آیات ۲۵ تا ۲۹ فرقان و غدیر

وَيَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاءُ بِالْغَمَامِ وَنُزِّلَ الْمَلَائِكَةُ تَنْزِيلًاالْمُلْكُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمَٰنِ ۚ وَكَانَ يَوْمًا عَلَى الْكَافِرِينَ عَسِيرًا وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَىٰ يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلً يَا وَيْلَتَىٰ لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِي ۗ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولً

و [یاد کن] روزی را که آسمان به‌سبب ابری [که بر فراز آن است] می‌شکافد و فرشتگان به‌تدریج [به‌صورتی ویژه] فرستاده شوند. در آن روز فرمانروایی مطلق برای [خدای] رحمان ثابت است، و بر کافران روزی بسیار دشوار است، و روزی که ستمکار، دو دست خود را [از شدت اندوه و حسرت به دندان] می‌گزد [و] می‌گوید: ای کاش همراه این پیامبر راهی به‌سوی حق بر می‌گرفتم، ای وای، کاش من فلانی را [که سبب بدبختی من شد] به دوستی نمی‌گرفتم. بی‌تردید مرا از قرآن پس از آنکه برایم آمد گمراه کرد. و شیطان همواره انسان را [پس از گمراه‌کردنش تنها و غریب در وادی هلاکت] وا می‌گذارد.

آیه ۲۵ تا ۲۹ سوره فرقان

مشخصات آیه
سوره	سوره فرقان (۲۵)
آیه	۲۵ تا ۲۹
جزء	۱۸
محتوای آیه
مکان نزول	مکه
موضوع	پشیمانی بی نتیجه کافران و منافقان در قیامت

آیات ۲۵ تا ۲۹ سوره فرقان آیاتی که درباره عاقبت اصحاب صحیفه ملعونه و پشیمانی آنان از این عاقبت تفسیر شده است.

از آیات ۲۵ تا ۲۹ سوره فرقان بيزارى اصحاب صحيفه از يكديگر در هنگام مرگ و در قيامت و حسرتشان بر گذشته خود برداشت شده است. امام محمد باقر علیه السلام در روایتی این آیات را بر اساس سرنوشت اصحاب صحیفه تفسیر کرده است. پیامبر صلی الله علیه و آله نیز در روایتی عاقبت نفاق‌ورزان با ولایت امام علی علیه السلام را با تکیه بر آیه ۲۷ سوره فرقان همراه با حسرت و پشیمانی از عدم توجه به دستورات پیامبر درباره ولایت امام علی علیه السلام ترسیم کرده است.

تفسیر آیات درباره اصحاب صحیفه

آیات ۲۵ تا ۲۹ سوره فرقان، به این شرح درباره اصحاب صحیفه ملعونه اول تفسیر شده است: اصحاب صحيفه در حجةالوداع پيمان‏‌نامه‌ای امضا كردند برای غصب خلافت. عاقبت این عمل برای عاملان آن حسرت و ندامت بوده است. اين حسرت و ندامت برای پيروان آنان نيز دانسته شده که در هنگام مرگ به سراغ آنان می‌آید.

از ارتباط آیات ۲۵ تا ۲۹ سوره فرقان با اصحاب صحيفه ملعونه، با تکیه بر روایات، نکاتی استفاده شده است: بيزارى اصحاب صحيفه از يكديگر در هنگام مرگ و در قيامت و حسرتشان بر گذشته خود. بيزارى اصحاب صحيفه از يكديگر در قيامت: خداوند در روز قيامت صحنه‏‌هاى تكان‌دهنده‌اى از عاقبت بانيان انحراف در اسلام به نمايش مى‌گذارد. گفته شده که ابوبكر هنگام مرگ آیه ۲۹ سوره فرقان را بر زبان آورده است.

تفسیر آیات در کلام امام باقر علیه السلام

آیات ۲۵ تا ۲۹ سوره فرقان در كلام امام باقر علیه السلام مرتبط با اصحاب صحیفه به‌طور كامل تفسير شده است:

• يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ : «روزی که ستمکار، دو دست خود را [از شدت اندوه و حسرت به دندان] می‌گزد»؛ ظالم يعنى ابوبكر.
• يَقُولُ يا لَيْتَنِى اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلاً : «می‌گوید: ای کاش همراه این پیامبر راهی به‌سوی حق بر می‌گرفتم»، يعنى ‏اى كاش على را با پيامبر پذيرفته بودم. حماد بن‌ حریز از امام صادق علیه السلام روایت کرده که ایشان در مورد ایت قسمت از آیه فرمود: «منظور از این آیه، امام علی بن‌ ابی‌طالب علیه السلام است».
• يا ليتنى لم اتخذ فلانا خليلا : «ای وای، کاش من فلانی را [که سبب بدبختی من شد] به دوستی نمی‌گرفتم»، فلانى يعنى عمر.
• لَقَدْ أَضَلَّنِى عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِى : «بی‌تردید مرا از قرآن پس از آنکه برایم آمد گمراه کرد»؛ ذكر يعنى ولايت.
• وَ كانَ الشَّيْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً : «و شیطان همواره انسان را [پس از گمراه‌کردنش تنها و غریب در وادی هلاکت] وا می‌گذارد»؛ شيطان يعنى دومی.

