الباقية)'''؛ ابراهیم بن علی کفعمی، قم: دار الرضى، ۱۴۰۵ق. | ||
* '''مصباح المتهجد'''؛ محمد بن حسن طوسی، تحقیق: علی‌اصغر مروارید و ابوذر بیدار، بیروت: مؤسسه فقه الشيعه، ۱۴۱۱ق. | * '''مصباح المتهجد'''؛ محمد بن حسن طوسی، تحقیق: علی‌اصغر مروارید و ابوذر بیدار، بیروت: مؤسسه فقه الشيعه، ۱۴۱۱ق. | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
[[رده:قرآن و غدیر]] | [[رده:قرآن و غدیر]] | ||
[[رده:امامان غدیر]] | [[رده:امامان غدیر]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۶
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | اعراف |
| شماره آیه | ۱۳۷ |
| جزء | ۹ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | پیروزی نهایی گفتمان غدیر و شکست نهایی گفتمان سقیفه |
| ترتیل آیه | |
آیه ۱۳۷ سوره اعراف آیه‌ای که امام علی علیه السلام ضمن خطبه‌ای با استفاده از آن به پیروزی نهایی گفتمان غدیر و شکست نهایی گفتمان سقیفه پرداخت. این خطبه حدود سى سال پس از واقعه غدير، در روز جمعهاى كه عيد غدير بود، در کوفه و در جشن غدير ایراد شد.
در قسمتی از خطبه امام، که آیه ۱۳۷ سوره اعراف در آن تضمین شده، حضرت ابتدا درباره شأن پذيرندگان ولايت خود سخن می‌گوید. جایگاهی كه درباره پذیرندگان غدیر تصویر شده از پايههاى اعتقادى آن يعنى داشتن قلبى مطمئن آغاز شده و به توصيف ايمان حقيقى (ايمان به غيب) رسيده است. آنگاه رستگارى آنان مورد تأیید خدا و رسول قرار گرفته و مغفرت و اجر بزرگ برايشان ضمانت شده است. آن پاداش بزرگ نجات از آتش، بهشت و استقبال از دوستداران على عليه السلام با سلام بهشتى است.
درباره اینکه در این خطبه آيا منظور حضرت از جمله 
وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه 
واقعه غدير است يا تحقق عينى غدير پس از ۲۵ سال غصب خلافت كه با در دست گرفتن خلافت توسط اميرالمؤمنين عليه السلام صورت گرفت. هر دو احتمال به‌معناى تحقق فرمان الهى در جامعه دانسته شده، ولى جهت‌گيرى آن متفاوت تلقی شده است: در یک تفسیر این عبارت مطابق رخداد غدیر دانسته شده و در تفسیری دیگر مطابق دوران خلافت ظاهرى اميرالمؤمنين عليه السلام دانسته شده است.
آیه‌ای در متن خطبه غدیر امام علی علیه السلام
آیه ۱۳۷ سوره اعراف آیه است که به‌نقل منابع در خطابه غدیر امام علی علیه السلام، ۳۰ سال بعد از رخداد غدیر، آمده است. بستر استفاده از این آیه در خطبه امام چنین ترسیم شده است: در خطابه امیرالمؤمنین در غدير آياتى از قرآن به‌صورت اقتباس و تضمين، در شأن پذيرندگان ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام آمده است. جایگاهی كه درباره دوستان اميرالمؤمنين عليه السلام در اين قسمت مطرح شده، از پايههاى اعتقادى آن يعنى داشتن قلبى مطمئن آغاز شده و به توصيف ايمان حقيقى (ايمان به غيب) رسيده است. آنگاه رستگارى آنان مورد تأیید خدا و رسول قرار گرفته و مغفرت و اجر بزرگ برايشان ضمانت شده است. آن پاداش بزرگ نجات از آتش، بهشت و استقبال از دوستداران على عليه السلام با سلام بهشتى است.
اين آيات تضمين‌شده در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله ۶ آيه است، كه از جمله آنها آيه ۱۳۷ سوره اعراف است: وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِى بارَكْنا فِيها وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى عَلى بَنِى إِسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ؛ قومى را كه ضعيف شمرده مىشدند وارث مشرق و مغرب زمين نموديم كه آن را مبارک گردانيديم؛ و وعده نيک خدا براى بنىاسرائيل به انجام رسيد به‌خاطر صبرى كه كردند و آنچه فرعون و قومش ساخته بودند و بناهايى را كه بالا برده بودند در هم كوبيديم .
