بیان احکام توسط ائمه علیهم السلام

پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر درباره آنچه از احكام كه باقيمانده بود و خود نفرموده بودند، مردم را به امیرالمؤمنین و يازده امام ‏عليهم السلام كه تا روز قيامت امامت آنان ادامه خواهد داشت ارجاع دادند كه با اين پايه‏ ريزى حجت بر همگان تمام مى ‏شود و هيچ كس را عذرى باقى نمى ‏ماند.

حضرت در اين باره سه نكته مهم فرمودند:

1. بيان حلال و حرام احتياج به علم آن دارد، و اين علم از طرف خداوند فقط به پيامبر و ائمه‏ علیهم السلام سپرده شده است.
2. سخن پيامبر و ائمه‏ عليهم السلام به عنوان سخن خداوند تلقى مى ‏شود و عِدل و برابر قرآن است.
3. هيچ كس درباره احکام الهی جز پيامبر و ائمه ‏عليهم السلام حق اخبار ندارد و مردم هم جز ايشان راهى به حلال و حرام ندارند. بنابر اين، پيروى از هر راه ديگرى بدعت و ضلالت و خلاف حكم الهى را به دست آوردن است.
4. اين مفاهيم بلند در دهمين بخش خطبه غدیر توسط پيامبر صلى الله عليه وآله بيان شد. حضرت درباره احكام الهى سخن گفتند كه مقصود بيانِ چند پايه مهم عقيدتى بود: از جمله اينكه چون بيان همه حلال‏ ها و حرام‏ ها توسط من امكان ندارد، با بيعتى كه از شما درباره ائمه‏ عليهم السلام مى‏ گيرم حلال و حرام را تا روز قیامت بيان كرده ‏ام، زيرا علم و عمل آنان حجت است. ديگر اينكه بالاترين امر به معروف و نهى از منكر، تبليغ پيام غدير درباره امامان ‏عليهم السلام و امر به اطاعت از ايشان و نهى از مخالفتشان است.

در واقع پيامبر صلى الله عليه وآله در اين فراز از بخش دهم خطبه غدير، پس از اشاره به نماز و زکات آمادگى لازم را براى مطلب اصلى به وجود آوردند، كه عبارت بود از آينده نگرى درباره همه حلال‏ ها و حرام ‏هاى خداوند، كه بسيارى از آنها گفته نشده بود و براى برخى از آنها هنوز زمينه ‏اى وجود نداشت.

اين فراز يكى از مهم ‏ترين قسمت‏ هاى خطبه غدير به شمار مى ‏آيد كه پيامبر صلى الله عليه وآله ضابطه ابدى درباره حلال و حرام را در اختيار مردم گذاشتند و راه هر گونه خود رأيى درباره احكام الهى را مسدود نمودند.

به عنوان مثال پيامبر صلى الله عليه و آله در خطبه غدير سه نكته اساسى درباره نماز و زكات فرمودند. از جمله اشاره داشتند كه اگر هرگونه سؤال يا مشكلى درباره اين دو عمل پيش آمد بايد از امامان‏ عليهم السلام پرسيد تا مطابق خواست خداوند باشد.

به بيان ديگر: پيامبر صلى الله عليه و آله در دو فراز از بخش دهم خطبه غدير پس از اشاره به حج، نماز و زكات را دو بار مطرح كردند؛ يک بار با اشاره به آيه ۴۳ سوره بقره:

«وَ اَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرّاكِعينَ»، و بار ديگر با اشاره به آيه ۴۱ سوره حج: «الَّذينَ اِنْ مَكَّناهُمْ فِى الاَرْضِ اَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ»:

پيرو آن نكته اصلى را به ميان آوردند كه اگر زمان طويلى بر شما گذشت و كوتاهى نموديد يا فراموش كرديد اميرالمؤمنين صاحب اختيار شمايند و براى شما بيان مى ‏كنند.

آنگاه ادامه اين مسير را نشان داده فرمودند:

«ايشان و آنان كه از نسل من به خلافت مى‏ رسند از آنچه سؤال كنيد به شما خبر مى ‏دهند و آنچه را نمى‏ دانيد برايتان بيان مى ‏كنند».

