آيه ۱۴۴ آل عمران و غدیر

وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ ۚ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَىٰ أَعْقَابِكُمْ ۚ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا ۗ وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ

«و محمّد جز فرستاده‌ای از سوی خدا که پیش از او هم فرستادگانی [آمده و] گذشته‌اند، نیست. پس آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، [ایمان و عمل صالح را ترک می‌کنید و] به روش گذشتگان و نیاکان خود برمی‌گردید؟! و هر کس به روش گذشتگان خود برگردد، هیچ زیانی به خدا نمی‌رساند؛ و یقیناً خدا سپاس‌گزاران را پاداش می‌دهد.»

آیه ۱۴۴ سوره آل عمران

مشخصات آیه
سوره	سوره آل عمران (۳)
آیه	۱۴۴
جزء	۴
محتوای آیه
مکان نزول	مدینه
موضوع	عدم زیان خداوند از بازگشت مردم به دوران کفر و شرک

آیه ۱۴۴ آل عمران آیه‌ای به کار گرفته شده در خطبه غدیر توسط پیامبر صلی الله علیه و آله برای توصیف وضعیت برخی در تقابل با غدیر پس از پیامبر.

به نقل از برخی محققان، آیه ۱۱۴ سوره آل عمران توسط پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از خطبه غدیر که درباره بیان فضائل امام علی علیه السلام است به کار گرفته شده است. درباره تفسیر آیه ۱۱۴ سوره آل عمران که نشان‌دهنده دلیل به‌کارگیری آن در خطبه غدیر توسط پیامبر صلی الله علیه و آله بوده سخنانی از امام صادق نقل شده است. در یکی از این سخنان امام صادق علیه السلام عمل به دستور خداوند در رابطه با غدیر پس از رحلت او بنا بر آیه ۱۱۴ سوره آل عمران واجب و عدم انجام آن به‌مانند بازگشت به پیش از اسلام تلقی شده است.

موقعیت آیه در خطبه غدیر

به نقل از برخی محققان، آیه ۱۱۴ سوره آل عمران توسط پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از خطبه غدیر که درباره بیان فضائل امام علی(ع) است به کار گرفته شده است. به‌گزارش برخی منابع،‌ در آخرين بخش از خطبه غدیر، پیامبر صلی الله علیه و آله به بیان فضايل على بن ابى‌‏طالب‏ عليه السلام پرداخت.

گفته شده که در این قسمت پيامبر صلى الله عليه و آله در يک جمله بالاترين فضيلت را براى امام علی علیه السلام با استفاده از قرآن بيان كرد: از يک سو درباره نزول فضائل على عليه السلام در قرآن صحبت کرد و از سوى ديگر مناقب آن حضرت را فراتر از آن دانست كه در يک مجلس قابل ذكر باشد. سپس با توجه به گستردگى فضايل على‏ عليه السلام، دستور پذيرفتن آنها را از اصحاب معرفت داد و در ادامه به آيه ۷۱ سوره احزاب آيه ۲۰ و ۲۱ سوره توبه اشاره کرد.

حضرت در قسمتی از يازدهمين و آخرين بخش از خطبه غدیر، با اشاره به آيه قرآن به مردم گوشزد كرد كه رضاى الهى را در نظر بگيرند؛ زیرا اگر همه اهل زمين كافر شوند، ضررى به خداوند نمى‏‌رسد. حضرت در اين باره به آيه ۸ سوره ابراهيم: اِنْ تَكْفُرُوا اَنْتُمْ وَ مَنْ فِى الاَرْضِ جَميعاً فَاِنَّ اللَّهَ لَغَنِىٌّ حَميدٌ؛ و موسى گفت: «اگر شما و هركه در روى زمين است همگى كافر شويد، بى‌گمان خدا بى‌نياز ستوده‌[صفات‌] است و آيه ۱۴۴ سوره آل عمران اشاره كرد: «مَعاشِرَ النّاسِ، قُولُوا ما يَرْضَى اللَّهُ بِهِ عَنْكُمْ مِنَ الْقَوْلِ، فَإِنْ تَكْفُرُوا اَنْتُمْ وَ مَنْ فِى الاَرْضِ جَميعاً فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً؛ اى مردم، سخنى بگوييد كه به‌خاطر آن خداوند از شما راضى شود و اگر شما و همه كسانى كه در زمين هستند كافر شوند به خدا ضررى نمى‌‏رسانند».

فلسفه استفاده از آیه در نامه‌ای از امام صادق

درباره تفسیر آیه ۱۱۴ سوره آل عمران که نشان‌دهنده دلیل به‌کارگیری آن در خطبه غدیر توسط پیامبر صلی الله علیه و آله بوده سخنانی از امام صادق نقل شده است:

• در آیه‌ی اوّل می‌فرماید: «حضرت محمّد صلی الله علیه و آله وقتی از دنیا رفت مخالفان می‌گویند: «دیگر شب قدر با پیغمبر صلی الله علیه و آله از میان رفت. این فتنه است که دامن آن‌ها را خصوصاً می‌گیرد و موجب بازگشت به کفر اوّل می‌شود؛ زیرا اگر بگویند شب قدر از بین نرفته، باید خداوند در شب قدر امری نازل و اگر اقرار به امر خدا در شب قدر نمایند باید معتقد به ولیّ امری شوند».
• امام صادق علیه السلام نامه‌ای به اصحاب نوشت و دستور داد که آن را پیوسته مطالعه نمایند و به یکدیگر تعلیم دهند و به آن عمل کنند. اصحاب نامه را در نمازخانه‌ منزل خود می‌گذاشتند و هر وقت نماز را تمام می‌کردند، آن نامه را مطالعه می‌کردند. در بخشی از آن نامه آمده است: «...با اینکه پیامبراکرم صلی الله علیه و آله از آن‌ها هنگام مرگ تعهّد گرفته، اما ایشان مدّعی هستند که ما بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله می‌توانیم برای اجتماع مردم عمل نماییم با عهد و پیمان و دستور اکیدی که خداوند در این مورد به ما داده است. ایشان فقط منظورشان مخالفت با خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله است. کسی که علیه خداوند قیام کرده گمراه‌تر از او کسی نیست که مدّعی هستند به آن‌ها چنین اجازه‌ای داده‌اند. به خدا قسم باید مطیع خدا باشید و پیرو دستور او در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله و بعد از مرگش. آیا ایشان می‌توانند اثبات کنند شخصی که اسلام آورده می‌تواند برای خود و نظر خویش و قیاس در دین عمل کند. اگر بگویند «آری»، بر خدا دروغ بسته‌اند و سخت گمراه‌اند و اگر بگویند «نه»، برای هیچ‌کس جایز نیست به هوای نفس و قیاس عمل کند و بر ضرر خویش اقرار نموده و او نیز اعتقاد دارد که پس از پیامبر صلی الله علیه و آله باید پیرو و مطیع او بود خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: وَ ما محمّد إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللهُ الشَّاکِرِینَ. این گفته خدا در قرآن به‌واسطه‌ آن است که بدانید باید دستور خدا را اطاعت و پیروی کنید، در حیات پیامبر صلی الله علیه و آله و بعد از درگذشت او؛ همان‌طوری که هیچ‌کس در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله نمی‌توانست به نظر و رأی شخصی خود و قیاس عمل کند.