آیه در متن خطبه امیرالمؤمنین در غدير
«فَأَنْزَلَ اللَّه عَلى نَبِيِّهِ يَوْمَ الدَّوْحِ ما بَيَّنَ عَنْ ارادَتِهِ فى خُلَصائِهِ وَ ذَوِى اجْتِبائِهِ وَ امَرَهُ بِالْبَلاغِ. فَكَمَّلَ اللَّه دينَهُ وَ اقَرَّ عَيْنَ نَبِيِّهِ وَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُتابِعينَ وَ كانَ ما قَدْ شَهِدَهُ بَعْضُكُمْ وَ بَلَغَ بَعْضُكُمْ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه الْحُسْنى عَلَى الصّابِرينَ وَ دَمَّرَ اللَّه ما صَنَعَ فِرْعَوْنُ وَ هامانُ وَ قارُونُ وَ جُنُودُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ وَ بَقِيَتْ حُثالَةٌ مِنَ الضَّلالِ لايَأْلُونَ النّاسَ خَبالاً، يَقْصُدُهُمُ اللَّه فى دِيارِهِمْ وَ يَمْحُو آثارَهُمْ وَ يُبيدُ مَعالِمَهُمْ وَ يُعَقِّبُهُمْ عَنْ قُرْبٍ الْحَسَراتُ وَ يُلْحِقُهُمْ بِمَنْ بَسَطَ اكُفَّهُمْ وَ مَدَّ اعْناقَهُمْ وَ مَكَّنَهُمْ مِنْ دينِ اللَّه حَتّى بَدَّلُوهُ وَ مِنْ حُكْمِهِ حَتّى غَيَّرُوهُ وَ سَيَأْتى نَصْرُ اللَّه عَلى عَدُوِّهِ لِحينِهِ وَ اللَّه لَطيفٌ خَبيرٌ؛ خداوند در روز غدير بر پيامبرش نازل كرد آنچه از اراده‌اش درباره بندگان خالص و انتخاب‌شدگانش پرده برداشت و به او دستور ابلاغ داد... پس خداوند دين خود را كامل كرد و چشم پيامبرش و مؤمنان و تابعان را روشن نمود، (واقعه غدير) اتفاق افتاد كه بعضى از شما در آن حاضر بوديد و براى بعضى از شما خبر آن رسيد، و وعده نيک خدا براى صابران به انجام رسيد؛ و آنچه فرعون و هامان و قارون و لشكريانش ساخته بودند و بناهايى را كه بالا برده بودند درهم كوبيدو فقط عده بىارزشى از اهل ضلالت مانده‌اند كه در افساد كار مردم هيچ كوتاهى نمىكنند و خداوند در ديار آنان به سراغشان مى‌رود و آثارشان را محو مىكند و پايههاى آنان را نابود مىنمايد. و به‌زودى حسرت برايشان باقى مىگذارد، و آنان را به كسانى ملحق مىكند كه دست خود را باز كردند و گردن كشيدند و دين خدا در دستشان قرار گرفت و آن را تغيير دادند و حكم خدا در اختيارشان قرار گرفت و آن را تحريف نمودند، و به‌زودى در هنگام خود يارى خدا بر ضد دشمنش مى‌آيد و خداوند لطف‌كننده و آگاه است».[۱]
موقعيت تاريخى استفاده از آیه
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۱۳۷ سوره عرفه در خطبه غدیری امام علی علیه السلام چنین توصیف شده است: حدود سى سال پس از واقعه غدير، در روز جمعهاى كه عيد غدير بود، اميرالمؤمنين عليه السلام در کوفه در جشن غدير سخنرانى مفصلى ايراد کرد و در آن مطالب مهمى درباره غدير بيان کرد. در قسمتى از اين خطابه، حضرت با اشارهاى به گذشته خلافت و سردمداران آن اجمالى از نزول آيه تبلیغ و آیه تبلیغ را ذكر کرد و براى بيان چگونگى اتمام حجت الهى آيه ۱۳۷ سوره اعراف را به‌صورت اقتباس در كلام خود آورد.