آنچه حضرت درباره نماز و زكات فرمودند آمادگى لازم را براى مطلب اصلى به وجود آورد، كه عبارت بود از آينده نگرى درباره همه حلال‏ ها و حرام ‏هاى خداوند، كه بسيارى از آنها گفته نشده بود و براى برخى از آنها هنوز زمينه ‏اى وجود نداشت.

اين فراز يكى از مهم ‏ترين قسمت ‏هاى خطبه غدير به شمار مى ‏آيد كه پيامبر صلى الله عليه و آله ضابطه ابدى درباره حلال و حرام را در اختيار مردم گذاشتند و راه هر گونه خود رأيى درباره احكام الهى را مسدود نمودند.

در اين باره حضرت دو ضابطه بسيار مهم براى مردم تعيين كردند: يكى مرجع مردم در حلال و حرام تا روز قيامت كه در اين باره ابتدا تصريح كردند كه تعداد حلال و حرام آن قدر زياد است كه نمى‏ توان در يک مجلس همه را بيان كرد. سپس راه حل آن را تعيين جانشينانى دانستند كه به نيابت از پيامبر صلى الله عليه و آله پاسخگوى مردم باشند، و آنان را از اميرالمؤمنين ‏عليه السلام تا حضرت مهدی‏ علیه السلام معرفى كردند.

ضابطه دوم عدم تغيير حلال و حرام تا روز قيامت كه در اين باره حضرت اعلام كردند هيچ حرامى و حلالى را تا كنون تغيير نداده ‏ام و تغييرى هم در آنها به وجود نخواهد آمد. بنا بر اين از مردم نيز خواستند بر اين عدم تغيير پايدار بمانند:

مَعاشِرَ النّاسِ، اَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ كَما اَمَرَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، فَاِنْ طالَ عَلَيْكُمُ الاَْمَدُ فَقَصَّرْتُمْ اَوْ نَسيتُمْ فَعَلِىٌّ وَلِيُّكُمْ وَ مُبَيِّنٌ لَكُمْ؛ الَّذى نَصَبَهُ اللَّهُ عزَّ وَ جَلَّ لَكُمْ بَعْدى اَمينَ خَلْقِهِ. اِنَّهُ مِنّى وَ اَنَا مِنْهُ، وَ هُوَ وَ مَنْ يَخْلُفُ مِنْ ذُرِّيَّتى يُخْبِرُونَكُمْ بِما تَسْاَلُونَ عَنْهُ وَ يُبَيِّنُونَ لَكُمْ ما لا تَعْلَمُونَ... .

اَلا اِنَّ الْحَلالَ وَ الْحَرامَ اَكْثَرُ مِنْ اَنْ اُحْصِيَهُما وَ اُعَرِّفَهُما؛ فَآمُرُ بِالْحَلالِ وَ اَنْهى عَنِ الْحَرامِ فى مَقامٍ واحِدٍ، فَاُمِرْتُ اَنْ آخُذَ الْبَيْعَةَ مِنْكُمْ وَ الصَّفْقَةَ لَكُمْ بِقَبُولِ ما جِئْتُ بِهِ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فى عَلِىٍّ اَميرِالْمُؤْمِنينَ وَ الاَوْصِياءِ مِنْ بَعْدِهِ الَّذينَ هُمْ مِنّى وَ مِنْهُ اِمامَةً فيهِمْ قائِمَةً، خاتِمُهَا الْمَهْدِىُّ اِلى يَوْمٍ يَلْقَى اللَّهَ الَّذى يُقَدِّرُ وَ يَقْضى.

مَعاشِرَ النّاسِ، وَ كُلُّ حَلالٍ دَلَلْتُكُمْ عَلَيْهِ وَ كُلُّ حَرامٍ نَهَيْتُكُمْ عَنْهُ فَإِنّى لَمْ اَرْجِعْ عَنْ ذلِكَ وَ لَمْ اُبَدِّلْ. اَلا فَاذْكُرُوا ذلِكَ وَ احْفَظُوهُ وَ تَواصَوْا بِهِ، وَ لا تُبَدِّلُوهُ وَ لا تُغَيِّرُوهُ.