روایتی از پیامبر درباره عاقبت نفاق با ولایت با تفسیری از آیات

پیامبر صلی الله علیه و آله در روایتی عاقبت نفاق‌ورزان با ولایت امام علی علیه السلام را با تکیه بر آیه ۲۷ سوره فرقان چنین ترسیم کرده است: «مَا مِنْ عَبْدٍ وَ لَا أَمَهًٍْ أُعْطِیَ بَیْعَهًَْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ فِی الظَّاهِرِ وَ نَکَثَهَا فِی الْبَاطِنِ وَ أَقَامَ عَلَی نِفَاقِهِ إِلَّا وَ إِذَا جَاءَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ لِقَبْضِ رُوحِهِ تَمَثَّلَ لَهُ إِبْلِیسُ وَ أَعْوَانُهُ وَ تَمَثَّلَتِ النِّیرَانُ وَ أَصْنَافُ عَفَارِیتِهَا لِعَیْنَیْهِ وَ قَلْبِهِ وَ مَقَاعِدِهِ مِنْ مَضَایِقِهَا وَ تَمَثَّلَ لَهُ أَیْضاً الْجِنَانُ وَ مَنَازِلُهُ فِیهَا لَوْ کَانَ بَقِیَ عَلَی إِیمَانِهِ وَ وَفَی بِبَیْعَتِهِ فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ انْظُرْ إِلَی تِلْکَ الْجِنَانِ الَّتِی لَا یُقَادِرُ قَدْرَ سَرَّائِهَا وَ بَهْجَتِهَا وَ سُرُورِهَا إِلَّا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ کَانَتْ مُعَدَّهًًْ لَکَ فَلَوْ کُنْتَ بَقِیتَ عَلَی وَلَایَتِکَ لِأَخِی مُحَمَّدٍ رسول الله کَانَ یَکُونُ إِلَیْهَا مَصِیرُکَ یَوْمَ فَصْلِ الْقَضَاءِ وَ لَکِنْ نَکَثْتَ وَ خَالَفْتَ فَتِلْکَ النِّیرَانُ وَ أَصْنَافُ عَذَابِهَا وَ زَبَانِیَتِهَا وَ أَفَاعِیهَا الْفَاغِرَهًْ أَفْوَاهُهَا وَ عَقَارِبِهَا النَّاصِبَهًْ أَذْنَابَهَا وَ سِبَاعِهَا الشَّائِلَهًْ مَخَالِبُهَا وَ سَائِرُ أَصْنَافِ عَذَابِهَا هُوَ لَکَ وَ إِلَیْهَا مَصِیرُکَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَقُولُ» یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا «وَ قَبِلْتُ مَا أَمَرَنِی بِهِ وَ الْتَزَمْتُ مِنْ مُوَالَاهًْ عَلِیٍّ مَا أَلْزَمَنِی.؛ هر برده و کنیزی که در ظاهر با امیرالمؤمنین بیعت کرده و از درون آن را شکسته و بر نفاق خود باقی مانده باشد، هنگامی‌که ملک‌الموت برای قبض روح او بیاید، ابلیس و یارانش در برابر او ظاهر شوند و آتش و انواع مختلف عذاب آن در چشم و قلبش و نشیمنگاهش در تنگناهای آتش برایش قابل مشاهده گردد. و همچنین باغ‌ها و منزلگاه‌هایی که درصورت پایداری بر ایمان و وفای به بیعت، مخصوص او بود، نیز به او نشان داده می‌شود. سپس ملک‌الموت به او می‌گوید: نگاه کن، اگر بر ولایت و دوستی خود بر برادر محمّد باقی می‌ماندی، در روز قیامت، سرانجامت در آن باغ‌هایی بود که مقدار آسایش و خوشی و شادی موجود در آن را تنها خداوند می‌داند، امّا تو پیمانت را شکستی و مخالفت ورزیدی. بنابراین، آن آتش با انواع مختلف عذاب و نگهبانان دوزخی که پتک در دست دارند و افعی‌های دهان باز و عقرب‌هایی که دم‌هایشان را بر افراشته‌اند و درندگانی که پنجه‌هایشان را آماده کرده‌اند، و دیگر عذاب‌های آن، مخصوص توست که به‌سوی آن می‌روی. سپس آن شخص می‌گوید: «ای کاش همراه این پیامبر راهی به‌سوی حق بر می‌گرفتم»؛ دستوراتش را می‌پذیرفتم و اوامرش را دربارهٔ ولایت علیّ‌ بن‌ ابی‌طالب اجرا می‌کردم».

منابع

• بحارالانوار؛  محمدباقر مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛ سید شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی،‌ تحقیق: حسین استادولی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
• تفسیر اهل بیت علیهم السلام؛ علیرضا برازش و همکاران، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۹۴ش.
• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: دلیل ما، ۱۳۸۷ش.