تفاوت متن آیه با متن خطبه امام چنین نشان داده شده است: در قرآن «كَلِمَتُ رَبِّكَ» آمده كه حضرت «كَلِمَةُ اللَّه» تعبير كرد. نيز در قرآن «بِما صَبَرُوا» آمده كه حضرت «عَلَى الصّابِرينَ» فرموده است. سپس بقيه آيه را كه «دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ ...» است از صيغه متكلم به‌صورت غايب آورده است. آنگاه به‌ءجاى «فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ» فرعون و هامان و قارون و لشكريان آنان را ذكر كرده است.
موقعيت قرآنى آیه
موقعیت قرآنی آیه ۱۳۷ اعراف چنین ترسیم شده است: اين آيه در زمينه داستان حضرت موسى عليه السلام و فرعون آمده كه از آيه ۱۰۳ اعراف آغاز شده و از ابتداى ظهور و بعثت آن حضرت و سخنانش با فرعون تا داستان ساحران و تعقیب حضرت موسى عليه السلام و اصحابش توسط فرعون آمده است. سپس به گرفتارى ياران موسی علیه السلام به قحطى، طوفان، ملخ، شپش، قورباغه و خون و درخواست آنان كه در صورت از ميان رفتن اين بلاها ايمان بياورند و ايمان نياوردن آنان پس از رفع بلا اشاره شده است. تا آنجا که فرعون و يارانش در دريا غرق شدند و خداوند مشرق و مغرب زمين را در اختيار مستضعفان قرار داد. در اين قسمت، كه اواسط آيه ۱۳۷ و آيه محل استشهاد است، خداوند كامل‌شدن كلمة اللَّه و وعده نيک خود را بر بنىاسرائيل اعلام می‌کند و اينكه آنچه فرعون و قومش بنا كرده بودند نابود شده است.
تحليل اعتقادى آیه
برخی محققان درباره تحلیل اعتقادی آیه ۱۳۷ سوره اعراف چنین اظهار نظر کرده‌اند: آنچه به‌عنوان تفسير آيه از اين اقتباس قابل استفاده است به اين جهت باز مىگردد كه آيا منظور حضرت از جمله وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه واقعه غدير است يا تحقق عينى غدير پس از ۲۵ سال غصب خلافت كه با در دست گرفتن خلافت توسط اميرالمؤمنين عليه السلام صورت گرفت. هر دو احتمال به‌معناى تحقق فرمان الهى در جامعه است، ولى جهت‌گيرى آن متفاوت است كه هر يک جداگانه مورد بررسى قرار گرفته است:
الف) «تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه» يعنى واقعه غدير
اين تفسير از نظر معنى ارتباط مستقيمى با آيه اکمال دارد و بازتابی از زحمات ۲۳ ساله پيامبر صلى الله عليه و آله كه بسيارى از مشرکان منافقان بر سر راه حضرت مانع ايجاد مىكردند، ولى خداوند پيامبرش را سفارش به صبر کرد و در اثر صبر برنامه رسالت حضرت تا مرحله نهايى آن، كه اعلام ولايت بود، پيش رفت. از سوی دیگر، از طرف خدا امامان صابرى همچون خود پيامبر صلى الله عليه و آله براى امت انتخاب شدند و وعده خدا به انجام رسيد و توطئه‌هاى دشمنان شكست خورد.
اين تفسير در روايت مفصلى از امام صادق علیه السلام چنين آمده است: پيامبر صلى الله عليه و آله صبر در برابر مشرکان را پيشه كرده بود تا آنكه نام خداوند تعالى را به زبان آورد و ذات اقدس او را تكذيب كردند. آن حضرت به خداوند عرضه داشت: «درباره جانم و خاندانم و آبرويم صبر كردم، ولى در برابر سخن زشت نسبت به خدايم صبر و تحمل ندارم». خداوند اين آيه را نازل كرد: فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ؛ بر آنچه مىگويند صبر كن . اين بود كه پيامبر صلى الله عليه و آله بر همه ناراحتى‌ها صبر كرد. سپس خداوند او را به امامان از خاندانش بشارت داد و آنان را موصوف به صبر نمود و گفت: «ما آنان را امامانى قرار داديم كه به امر ما هدايت مىكنند آنگاه كه صبر كردند و به آيات ما يقين داشتند». ...خداوند هم از اين صبر پيامبر صلى الله عليه و آله تشكر کرد و آیه ۱۳۷ سوره اعراف را نازل کرد. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: اين آيه بشارت و انتقام است.