اَلا وَ اِنّى اُجَدِّدُ الْقَوْلَ: اَلا فَاَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ:

اى مردم، نماز را به پا داريد و زکات را بپردازيد همانطور كه خداوند عز و جل به شما فرمان داده است و اگر زمان طويلى بر شما گذشت و كوتاهى نموديد يا فراموش كرديد، على صاحب اختيار شماست و براى شما بيان مى‏ كند، او كه خداوند عز و جل بعد از من به عنوان امين بر خلقش او را منصوب نموده است.

او از من است و من از اويم. او و آنان كه از نسل من‏ اند از آنچه سؤال كنيد به شما خبر مى ‏دهند و آنچه را نمى ‏دانيد براى شما بيان مى‏ كنند... .

بدانيد كه حلال و حرام بيش از آن است كه من همه آنها را بشمارم و معرفى كنم و بتوانم در يک مجلس به همه حلال‏ ها دستور دهم و از همه حرام ‏ها نهى كنم.

پس مأمورم كه از شما بیعت بگيرم و با شما دست بدهم بر اينكه قبول كنيد آنچه از طرف خداوند عز و جل درباره اميرالمؤمنين على و جانشينان بعد از او آورده ‏ام كه آنان از نسل من و اويند، و آن موضوع امامتى است كه فقط در آنها بپا خواهد بود، و آخر ايشان مهدى است تا روزى كه خداى مدبِّرِ قضا و قدر را ملاقات كند.

اى مردم، هر حلالى كه شما را بدان راهنمايى كردم و هر حرامى كه شما را از آن نهى نمودم، هرگز از آنها بر نگشته‏ ام و تغيير نداده‏ ام. اين مطلب را به ياد داشته باشيد و آن را حفظ كنيد و به يكديگر سفارش كنيد، و آن را تبديل نكنيد و تغيير ندهيد.

من سخن خود را تكرار مى ‏كنم: نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و به كار نيک امر كنيد و از منكرات نهى نماييد.

در خطبه غدیر، همه مردم هنوز از هضم يک مرحله از فرازهاى غير عادى خطبه غدير عبور نمى‏ كردند كه با مطلب تازه ‏ترى رو به رو مى‏ شدند.

گاهى به نظر مى‏ رسد كه شايد بسيارى از مخاطبين غدير فقط مى‏ شنيدند و به خاطر مى سپردند، و تجزيه و تحليل مطالب را به فرصتى ديگر موكول مى‏ كردند!

در نظر بگيريد كه پيامبرى مى‏ خواستند در آخرين ماه ‏هاى عمر خود همه قوانين باقى مانده اسلام را يک جا به مسلمين بياموزند، در حالى كه تا آن روز براى تعليم يک دهم آن هم فرصت نيافته بود.

چگونه چنين كارى ممكن بود؟ اوج بلاغت و سخنورى آنجا خود را نشان داد كه اين هدف مى‏ خواست در خطبه ‏اى يک ساعته انجام شود.

عجيب‏ تر آن بود كه كارى به اين عظمت فقط با يک جمله كوتاه در بليغ ‏ترين نوع خود فيصله يافت و همه حلال‏ ها و حرام ‏ها تا روز قيامت تبيين گرديد.

اين يک اقدام بى ‏نظير در خطابه غدیر بود كه تا امروز هر شنونده‏ اى را به حيرت واداشته است.

پيامبر صلى الله عليه و آله در اين باره با اشاره به كثرت حلال و حرام، و عدم امكان بيان همه آنها به صورت يكجا، اعلام كردند كه وقتى از شما براى دوازده امام بعد از خود - كه امامتشان تا روز قيامت است -  بیعت بگيرم، در واقع همه احكام الهى را براى شما گفته ‏ام، و شما را در هر عصر و زمانى به مبلغينى سپرده ‏ام كه همانند من هستند و هر چه بگويند سخن من است.

بنابراين در هيچ زمانى احدى نخواهد ماند كه از قوانين دينش بى‏ خبر بماند.