با ضمیمه‌کردن كلام امام صادق عليه السلام و کلام امام علی علیه السلام در خطبه غدیر در کوفه، آنجا كه حضرت با ذكر واقعه غدير آيه ۱۳۷ اعراف را معنى كرد، چنین نتیجه‌گیری شده است: با آن همه تلاش كفار در آغاز راه اسلام و همه توطئه‌هاى منافقین در سال‌هاى اخير اسلام، به‌خصوص توطئهگران صحیفه و سقیفه، اما با همه اين‌ها خداوند صبر عظيم رسولش را به ثمر نشاند و وعده خود را با معرفى على بن ابىطالب و يازده امام عليهم السلام بعد از او در غدير به مقام عمل رساند، و تلاش‌هاى فرعون، هامان و قارون امت را بىثمر قرار داد.
ب) «تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه» يعنى دوران خلافت ظاهرى اميرالمؤمنين عليه السلام
اين تفسير باز مىگردد به‌معناى صابرين و فرعون، هامان و قارون در اين آيه، كه از كلام اميرالمؤمنين عليه السلام استفاده مىشود. حضرت در بخش اول داستان غدير را بيان می‌کند تا آنجا كه مىگوید: در آن ماجرا بعضى از شما حاضر بوديد و به بعضى از شما خبر آن رسيد. آنگاه در صدد بيان زمان خود بر مى‌آيد و اينكه از غدير تا آن روز فراز و نشیب بسیاری پیش آمده و اكنون كه خلافت در اختيار حضرت قرار گرفته اكثريت همراه حضرت هستند و عده كمى هنوز در راه راست قرار نگرفتهاند و به‌زودى خداوند آنان را از ميان بر مى‌دارد.[۲]
در اين كلام حضرت در جشن غدیر، «صابران» كسانى هستند كه در طول ۲۵ سال غصب خلافت صبر كردند و خداوند پاداش اين صبر را به دست‌گرفتن خلافت توسط صاحب حقيقى آن اميرالمؤمنين عليه السلام قرار داد و توطئه اصحاب سقیفه را به شکست منتهی کرد. پس «فرعون» كنايه از اولى، «هامان» كنايه از دومى، و «قارون» كنايه از سومى است؛ چنانكه در روايات بسيارى اين كنايات وارد شده است.[۳] حضرت برای تأکید بیشتر، به‌صراحت بدعت‌گذارى و تحريف آنان در دين خدا را يادآور مىشود، و باقيماندگان سقيفه را ملحق به آنان مىداند. بنابراين معناى آیه تحقق عملى و عينى غدير است ضمن آن مردم طعم آن را در پنج سال حكومت اميرالمؤمنين عليه السلام چشيدند؛ كه آن هم با زهر دشمنان و جنگهاى پى‌درپى همراه بود. تحقق کامل غدیر تا روزى كه حضرت بقية اللَّه الاعظم ارواحنا فداه ظهور كند و طعم حقيقى آن را به مردم بچشاند به تأخیر خواهد افتاد.[۴]
پانویس
- ↑ مصباح المتهجد، ج۲، ص۷۵۴-۷۵۵؛ الاقبال، ج۲، ص۲۵۶-۲۵۷؛ مصباح كفعمى، ص۶۹۷-۶۹۸؛ بحارالانوار، ج۹۴، ص۱۱۵، ح۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۹۴، ص۱۱۵.
- ↑ درباره كنايه‌بودن اين سه لفظ از آن سه نفر نگاه کنید: بحارالانوار، ج۲۴، ص۱۵۶ ؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۴۳؛ بحارالانوار، ج۴۷، ص۳۹۱؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۲۵.
- ↑ غدير در قرآن، ج۲، ص۳۶۱-۳۶۶.
منابع
- الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ علی بن موسی (ابن‌طاووس)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۱۸ق.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- المصباح (جنة الأمان الواقية و جنة الإيمان الباقية)؛ ابراهیم بن علی کفعمی، قم: دار الرضى، ۱۴۰۵ق.
- مصباح المتهجد؛ محمد بن حسن طوسی، تحقیق: علی‌اصغر مروارید و ابوذر بیدار، بیروت: مؤسسه فقه الشيعه، ۱۴۱۱ق.